Soğuk Savaş Dinamikleri Ekseninde Merkez-Sağ Siyaset: Adalet Partisi Örneği

Yıl 2023, , 531 - 556, 28.07.2023

İrfan Özet

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1131748

Öz

Bu çalışma, merkez-sağın 1980 öncesi konjonktürde geliştirdiği siyaset ve kamusal söylemlerde soğuk savaşa özgü dinamiklerin etkilerini ortaya koyma amacındadır. Çalışmanın zaman sınırını 1960-1980 arası dönem oluştururken; odaklanılan merkez-sağ parti ve hareket ise Adalet Partisi’dir. AP, özellikle tek başına iktidar olduğu 1960’ların ikinci yarısında, ekonomik kalkınma ve merkez sağa özgü esnek denge siyasetinin izlerini taşıyordu. Ancak 1970’lere geldiğimizde Amerikan 6. Filosu’nun Türk limanlarına gelişi ve Kıbrıs meselesi etrafında yükselen anti-Amerikanizm dalgası, siyasal alandaki işleyişe yeni boyutlar kazandırdı. Bu dönemde sol kanat gençlikte başlayan protest örgütlenmelere karşı, Türk sağının genç kuşaklarında da uç hareketler ivme kazandı. Giderek hareketlilik kazanan yeni ideolojik fay hatları, Ecevit etrafında sol siyasete iktidar kanallarını da açıyordu. Söz konusu süreç sonunda, AP’nin tarz-ı siyaseti de, keskin ideolojik hatlara doğru çekilir. Bu doğrultuda anti-komünizm, AP elitlerinin kamusal söylem ve politikalarında merkezi dinamiği oluşturdu. Aynı zamanda AP’nin “Milliyetçi Cephe Hükümetleri”ndeki yeni paydaşlarıyla İslamizasyon ve milliyetçiliğe açılan kültür politikaları, bu dönüşüme derinlik kazandırdı.

Anahtar Kelimeler

Merkez sağ, Adalet Partisi, Soğuk Savaş, Anti-Komünizm, Milliyetçi Cephe Hükümetleri

Center-Right Politics on the axis of Cold War Dynamics: The case of The Justice Party

Öz

Kaynakça

• Kaynakça Ahmad, F. (1994). Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980 (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Hil Yayın.
• Ahmad, F. (2006). Bir Kimlik Peşinde Türkiye (S. C. Karadeli, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aytürk, İ. ve Bora T. (2020). Yetmişli Yıllarda Sağ-Sol Kutuplaşmasında Siyasi Düşünceler, M. K. Kaynar. (Ed.). Türkiye’nin 1970’li Yılları içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bektaş, A. (1993). Demokratikleşme Sürecinde Liderler Oligarşisi, CHP ve AP (1961-1980). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Bora, T. ve Can K. (2009). Devlet, Ocak, Dergah: 12 Eylül’den 1990’lara Ülkücü Hareket. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cizre, Ü. (1999). Muktedirlerin Siyaseti: Merkez Sağ-Ordu-İslamcılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cizre-Sakallıoğlu, Ü. (1993). AP-Ordu İlişkileri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelenk, A. T. (2017). Türk Sağının Düşünce Atlası. İstanbul: Mahfil Yayınları.
• Demirel, T. (2017). Adalet Partisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emre, Y. (2019). CHP, Sosyal Demokrasi ve Sol. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gaddis, J. L. (2008). Soğuk Savaş. ( D. Cenkçiler, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Güler, F. D. (2003). Türkiye’nin Yakın Siyasetinde Bir Örnek Olay: Adalet Partisi. Ankara: TODAİE Yayın.
• Halliday, F. (1985). Yeni Soğuk Savaş: ABD-Sovyet İlişkilerinin Dünü ve Bugünü (İ. Özünlü, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Judt, T. (2009). Savaş Sonrası: 1945 Sonrası Avrupa Tarihi (D. Şendil, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (1988). Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmaları. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Kahraman, H. B. (2007). Türk Sağı ve AKP. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Kissenger, H. (2002). Diplomasi. (İ. H. Kurt, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Koca, B. (2020). Yetmişli Yıllarda Merkez Sağ: Milliyetçilik ve Anti-komünizm. M. Kaynar (Ed.). Türkiye’nin 1970’li Yılları içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Komsuoğlu, A. (2008). Türkiye Siyasetinde Bir Lider: Süleyman Demirel. İstanbul: Bengi Yayınları.
• Lightbody, B. (1999). The Cold War. London: Routledge.
• Mcmahon, R. J. (2003). The Cold War: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press.
• Mert, N. (2007). Merkez Sağın Kısa Tarihi. İstanbul: Selis Kitaplar.
• Mert, N. (2022). Batı İslam’ı Çok Sevmişti: Batı’nın İslam Siyasetleri ve İslamcılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meşe, E. (2016). Komünizmle Mücadele Dernekleri: Türk Sağında Antikomünizmin İnşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Örnek, C. (2015). Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı: Antikomünizm ve Amerikan Etkisi. İstanbul: Can Yayınları.
• Özkan, B. (2020). Soğuk Savaş’ta Türkiye Müesses Nizamı ile Siyasal İslam’ın Kutsal İttifakı. B. Özkan ve T. Gürakar (Der.). Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni: Ordu, Sermaye, ABD, İslamizasyon içinde. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Sarıbay, A. Y. (2001). Türkiye’de Demokrasi ve Siyasi Partiler. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Sümer, G. (2020). Soğuk Savaş Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Şimşek, A. (2021). Komünistin Eşkali: Türkiye’de Antikomünizm (1945-1971). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taşkın, Y. (2017). Anti-Komünizm ve Türk Milliyetçiliği: Endişe ve Pragmatizm. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt:4 Milliyetçilik içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tosun, T. (1999). Türk Parti Sisteminde Merkez Sağ ve Merkez Solda Parçalanma. İstanbul: Boyut Kitapları.
• Tuğtan, M. A. (2020). Soğuk Savaş ve Türkiye’de Siyasal İslam’ın Yükselişi: 1945-1970, B. Özkan ve T. Gürakar (Der.). Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni: Ordu, Sermaye, ABD, İslamizasyon içinde. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Tuncer, H. (2014). 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Türk Dış Politikası. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Uyar, Ç. ve Ertuğrul E. (2020). İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Sertellerin Tan Gazetesi ve Tan Olayı’nın Ulusal Basın ile Anılar Ekseninde Analizi. Vakanüvis, TBMM’nin 100. Yılı Özel Sayısı, 220-256.
• Yorgancılar, S. (2012). Milli Görüş. İstanbul: Pınar Yayınları.