TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA -GAl EKİ

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 4, 0 - 0, 15.12.2016

Ferdi Güzel

Öz

Oldukça zengin bir yapım eki varlığına sahip olan Türkçede bazı yapım
ekleri çok nadir görülür. Dil tarihi boyunca kaydedilen sınırlı sayıdaki
örnekler bu nadir yapım eklerinin yapı ve işlevini tespit etmek için yeterli
olmamaktadır. Böyle bir durumda başvurulması gereken ilk kaynak ağızlar
olmalıdır. Ağızlar bir yazı dilinin unutulan pek çok unsurunu koruması ve
yazı diline göre daha zengin gramer şekillerine sahip olması bakımından
büyük bir önem taşımaktadır. Tarihî ve çağdaş lehçelerde nadir görülen
eklerden biri olan -GAl ekinin yapı ve işlevinin aydınlatılmasında Türkiye
Türkçesi ağızlarında yer alan bu ek ile kurulu örnek kelimeler büyük katkı
sağlayacaktır. -GAl eki tarihî ve çağdaş lehçelerde birkaç kelimede, Türkiye
Türkçesi yazı dilinde sadece tutkal kelimesinde görülmektedir. Ek nadir
görüldüğü için ekin yapısı ve işlevi hakkında sadece birkaç çalışmada bilgi
verilmiştir. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki veriler incelendiğinde ekin -GAn /
-AğAn ekleri ile işlev benzerliğine sahip olduğu görülmektedir. Türkiye
Türkçesi Ağızlarında bazı kelimelerin aynı anlamda hem -GAl hem de -GAn
/ -AğAn eki ile türetilmiş biçimlerinin olması bu ekin -GAn / -AğAn ekinden
-n > -l değişimi ile geliştiği düşüncesini uyandırmaktadır. Türkiye Türkçesi
ağızlarındaki bazı veriler farklı kaynaklardan gelen birden çok -GAl ekinin
olabileceğini de düşündürmektedir. Birkaç kelimede ek -GIn / -GUn eki ile
aynı işlevde kullanılmıştır. Bazı kelimelerde -k- veya -GA- pekiştirme ekleri
ile -l / -Al fiilden isim yapma eklerinin birleşmesinden oluşmuş bir -GAl (-kAl
veya -GA-l) eki de düşünülebilir. Tarihî ve çağdaş lehçelerde nadir
görülen bu ek, Türkiye Türkçesi ağızlarında yaklaşık kırk kelime türetmiştir.
-GAl eki Türkiye Türkçesi ağızlarında çoğunlukla uygunluk, elverişlilik,
aşırılık, kabiliyet bildiren sıfatlar türetmiştir. Aynı zamanda aşırılık,
uygunluk anlamı ile birkaç alet adı yapmıştır. Türkiye Türkçesi ağızlarında
ekin çoğunlukla tek heceli tabanlara geldiği görülmektedir. Ekin -eğel, -ekel,
-ğAl, -ḫal ve -gar yan biçimleri de tespit edilmiştir. Türkiye Türkçesi ağızları,
tarihî ve çağdaş lehçelerde nadir görülen eklerin işlev ve yapılarının
aydınlatılmasını sağlayacak, Türk dili tarihindeki pek çok sorunun çözümüne
ışık tutacak verilerle dolu bir hazinedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi ağızları, yapım eki, varyant, -GAl eki

Kaynakça

• UYGUR, C. V. (2010). Karakalpak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kriter Yayınları.