İstanbul’daki Bağımsız Tiyatrolarda Devamlılık Problemi, Mevcut Durum ve Bir Öneri: Seyirci Ritüeli Olarak Performans

Yıl 2022, Sayı: 35, 141 - 173, 30.12.2022

Tamer Can Erkan , Hakkı Alper Maral

https://doi.org/10.26650/jtcd.1185836

Öz

Bu makale İstanbul’da faaliyet gösteren bağımsız tiyatroların devamlılık problemi üzerine, performans araştırmaları ve sembolist antropolojiden yararlanılarak kullanılan kavramlarla oluşturulan kavramsal bir öneri sunmaktadır ve mevcut durumu tasvir etme amacındadır. Sürdürülebilirlik sorunu üzerine finansal çözümler ve kamu teşvikleri kapsamında üretilen akademik araştırmaların ve jurnalistik birikimin yanında, performans, kimlik ve seyirci odaklı bir çalışma olmayı hedeflemiştir. Bu motivasyondan hareketle tiyatro performansında ritüele ilişkin olgulara özgü ve bu ‘liminal’ aralığa bağlı ‘geçici topluluk’, ‘communitas’ ve ‘anti-yapı’ kavramlarıyla ilişkilendirerek; katılımcıları icracı topluluk tanımı içinde değerlendirmekte ve mevcut durumu resmedip ‘performans araştırmaları’ yaklaşımıyla bir öneri geliştirmektedir. Odaklanılan konular arasında bağımsız tiyatroların İstanbul’daki kısa tarihi ve toplulukların sürdürülebilirlik sorunu mevcuttur. Bu tasvirlere eşlik eden istatistik çalışması ve alanın yürütücülerinin basındaki röportajlarıyla mevcut durum analizi derinleştirilmiş sonuçta alanı dönüştürücü, yapıcı bir öneri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

bağımsız performans, alternatif tiyatro, sürdürülebilirlik, ritüel, communitas

The Problem of Sustainability in Independent Theatres in Istanbul, Its Current Status, and a Proposal: Performance as an Audience Ritual

Öz

This article presents a theoretical proposal regarding the issue of sustainability in independent theatres operating in Istanbul based on the concepts used by performance studies and symbolist anthropology and aims to describe the current social environment. This article aims to be a performance-, identity-, and audience-oriented study, as well as part of the academic research and journalistic knowledge produced within the scope of financial solutions and public incentives regarding the issue of sustainability. Based on this motivation and by associating sustainability with the concepts of temporary community, communitas, and anti-structure that are specific to ritual phenomena in theatre performance and connected to this liminal interval, this article will evaluate the participants within the definition of the performing ensemble, illustrate the current situation, and develop a proposal using a performance studies approach. The focuses of the study include a brief history of independent theatres in Istanbul and the issue of their sustainability. The analysis has been deepened with a statistical study accompanying these descriptions and press interviews conducted with the executives of the field, with the conclusion putting forth a constructive and transformative proposal. 

