ON TRANSLATING BOTH FOR THE STAGE AND FOR PUBLICATION: SOMERSET MAUGHAM'S FOR SERVICES RENDERED IN TURKISH

Yıl 2009, Sayı: 14, 71 - 101, 28.12.2010

Burç Dinçel

Öz

Tiyatro metinlerinin diğer yazınsal metin türlerinden farklı özelliklere sahip olduğu su götürmez bir gerçektir. Yabancı bir kültür dizgesine ait tiyatro metinlerinin, erek kültür sahnesi üzerinde hayat bulabilmeleri büyük ölçüde çevirmenlerine bağlıdır zira tiyatro çevirmeninin, tiyatro sahnesinin dinamiklerini dikkate almaması durumunda, sahne üzerinde icra edilmesi fazlasıyla güç bir metnin ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir. Bu duruma örnek teşkil edebilecek bir durum, sahneleme sürecinde, yönetmen ve oyuncuların çoğunlukla, kaynak metnin çevirmenlerinden dert yanmalarıdır. Dolayısıyla, sahne gerçekleri göz önünde bulundurulmadan, sadakat kaygısıyla, salt bir yazınsal eserin erek kültür dizgesine aktarılması amacıyla yapılmış bir çevirinin, erek kültür sahnesi üzerindeki yaşamı büyük oranda yönetmen ya da dramaturgun çeviri metni yeniden yazma yeteneğine bağımlı bir hale gelmektedir. Bununla birlikte, çeviri sürecinde hem yayımlanacak bir metnin, hem de sahnelenecek bir tiyatro metninin ortaya çıkarılması zor olmakla beraber başarılması imkânsız bir hedef değildir.

