Öz
Modern İran tiyatrosu dinî ve gayri dinî geleneksel İran tiyatrosunun temelleri üstünde on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısından itibaren gelişme zeminini buldu.
İran'da Avrupa bilim ve tekniğini tanıma sürecinde Osmanlı toprakları ve Rusya'nın önemli etkileri oldu. İstanbul, İran için Avrupa'ya açılan kapı demekti. İstanbul'daki bir matbaa sökülerek İran'a nakledilmiş, İran'da o zamanlar basımı sorunlu olan kimi gazete ve dergiler İstanbul'da basılarak Tebriz ve Tahran'a gönderilmişti.
Türk tiyatrosu bu yüzyılın ikinci yarısında adapte, çeviri ve telif eserleriyle büyük atılım içindeydi. Moliere'in eserleri adapte ediliyor ve Şinasi'nin Şair Evlenmesi gibi telif eserler de Türk tiyatrosunun kütüphanesini zenginleştiriyordu.
O zamanlar İstanbul'da bulunan kimi İranlı aydınlar Türk tiyatrosunu yakından takip ederek ilk adapte ve çeviri piyes çalışmalarına başladılar. Misanthrope, Merdumgurîz adıyla Farsça'ya aktarıldı ve İstanbul'da basıldı.
İran tarihinde en uzun tahtta kalma rekorunu elinde bulunduran Nâsırüddin Şah Tahran'da açtırdığı tiyatro binası, piyes çeviri ve telif çalışmalarını teşvik etmesi, tiyatro topluluklarını desteklemesi ile çağdaş İran tiyatrosunun altyapı çalışmalarını başlattı.
Ferheng (Kültür), Teatr-i millî (Ulusal tiyatro), Komedi-yi îrân, Komedi-yi muzikal, Kulüp Muzikal gibi tiyatro toplulukları Fransız ve Rus piyes yazarlarının eserlerini sahneye koydular. Komedi-yi İran topluluğunda ilk kez Ermeni, Türk ve Musevî bayan oyuncular rol aldılar.
Öte yandan, Azerbaycan tiyatrosunun temelini atan ve Türk edebiyatında önemli bir yeri olan Âhundzâde (Ahundof) (1813-1878) Türkçe yazdığı ve sonradan Farsça'ya çevrilen piyesleri ile modern İran tiyatrosuna atılım yaptırdı.
Seyyid Ali Nasr, Huneristân-i hunerpîşegî adlı okulda tiyatro tarihi dersleri verirken Avrupa sahne tekniğine uygun oyunlar sergiledi ve çalışmalarıyla modern İran tiyatrosunun babası sayıldı.
Farsça telif edilen ve sahnelenen ilk piyeslerde İran kadınının sorunları, bâtıl inançlar, cahillik, okuma-yazma sorunu ve evlilik kurumundaki aksaklıklar ele alındı.
Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra yetişen Kemal Şehrzâd, Sadık Hidayet, Türk edebiyatında Ali Nevruz adıyla tanınan Hasan-ı Mukaddem, Gevher Murad, İstanbul'da uzun süre kalan Mirzâde-i Işkî gibi yazarlar İran'ın dünya siyasî arenasındaki olumsuz durumu dolayısıyla İslam öncesi İranını işleyen tarihî piyeslere yöneldiler.
Aşağıda çevirisi sunulan Pervin Duhter-i Sâsân (Sâsân Kızı Pervin) (1309/1930), Sâye-i Moğul (Moğol Gölgesi) (1310/1931) ve Mâziyâr (1312/1933) gibi tarihî oyunları Sadık Hidayet aşırı vatanseverlik duygularının körüklendiği bir dönemde yazdı. Kör Baykuş, Diri Gömülen, Alacakaranlık, Aylak Köpek, Üç Damla Kan, Hacı Aga, Vejetaryenliğin Yararları, Hayyam'ın Teraneleri gibi yapıtlarıyla Türkiye'de de iyi tanınan Sadık Hidayet İran tarihinin en parlak dönemlerinden biri olan Sâsânîler dönemine uzanır. 1936-1937 yıllarında Bombay'da bulunduğu sıralarda Parsîler yani ateşperestler arasında yaşar. Zerdüşt dini hakkındaki eksik bilgilerini tamamlar, o dönemin dili olan Pehlevîceyi öğrenir ve birçok Pehlevîce metni Farsça'ya aktarır. Taht-ı Ebü Nasr ve Ateşperest gibi öykülerinde Sâsânîler dönemini ve ateşperestliği konu edinir. Bu yapıtları ulusal kimlik arayışının birer belgesidir adeta. Araplar, ona göre eski İran'ın görkemini yıkıp yok eden bir kavimdir. Bu yüzden ırkçı bir yaklaşımla Araplara saldırır.Anahtar Kelimeler
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2011 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2003 Sayı: 2 |