Anahtar Kelimeler

Independent Theatre, Alternative Theatre, Sustainability, Ritual, Communitas

Kaynakça

• Akdede, S. Hadi. “Covid-19 ve Özel Tiyatroların İktisadi Durumu.” Journal of Life Economics 8, no.1 (2021): 29-34. https://doi.org/10.15637/jlecon.8.1.03. google scholar
• Arnould, Eric J., Er L. Price. “River magic: Extraordinary experience and the extended service encounter.” Journal of Consumer Research 20, no.1 (1993): 24-45 google scholar
• Carlson, Marvin. Performance: A Critical Introduction. New York: Routledge, 2004. google scholar
• Çalışkan, Işıl. “Acilen çözülmezse tiyatroyu kapatıyoruz.” Birgün, 19.09.2020, Erişim 10 Eylül, 2022. https://www.birgun.net/haber/acilen-cozulmezse-tiyatroyu-kapatiyoruz-316143. google scholar
• Ece, Özlem. “Pandemi Sırasında ve Sonrasında Kültür-Sanat.” TRT Akademi 5, no.10 (2020): 882-887. https://dergipark.org.tr/tr/pub/trta/issue/56639/787270. google scholar
• Elmacıoğlu, Lale. “Pandemide evindeki eşyaları satarak geçinen tiyatrocular varken, devlet desteğinden kozmetik ve inşaat şirketleri yararlanıyor.” Independent Türkçe, 27.03.2021, Erişim 05 Ağustos, 2022. https://www.indyturk.com/node/336286/k%C3%BClt%C3%BCr/pandemide-evindeki-e%C5%9Fyalar%C4%B1-satarak-ge%C3%A7inen-tiyatrocular-varken-devlet. google scholar
• Erkan, Tamer Can. “Alternatif Tiyatrolar ve Sürdürülebilirlik Sorunu.” Yüksek lisans tezi, Kadir Has Üniversitesi, 2016. google scholar
• Erkoç, Gülayşe. “Çok Partili Dönemde Tiyatro Ortamı ve Kimlik Arayışı.” Tiyatro Araştırmaları Dergisi 12, no.12 (1995): 17-25. https://doi.org/10.1501/TAD_0000000194. google scholar
• Goffman, Erwing. The Presentation of Self in Everyday Life. New York: Anchor Books, 1959. google scholar
• Hemiş, Özlem. “Origins and Developments: A Brief Overview.” Theatre Research International 44, no.3 (2019): 296-298. doi:10.1017/S0307883319000336. google scholar
• Hymes, Dell. “Breakthrough into Performance.” Folklore: Performance and Communication içinde, ed. Dan Ben-Amos and Kenneth S. Goldstein, 11-74. Berlin, Boston: De Gruyter Mouton, 2013. google scholar
• İleri, Esin. “Salgın günlerinde bağımsız tiyatrolar ne istiyor?.” Gazeteduvar, 05.04.2020, Erişim 10 Ağustos, 2022. google scholar
• Karaboğa, Kerem, Yavuz Pekman, Fakiye Özsoysal ve Metin Balay, Geleceğe Perde Açan Gelenek: Geçmişten Günümüze İstanbul Tiyatroları. Cilt I-II-III. İstanbul: Yapı Kredi Yayınevi, 2011. google scholar
• Karagül, Cansu. “Bourdieucu Sanat Sosyolojisi Bağlamında 2000’li Yıllarda İstanbul’da Alternatif Tiyatrolar.” Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 2014. google scholar
• Öz, Bengi Heval ve Belkıs, Özlem. “Türkiye’de Alternatif Tiyatro Yapılanmalarında Kadın Liderliği ve Bir Örnek: Yeşim Özsoy-Galataperform.” Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat 2, no.2 (2017): 1-22. google scholar
• Schechner, Richard. Between Theater and Anthropology. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, 1985. google scholar
• Schechner, Richard. Performance Theory. New York: Routledge, 2004. google scholar
• Sokullu, Sevinç. “Alternatif Tiyatro Serüveni.” Tiyatro Araştırmaları Dergisi 8, no.8 (1988): 51-76. google scholar
• Tanış, Edanur. “Tiyatrolar bir bir kapanıyor – Öykü Sahne seyircilerine veda ediyor: “Şimdi destek göremeyeceksek ne zaman göreceğiz?.” medyascope.tv, 8.11.2020, Erişim 10 Temmuz, 2022. google scholar
• Tekerek, Nurhan. “Bellek, Gelenek ve Köy Tiyatrosu Geleneğimiz.” Tiyatro Araştırmaları Dergisi 29, no.29 (2010): 25-42. google scholar
• Turner, Victor. The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Londra: Routledge, 1969. google scholar
• Turner, Victor. Dramas, Fields, and Metaphors: Symbolic Action in Human Society. Londra: Cornell University Press, 1974. google scholar
• Turner, Victor. From Ritual to Theatre: The Human Seriousness of Play. New York: New York City Performing Arts Journal Publications, 1982. google scholar
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sinema-ve-Gosteri-Sanatlari-Istatistikleri-2021-45743 google scholar
• Ünlü, Aslıhan, “Tiyatromuzda “Kimlik Sorunu” Üzerine Düşünceler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi 7, (2007): 36-41. google scholar
• TÜİK. “Sinema ve Gösteri Sanatları İstatistikleri.” TÜİK, 14.06.2021, erişim 18 Ağustos, 2022. google scholar
• https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2020/04/05/salgin-gunlerinde-bagimsiz-tiyatrolar-ne-istiyo google scholar
• https://medyascope.tv/2020/11/08/tiyatrolar-bir-bir-kapaniyor-oyku-sahne-seyircilerine-veda-ediyor-simdi-destek-goremeyeceksek-ne-zaman-gorecegiz/. google scholar
• “Türkiye Tiyatrosunun 2021’i”, evrensel.net, 30.12.2021, Erişim 09.20.2022, https://www.evrensel.net/haber/451399/turkiye-tiyatrosunun-2021i. google scholar
• Çalışkan, Işıl. “Kış sahnelerde sert geçecek.” Birgün, 13.05.2022, Erişim 21 Eylül, 2022. https://www.birgun.net/haber/kis-sahnelerde-sert-gececek-391538. google scholar
• Milliyet Sanat. “41 tiyatro: “Alternatif tiyatro vardır!.” 28.05.2014, Erişim 14 Temmuz, 2022. http://www.milliyetsanat.com/haberler/sahne-sanatlari/41-tiyatro-alternatif-tiyatro-vardir-/4019. google scholar
• tiyatrolar.com.tr. “Topluluklar.” Erişim 10 Eylül, 2022. google scholar