KIRGIZ TÜRKÇESİNDE GRAMERLEŞME VE SÖZCÜKLEŞME ÖRNEĞİ OLARAK emiş~imiş~mış~miş BİÇİMLERİ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 770 - 789, 15.06.2019

Esra Gül Keskin

Öz

Türkçede
birçok örneği tespit edilen gramerleşme ve sözcükleşmenin Kırgız Türkçesinde de
örnekleri bulunmaktadır. Gramerleşme genel anlamda bir sözcüğün ek hâline
gelmesini ve gramatikal bakımdan daha düşük işlev gösteren unsurların daha yoğun
gramatikal işleve sahip unsurlar hâline gelmesini ifade
ederken sözcükleşmeyse gramerleşmenin ters yönünü, yani bir ekin sözcük hâline
gelişini ifade etmektedir. Türkiye Türkçesinde isimleri yüklemleştirme ve basit
zamanlı fiillerin birleşik zaman çekimlerini oluşturma gibi görevleri olan i-
(e-) ek-fiilinin Kırgız Türkçesinde -miş ekiyle birlikte
oluşturduğu imiş~emiş yapısı, bu lehçede benzer kullanımları olmakla
birlikte, cümlelerde sözcük olarak da kullanılmaktadır. Ayrıca emiş~imiş şeklinin
ekleşmiş biçimi olan -miş de Kırgız Türkçesinde bulunur. Çalışmamızda
Kırgız Türkçesinde emiş~imiş~mış~miş biçimlerinin kullanıldığı yapılar
incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, gramerleşme, sözcükleşme, ek-fiil, -mIş eki

Kaynakça

• Akın, C. (2015). Türk dilinde bir geçmiş zaman eki ‘-çI’. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 53, 149-153.
• Argunşah, M. ve Yüksekkaya, G. S. (2012). Karahanlıca Harezmce Kıpçakça dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R. ve Selçuk, B. K. (2017). Kırgızca-Türkçe sözlük I-II. Bişkek (KTS-I, KTS-II).
• Biray, N. (2014). Kazak Türkçesinde -mIs. Dil Araştırmaları, 14, 35-54.
• Buran, A. (1999). Türkçede kelimelerin ekleşmesi ve eklerin kökeni, III. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 207-214.
• Coldoşov, R. (2016). 1916 Cıldarı kötörülüştün cetekşileri cana kırgız manaptarının Ordu. Bişkek.
• Çengel, H. K. (2017). Kırgız Türkçesi grameri (Ses ve şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Demir, N. (2002). Kıbrıs ağızlarında imiş hakkında. Bilig, 23, 129-139.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ersoy, F. (2007). Çuvaş Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 1285-1340.
• Ersoy, H. Y. (2007a). Yeni Uygur Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 355-428.
• Ersoy, H. Y. (2007b). Başkurt Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 749-810.
• Gogol, N. (2012). Şinel. Caŋı Ala Too, 7(39) (Şinel).
• Karaağaç, G. (2013b). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1997). Harezm Türkçesi grameri. İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1974). Türkçede eklerin kökeni. Türk Dili, XXIX(268), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 331-340.
• Hengirmen, M. (2009). Dil bilgisi ve dil bilim terimleri sözlüğü. (3. Baskı). Ankara: Engin Yayınevi.
• Hopper, P. J. ve Traugott, E. C. (2003). Grammaticalisation. (2. baskı). Cambridge: Cambridge University Press,.
• İlhan, N. (2009). Türkçede ek + kök / kök + ek kaynaşmasıyla ortaya çıkan ekler. Turkish Studies, 4(8), 1535-1557.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2013). Dilbilim sözlüğü. (2. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kara, M. (2007). Türkmen Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 231-290.
• Karabeyoğlu, A. R. (2012). (Kazan) Tatar Türkçesinde iméş. Turkish Studies, 7(1), 1353-1373.
• Karatayev, O. (2017). Kırgızdardın tüştük sibir çölkömü cana etnostoru menen etnogenetikalık etnomadaniy tarıhıy calpıltıktarı. Türkiya.
• Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H. (2007). Azerbaycan Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 171-230.
• Kasımbek, T. (1998). Sıngan kılıç. Kırgızstan, (5. Baskı) (SK).
• Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası (1980). (Baş Red. S. Kudaybergenov, Diğ. A. Tursunov, C. Sıdıkov) İlim Basması (KATG).
• Kırgız Destanları 15, Manas destanı cusup mamay varyantı (2017) (akt. Alimcan İnayet). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (Manas).
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdüğü. http://el-sozduk.kg/news/kyrgyz-tilinin-tushundurmo-sozdugu/ (25.12.2018).
• Kuryłowicz, J. (1965). The evolution of grammatical categories. Diogenes, 51, 55-71.
• Lehmann, C. (1985). Grammaticalization synchronic variation and diachronic change. Lingua e Stile, 20, 303-318.
• Lehmann, C. (2002). Thougths on grammaticalization. arbeitspapiere des seminars für sprachwissenschaft der universität erfurt (Second revised edition).
• Mamay, Cusup (2004a). Asılbaça-bekbaça. Urumçi: Şinjiaŋ El Basması.
• Mamay, Cusup (2004b). Çigitey, Urumçi: Şinjiaŋ El Basması.
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, I (1995). Bişkek: Kırgızstan Basması (Manas-I).
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, II (1995). Bişkek: Kırgızstan Basması (Manas-II).
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, III (1995). Bişkek: Kırgızstan Basması (Manas-III).
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, IV (1997). Bişkek: Şam Basması (Manas-IV).
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, V (2006). Bişkek: Şam Basması (Manas-V).
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, VI (2006). Bişkek: Şam Basması (Manas-VIb).
• Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu, VI (2014). Bişkek: Turar Basması (Manas-VIa).
• Orazımbetov, A. (2016). Türki tilderinin salıstırmalı grammatikası, Nökıs.
• Özkan, N. (2007). Gagavuz Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 81-170.
• Öztürk, R. (2007). Özbek Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 291-354.
• Sarı, İ. (2015). Türkçede ekleme dışı sözcük yapımı ve sözlükselleşme. Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Semetey, Baatırdık Epos, 1-Kitep, “Manas” Eposunun Ekinçi Bölügü (2013). (Red. Abdıldacan Akmataliyev, Tüz. Aynek Caynakova). Bişkek: Turar (Semetey-I).
• Seytek, Baatırdık Epos (2012). (Düz. Aynek Caynakova, Arkarbek Mamıtov; Red. Abdıldacan Akmataliyev). Bişkek: Turar (Seytek).
• Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tamir, F. (2007). Kazak Türkçesi, Türk lehçeleri grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 429-480.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. (3. baskı). İstanbul.
• Toktogul Entsiklopediyası (2014). (Baş Red. A. Akmataliyev) Bişkek (TE).
• Ercilasun, A. B. (ed.) (2007). Türk lehçeleri grameri (Ed.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Zeynalov, F. (1993). Türk lehçelerinin karşılaştırmalı dil bilgisi (akt. Yusuf Gedikli). İstanbul: Cem Yayınevi.