Bu hedefi çıkış noktası olarak alan bu çalışma, İngiliz yazar Somerset Maugham'ın 1934 yılında yazdığı For Services Rendered adlı oyunun çeviri sürecini tartışmaya açmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmanın ilk bölümünde, söz konusu oyunun neden çevrildiğine ilişkin gerekçeler, oyunun dramaturjik çözümlemesi ışığında ortaya konmuştur. Makalenin sonraki bölümündeyse, metnin çevirisinden sunulan örnekler vasıtasıyla, çeviri sürecinde alınan kararların, sahne gerçekleriyle ne ölçüde bağdaştığı tartışılmıştır. Bu çalışmanın önemli amaçlarından biri, tiyatro metinlerinin çevirisinde, kaynak metnin dramaturjik ve biçemsel açıdan çözümlenmesinin, çeviri sürecinin vazgeçilmez bir aşaması olduğunu vurgulamaktır. Bu bağlamda düşünüldüğünde, bir oyunun sahnelenme sürecinde, tiyatro çevirmeninin, bir dramaturg sorumluluğu üstleneceği açıktır. Makalenin başka bir hedefiyse, çevirmenin, erek dilin kaynaklarını kullanarak, çevirisini zenginleştirmesinin, dolayısıyla da kendi biçemini oluşturmasının mümkün olduğunu göstermeye çalışmaktır. Makale bu şekilde, hem kaynak metin yazarının biçemiyle koşut giden, hem de çevirmeninin biçemini yansıtan, sahne gerçeklerinin bilincinde yapılmış bir çevirinin, sahnelenme sürecinde çok daha etkin bir işlev kazanacağını ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• • AALTONEN, Sirkku, Time-Sharing on Stage, Clevedon: Multilungual Matters, 2000
• BARKER, Clive, “The ghosts of war: stage ghosts and time slips as a response to war”, in Barker, Clive and Gale Maggie B. (eds.), British Theatre between the Wars, 1918-1939, Cambridge: Cambridge University Press, 2000, pp. 215- 243.
• • BASSNETT, Susan, “Still Trapped in the Labyrinth: Further Reflections on Translation and Theatre”, in Bassnett, Susan and Lefevere, André (eds.), Constructing Cultures, Clevedon: Multilungual Matters, 1998, pp. 90-108.
• BASSNETT, Susan, Translation Studies, London-New York: Routledge, [1980], 2004
• • BERMAN, Antoine, The Experience of the Foreign, trans. S. Heyvaert, New York: State University of New York Press, 1992
• • BERMAN, Antoine, [1985] “Translation and the Trials of the Foreign”, trans. Lawrence Venuti, in Venuti, Lawrence (ed.), The Translation Studies Reader, London-New York: Routledge, 2000, pp. 284-297.
• • CORDELL, Richard Albert, Somerset Maugham, a writer for all seasons: A Biographical and Critical Study, Bloomington: Indiana University Press, 1969
• • CURTİS, Anthony, The Pattern of Maugham: A Critical Portrait, London: Hamilton, 1974
• • DİNÇEL, Burç İdem, “Bütüncül Tiyatro Anlayışının Belirgin Örnekleri: Peer Gynt ve Rüya Oyunu.” in Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi vol. 7, Istanbul: Istanbul University Press, 2005, pp. 96-109.
• • DİNÇEL, Burç İdem, “Çeviri Eleştirisinde Yorumbilimsel Sürecin Önemi ve James Joyce’un Sürgünler Oyunu Bağlamındaki Yansımaları”, in Mimesis Tiyatro/Çeviri Araştırma Dergisi vol. 13, Istanbul: Boğaziçi University Press, 2007, pp. 347-368.
• EDNEY, David, “Translating (and not Translating) in a Canadian Context”, in Johnston David (ed.), Stages of Translation, Bath, England: Absolute Classics, 1996, pp. 229-238.
• • ESPASA, Eva, “Performability in Translation: Speakability? Playability? Or just Saleability?”, in Upton, Carole-Anne (ed.) Moving Target: Theatre Translation and Cultural Relocation, Manchester: St. Jerome, 2000, pp. 49-62. • GOOCH, Steeve, “Fatal Attraction”, in Johnston David (ed.), Stages of Translation, Bath, England: Absolute Classics, 1996, pp. 13-21.
• • GRICE, Herbert Paul, “Logic and Conversation”, in Cole, Peter and Morgan, Jerry (eds.) Syntax and Semantics Vol. 3, Speech Acts, New York: Academic Press, 1975, pp. 41-58.
• GROSS, Robert F., “W. Somerset Maugham”, in British Playwrights, 1880- 1956: A Research and Production Sourcebook, Demastes, William W. (ed.), 1996, pp.278-296.
• • INNES, Christopher, Modern British Drama: 1890-1990, Cambridge: Cambridge University Press, [1992] 1995
• • KRAFT, Helga, “Staging a Critique of Modernism: Elias Canetti’s Plays”, in Loranz, Dagmar C. G. (ed.), A Companion to the Works of Elias Canetti, Boydell & Brewer: Melton, 2004, pp. 137-156.
• • MAUGHAM, Somerset William, The Summing Up, New York: Doubleday, 1938
• • MAUGHAM, Somerset William, Plays v. 6 (The Unknown, For Services Rendered, Sheppey), London: Heinemann, 1934
• • MAUGHAM, Somerset William, For Services Rendered, London: Heinemann, [1934] 1979
• • PHYLLIS, Zatlin, Theatrical Translation and Film Adaptation, Clevedon: Multilungual Matters, 2005
• • POPOVIC, Anton, “The Concept ‘Shift of Expression’ in Translation Analysis”, in Holmes, James (ed.), The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation, The Hague and Paris: Mouton, 1970, pp. 78-87.
• • RAPHAEL, Frederick, W. Somerset Maugham and his World, London: Thames and Hudson, 1976
• • ROGAL, Samuel J., A William Somerset Maugham Encyclopedia, Westport, Conn: Greenwood Press, 1997
• SHORT, Mick, [1981] “Discourse Analysis and the Analysis of Drama”, in Weber, Jean Jacques (ed.), The Stylistics Reader, 1998, pp. 158-180.
• • SPİVAK, Gayatri Chakravorty, [1992] “The Politics of Translation”, in Venuti, Lawrence (ed.), The Translation Studies Reader, London-New York: Routledge, 2000, pp. 397-429.
• • STEINER, George, After Babel: Aspects of Language and Translation, Oxford: Oxford University Press, [1975] 1977
• • STEINER, George, The Death of Tragedy, Yale: Yale University Press, [1961] 1996
• • STEINER, George, Language & Silence, Yale: Yale University Press, [1967] 1998
• • TURNER, George, Stylistics, Harmondsworth: Penguin, 1973
• VENUTİ, Lawrence, The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference, London-New York: Routledge, 1998
• • VIVIS, Anthony, “The Stages of a Translation”, in Johnston David (ed.), Stages of Translation, Bath, England: Absolute Classics, 1996, pp. 35-44.
• • WECHSLER, Robert, Performing Without a Stage: The Art of Literary Translation, New Haven, CT: Catbird Press, 1998
• WELLWARTH, George, “Special Considerations in Drama Translation”, in Gaddis Rose, Marilyn (ed.), Translation Spectrum. Essays in Theory and Practice, Albany, NY: State University of New York Press, 1981 Internet Resources
• • <http://www.devtiyatro.gov.tr/web/dramaturgi.htm> (accessed 01.05.2009)