Modern Türk Aile Yapısında ve Kadınların Uğraşlarında Değişme1

Yıl 2022, , 317 - 347, 09.02.2022

Zehra Zeynep Sadıkoğlu

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.986225

Öz

Mevcut araştırma bulgularının değerlendirmesine dayanan bu çalışma Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze Türk aile yapısında ve kadınların uğraşlarındaki değişmeyi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Söz konusu değişme süreci, 1920'lerde Cumhuriyetin kuruluşundan 1950'li yıllara kadar olan ilk dönem, kentleşme ve kırdan kente doğru yoğun bir iç göçün belirleyici olduğu 1950-1980 yılları arası dönem ve Türkiye’nin küreselleşme sürecinin etkisine girdiği 1980 sonrası dönem olmak üzere üç alt dönemde ele alınmıştır. Süreç içerisinde Türk aile yapısının farklılaşan özellikleri çiftlerin tanışma ortamı ve evliliklerin gerçekleşme biçiminde daha modern eğilimlerin yaygınlık kazanması, doğurganlık oranlarında ikinci dönemden itibaren tedrici bir azalmanın öne çıkması, ataerkil geniş aile oranı azalırken tercihle oluşan dağılmış aile oranlarının artmasıdır. Kadınların uğraşlarında ise ev içinde çocukların eğitimi ile ilgili sorumlulukları artarken ev dışında öğrenim düzeylerinin artması ile tarım dışı istihdama katılım oranlarının arttığı göze çarpmaktadır. Bununla birlikte aile yapısında çekirdek hanehalkı modeli ve geniş aile ilişkileri önemini korumaya devam etmektedir. Kadınların uğraşlarında ise ev ve anne olmakla ilişkili sorumluluklara atfedilen toplumsal değer, piyasa ekonomisinin taşıdığı kısıtlılıklar ve günümüzde çocuğa atfedilen psikolojik değer kadınların geleneksel rollerinin önemini koruması yönünde etki göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Aile Yapısı, Kadınların Uğraşları, Modernleşme, Kentleşme, Küreselleşme

