Dionysosçu Ritüeller ve Antik Yunan Tiyatrosunda Karşıtlıkların Biraradalığı

Yıl 2019, Sayı: 29, 16 - 41, 27.12.2019

Nazım Sarıkaya

Öz

Tiyatronun ritüelden türediği iddiası yazılı kaynak yetersizliğinden dolayı bir hipotez olsa da ritüel ve dram arasındaki yapısal benzeşimler bu düşünceyi güçlendirmektedir. Birçok antropolog, komedya ve tragedyanın Dionysosçu dinsel ritüellerin gelişkin sanatsal formları oldukları konusunda fikir birliğindedir. Dionysos aynı anda iki farklı yüze sahiptir; bir yanda gülme, kutlama, haz ve yeniden doğumla ifade edilen ciddiyetsiz bir tanrı diğer yanda ağlama, acı ve ölümle ilişkilendirilen ciddi bir tanrıdır. Bu çalışmada tiyatronun kökeni olan Dionysos kültü mitolojiden ritüellere, Yunan toplumundaki karşılığından mimetik temsil biçimlerine kadar barındırdığı karşıtlıklar üzerinden açıklanmaya çalışılacaktır. Din ve sanat, ritüel ve dram, komedya ve tragedya gibi kategoriler Dionysosçulukta iç içe geçmiştir. Ritüeldeki karşıtlıklar biçim değiştirse de tiyatroda var olmaya devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dionysos, Ritüel, Dram, Esrime, Karşıtlıkların Biraradalığı

The Coexistence of Contradictions in Ancient Greek Theater and Dionysian Rı̇tes

Öz

Although the claim that theater is derived from ritual is a hypothesis due to lack of written sources, structural similarities between ritual and drama reinforce this idea. Many anthropologists agree that comedy and tragedy genres are the advanced artistic forms of Dionysian religious rituals. Dionysus has two different faces at the same time; on the one hand, a frivolous god, expressed in laughter, celebration, pleasure and rebirth, and a serious deity who is associated with crying, suffering, fear and death on the other. In this study, an attempt is made to try explain the Dionysus cult, which is supposed to be the origin of theater, from the mythology to the rituals, from the Greek society to the forms of mimetic representation. Categories such as religion and art, ritual and drama, comedy and tragedy are intertwined in Dionysus. The contradictions in the rituals have continued to exist in the theater, despite changing form.

Anahtar Kelimeler

Dionysus, Ritual, Drama, Ecstasy, Coexistence of Contradictions

Kaynakça

• Aristophanes, Kömürcüler, Çev. Sabahattin Eyüpoğlu, Azra Erhat. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1975.
• Aristophanes, Kurbağalar, Çev. Nevzat Hakko. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1946.
• Aiskhylos, Oresteia, Çev. Yılmaz Onay. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2010.
• Aiskhylos, Zincire Vurulmuş Prometheus, Çev. Sabahattin Eyüpoğlu, Azra Erhat. Ankara: Bilgi Yayınları, 1968.
• Aiskhylos, Persler, Çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2015.
• Arıcı, Oğuz. “Tiyatronun Eğitim, Din ve Politika ile İlişkilerinin Kökleri Üzerine” , İÜ Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, Sayı: 2, 2003.
• Ayvazoğlu, Cennet Pişkin. Klaros’ta Dionysos Kültü. Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 2015.
• Cornford, Francis Macdonald. The Origin of Attic Comedy. London: Edward Arnold, 1914.
• Dougles, Mary. Saflık ve Tehlike, Çev. Emine Ayhan. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Emir, Başak (2012). Antikçağda Kadınların Dinsel Ritüelleri. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2012.
• Frazer, James G. Altın Dal, Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi, 2004.
• Fink, Eugen. Bir Dünya Sembolü Olarak Oyun, Çev. Necati Aça. Ankara: Dost Yayınları, 2015.
• Gaster, Thedor H. Thespis Eski Yakındoğu’da Ritüel, Mit ve Drama, Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul:
• Kabalcı Yayınları, 2000.
• Girard, Rene. Şiddet ve Kutsal, Çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Kanat Kitap, 2013.
• Herakletios, Fragmanlar, Çev. Cengiz Çakmak. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
• İndirkaş, Zühre. Dionysos Tanrının Maskesi ya da Maskenin Tanrısı, İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, Sayı 5, 2004.
• Kerenyi, Carl. Dionysos, Çev. Bahar Çetiner. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2013.
• Levi-Strauss, Claude. Mit ve Anlam, Çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
• Malinowski, Borislav. Vahşilerin Cinsel Yaşamı, Çev. Saadet Özkal. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1992.
• Pickard-Camridge, Sir Arthur Wallace. The Theatre of Dionysos in Athens. Oxford: Clarendon Press, 1956.
• Revermann, Martin, The Greek Comedy, Cambridge: Cambridge Universty Press,
• Rusten, Jeffrey. The Birth of Comedy; Text, Documents and Art from Athenian Comic Competitions. Baltimore: The John Hopkins University Press, 2011.
• Stott, Andrew. Comedy (The New Critical İdiom). Stirling UK: Routledge, 2004.
• Sophokles, Aias, Çev. Ari Çokana. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2015.
• Sophokles, Antigone, Çev. Ayşe Selen. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2011.
• Sophokles, Kral Oidipus, Çev. Bedrettin Tuncel. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2009.
• Sina, Ayşen. “Eleusis’te Demeter Kültü ve Kadın Ritüelleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, No:44, 1, 2004.
• Thomson, George. Tragedyanın Kökeni, Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi, 2004.
• Turner, Victor. Ritüeller Yapı ve Anti-Yapı, Çev. Nur Küçük. İstanbul: İthaki Yayınevi, 2018.
• Veyne, Paul. Yunanlar Kendi Mitlerine İnanmışlar Mıydı?, Çev. Mehmet Alkan. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.
• Vernant, Jean Pierre. Torunuma Yunan Mitleri, Çev. Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Helikopter Yayınevi, 2009.
• Vernant, Jean Pierre, Pierre Vidal-Naquet. Eski Yunan’da Mit ve Tragedya, Çev. Reşat Fuat Çam, Sevgi Tamgüç. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.