Kaynakça

• Adams, B. N., ve Trost, J. (2005). Handbook of world families. Amsterdam: Sage Publications.
• Badinter, E. (2017). Kadınlık mı? Annelik mi? (A. Ekmekçi, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baştuğ, S. (2003). The household and family in Turkey: An historical perspective. In R. Liljeström and E. Özdalga (Eds.) Autonomy and dependence in the family: Turkey and Sweden in critical perspective (pp. 107-124). Istanbul: Swedish Research Institute.
• Beck, U. (2011). Risk toplumu: Başka bir modernliğe doğru (B. Doğan, Çev). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bidwell Millar, L. D. ve Vander Mey, B. J. (2000). Sociology of the family: Investigating family ıssues. Baston: Allyn& Bacon.
• Davis, A. (2012). Modern motherhood, women and family in England, c. 1945-2000. Manchester: Manchester University Press.
• Demirel, Ö., Gürbüz, A. ve Tuş, M. (1992). Osmanlılarda ailenin demografik yapısı. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi cilt I içinde (s. 97-161). Ankara: T.C. Başbakanlık Araştırma Kurumu.
• Devlet Planlama Teşkilatı (1979). Dördüncü beş yıllık kalkınma planı- Fourth five years plan (1979-1983). Ankara. Dikeçligil, B. (2014). Aileye dair kabullerin ezber bozumu. M. Aydın (Ed.) Aile sosyolojisi yazıları içinde (s. 13-50). İstanbul: Açılım Kitap.
• Duben, A. ve Behar, C. (1991). Istanbul households: marriage, family and fertility 1880-1940. Cambridge: Cambridge University Press.
• Duben, A. (2012). Kent, aile, tarih. İstanbul: İletişim Yayınları
• Duben, A. (2018). Türkiye ve Avrupa’da nüfus yaşlanması, aile, piyasa ve devlet. A. Duben (Der.) Yaşlanma ve yaşlılık içinde (s. 67-79). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Eryurt, M.A. (2018). Türkiye’de doğurganlık davranışları: Düzey, belirleyiciler, politikalar. Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi içinde (s. 12-33). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Fişek, N.H. ve Shorter, F.C. (1968). Fertility control in Turkey. Demography, 5(2), 578-589.
• Giddens, A. (2005). Sosyoloji (Ü. Yıldız Battal, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Gygli, S., Haelg, F., Potrafke, N. ve Sturm, J. E. (2019). The KOF Globalisation Index– Revisited. Review of International Organizations, 14(3), 543-574. DOI: https://doi.org/10.1007/s11558-019-09344-2.
• Hacettepe University Institute of Population Studies (1983). Turkish population and health survey-1983. Ankara.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE) (2018a). TNSA 2018- Türkiye nüfus ve sağlık araştırması 2018-Ara Rapor. Ankara.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE) (2018b). TNSA 2018- Türkiye nüfus ve sağlık araştırması 2018-Ana Rapor. Ankara.
• İlkkaracan, İ. (2012). Why so few women in the labor market in Turkey? Feminist Economics, 18(1), 1-37. DOI: 10.1080/13545701.2011.649358
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Benlik, aile ve insan gelişimi: Kültürel psikoloji. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Kandiyoti, D. (2015). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar: Kimlikler ve toplumsal dönüşümler (A. Bora, Ş. Tekeli ve F. Özbay, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kaya, Y. (2019). Ayyıldız ve küre: Küreselleşme, toplumsal eşitsizlik ve kimlik. Ankara: Nobel.
• Kıray, M. (1985). Metropolitan city and the changing family. In T. Erder (Eds.) Family in Turkish society sociological and legal studies (pp. 79-92). Ankara: Turkish Social Science Association Press.
• Koç, İ. (2018). Türkiye’de aile yapısının değişimi sürecinde tek ebeveynli ailelerin oluşumu, belirleyicileri ve refah durumu (2006-2016). Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi içinde (s. 36-85). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Koç, İ. ve Saraç, M. (2018). Türkiye’de ilk evlilik yaşının ve evliliğe ilişkin pratiklerin değişimi ve boşanma ile ilişkisi (2006-2016). Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi içinde (s. 88-133). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Kurt, A. (2012). Osmanlı aile yapısı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 8(31), 119-136.
• Mert, A.E. ve Sefer, B. K. (2019). Yakın tarihsel süreçten günümüze Türkiye’de kadın istihdamının dönüşümü. KOÇ-KAM. Erişim tarihi: 01.06.2020, https://kockam.ku.edu.tr/yakin-tarihsel-surecten-gunumuze-turkiyede-kadin-istihdaminin-donusumu/.
• Mika, M. (2009). Modernity and the matrix of family ideologies: How women compose a coherent narrative of multiple identities over the life course. (Unpublished Ph.D. thesis. The Graduate School of The Ohio State University, Ohio)
• Özbay, F. (1995). Kadınların ev içi ve ev dışı uğraşlarındaki değişme. Ş. Tekeli (Ed.) 1980’ler Türkiye’sinde kadın bakış açısından kadınlar içinde (s. 115-141). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbay, F. (2014). Akrabalık ve komşuluk ilişkileri. M. Turğut ve S. Feyzioğlu (Ed.) Türk aile yapısı araştırması, tespitler, öneriler içinde (s. 56-87). Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Özbay, F. (2015). Dünden bugüne aile, kent ve nüfus. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sancar, S. (2014). Türk modernleşmesinin cinsiyeti. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şentürk, M. (2018). Sosyal etkileşim ve dayanışma açısından akrabalık ve komşuluk ilişkileri. Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi içinde (s. 268- 311). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2006, 2011, 2016). Türkiye’de aile yapısı araştırması (TAYA). Ankara: Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2013). Türkiye’de doğurganlık oranlarının düşmesi, potansiyel etkiler ve sosyal politika önerileri. Ankara: Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (2010). Türkiye’de aile değerleri araştırması. Ankara.
• Taşkın, L. (2002). Doğum ve kadın sağlığı hemşireliği. (Beşinci Baskı). Ankara: Sistem Ofset Matbacılık.
• Thornton, A. ve Young Demarco, L. (2001). Four decades of trends in attitudes toward family issues in The United States: The 1960s through The 1990s. Journal of Marriage and Family, 63: 1009-1037. DOI: 10.1111/j.1741-3737.2001.01009.x.
• Timur, S. (1978). Determinants of family structure in Turkey: Muslim women’s status and fertility. J. Allman (Eds.) Women’s status and fertility in the muslim world (pp. 54-77). New York: Praeger Publishers.
• Turğut, F. (2014). Türkiye’de aile siyasetinde yeni dönem politikaları (2000 sonrası bir değerlendirme). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Bölümü, Konya).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). (1988, 1998, 2008). Hanehalkı işgücü anketi. Erişim tarihi:10.07.2020, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16014.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) (2016). İstatistiklerle aile. Erişim tarihi:10.07.2020, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2016-24646.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) (2019a). İstatistiklerle kadın, Erişim tarihi:10.07.2020, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2019-33732.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) (2019b). Evlenme ve boşanma istatistikleri, Erişim tarihi:10.07.2020, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2019-33708.
• Uysal, G. ve Durmaz Aslan, M. (2018). Türkiye’de kadınların iş gücü piyasasına katılma kararını belirleyen etmenler. Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi içinde (s. 179- 203). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• World Bank (2018). Individuals using the ınternet (% of population) in Turkey. Erişim tarihi: 20.10.2020, https://data.worldbank.org/indicator/IT.NET.USER.ZS.