Çözülemeyen Problem; Cemaat (Azınlık) Vakıflarının Taşınmaz Mal Edinmesi

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 97 - 135, 31.01.2018

Lale Ayhan İzmirli

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.392979

Öz

Azınlık (cemaat) vakıfları Türk hukukunda istisnai
nitelikte olup, diğer vakıflardan oldukça farklıdır. Bu vakıflar Osmanlı İmparatorluğu
döneminde kurulmuş ve 1912 yılında tüzel kişilik kazanmıştır. Yürürlükteki Türk
Medeni hukukundaki düzenlemelere göre cemaat vakfı kurulması mümkün değildir.
Ancak Lozan Antlaşması ile Türkiye, azınlıkların haklarının korunacağını
taahhüt etmiş ve bu nedenle Türkiye Cumhuriyeti tarafından varlıkları kabul
edilmiştir.

Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren cemaat
vakıflarının taşınmaz edinmesine ilişkin düzenlemelerde çok fazla değişiklik
yapılmış, yapılan düzenlemeler hukuki ve siyasi zeminde sürekli tartışma konusu
olmuştur. Çalışmada cemaat vakıflarının taşınmaz edinmesine ilişkin hukuki
süreç ve bu konudaki farklı yaklaşımlar incelenmiş, son kısımda ise yürürlükteki
düzenlemeler ve bu vakıfların istisnai niteliği dikkate alınarak bazı
değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemaat Vakıfları, Azınlık, Taşınmaz Mal Edinme, Lozan Antlaşması, Vakıflar Kanunu

An Irresolvable Problem: Acquisition of Immovable Property of Non-Muslim (Minority) Foundations

Öz

Minority (non-muslim) foundations are exceptional
and quite different foundations among other foundations in Turkish law. These
foundations established in the time of Ottoman Empire and acquired legal
personality in 1912. It’s not possible to establish such a non-muslim
foundation under the current regulations of Turkish Civil Law. However, Turkey made
a commitment regarding the protection of the minorty rights with the Lausanne
Treaty and for this reason, their existence were recognised by Turkish Republic.

Since the
establishment of Turkish Republic, regulations regarding the acquisition of
immovable property of non-muslim foundations have been amended many times and
those regulations have been a much-debated issue on legal and political ground.
In this study, legal process of acquisition of immovable protery of non-muslim
foundations and different approaches which adresses this issue are examined,
and finally, some remarks are made regarding the current regulations and these
foundations’ exceptional nature

Anahtar Kelimeler

Non-muslim foundations, Minority, Having Immovable Property, Lausanne Treaty, Law of Foundations

Kaynakça

• Ahmet, İ. (2013). Yunanistan Batı Trakya'da Var Olan Osmanlı Türk Vakıflarının Hukuki Statüsü ve Fiili Durum. Dünya Vakıflar Konferansı, 23-24 Eylül 2013, 333-342. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları 113.
• Akgönül, S. (2011). Azınlık, Türk Bağlamında Azınlık Kavramına Çapraz Bakış. İstanbul: BGST Yayınları.
• Akgönül, S. (2015). Uluslararası Standartlar Işığında Türkiye'de Azınlık Meselesi. Alternatif Politika, Cilt:7, Sayı:2, Haziran, 210-229. Alkan, M. (2009). Azınlık Vakıfları (Tarihi Arkaplanı, Hukuki Yapısı ve İç Analizi). Akademik Bakış Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, Yaz, 93-111.
• Akyıldız, A. (2006). Vakıflar Kanununun Getirdikleri ve Götürdükleri. Türk Hukuk Dergisi, Sayı:116, Kasım, 3-13.
• Arsava, A.F. (1993). Azınlık Kavramı ve Azınlık Haklarının Uluslararası Belgeler ve Özellikle Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 27. Maddesi Işığında İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basımevi.
• Ateş, T. (2016). Azınlık Hakları Bağlamında Türkiye’de Gayrimüslim Cemaat Vakıfları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı. Ankara.
• Aydoğdu, M. (2008). Cemaatlere (Azınlıklara) Ait Vakıfların Taşınmaz Mal Edinmeleri’. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:III, Sayı:1, Haziran, 197-253.
• Aytaç, M. (1999). İnsan Hakları Yönünden Türkiye'de Azınlıkların Hukuki Durumu. Adalet Dergisi, Sayı:1, Ekim, 43-51.
• Aytaş, G. (2008). Vakıflar Kanunu Bir Ayrıcalık Belgesidir. İstanbul Barosu Dergisi, Cilt:82, Sayı:2008/2, 779-800.
• Ballar, S. (2008). Yeni Vakıflar Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Bozkurt, G. (1993). Türk Hukuk Tarihinde Azınlıklar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı:1-4, Cilt: 43,49-61.
• Cansel, E. (1998). Vakıf, Kuruluşu, İşleyişi ve Amacı. Vakıflar Dergisi, Sayı: 20, 321-328.
• Cengiz, D. (2017). Banka İşletmesi Hukukunda Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması Kuramının Uygulanmasına ve Bu Kuramın 5411 sayılı Bankacılık Kanunu Çerçevesindeki Normatif Görünümlerine İlişkin Tespitler ve Değerlendirmeler. MÜHF – HAD Cilt:23, Sayı:1, 371-440.
• Cipof, B. (2017). Azınlık Cemaatlerinin Taşınmazları İade Ediliyor. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Teostrateji Araştırmaları Merkezi, Erişim adresi: http://www.21yyte.org/tr/arastirma/teostrateji-arastirmalari-merkezi/2011/09/04/6278/video Erişim tarihi: 23.11.2017.
• Cin, T. (2003). Yunanistan'daki Müslüman Türk Azınlığın Din ve Vicdan Özgürlüğü (Başmüftülük ve Müftülükler Sorunu). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Cin, T. (2007). Türkiye ile Yunanistan’daki Azınlık Vakıflarının Hukuki Düzenlemelerinin Karşılaştırılması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.9, Özel Sayı, 1111-1143.
• Cin, T. (2013). 3647 sayılı ve 2008 (3647/2008) Tarihli Yunanistan Vakıflar Yasası ve Uygulamaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:15, Sayı:2, 63-121.
• Çağatay, M. (2011). Geçmişten Günümüze Azınlık Vakıflarının Mal Edinmeleri Sorunu. TBB Dergisi, 2011 (96), 91-149.
• Çelikel, A. (2005). Gayrimüslim Cemaat Vakıflarının Taşınmaz Mal Edinmesi ve 27.01.2004 tarihli Yargıtay Kararı. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:4, Sayı:8, Güz, 57-64.
• Çelikel, A. ve Öztekin Gelgel, G. (2014). Yabancılar Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları.
• Çiçekli, B. (2012). Yabancılar Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Doğan, V. (2017). Türk Yabancılar Hukuku. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Ekşi, N. (2011). Yargıtay, Danıştay ve AİHM Kararları Işığında Cemaat Vakıflarının Mülkiyet Sorunları. İstanbul: Beta Yayınları.
• Em, A. (2006). Türk Hukuk Sisteminde Vakıflar. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Esen, E. (2012). Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması. İstanbul: Beta Yayınları.
• Güler, A. (2007). Osmanlı'dan Cumhuriyete Azınlıklar. Ankara: TÜRKAR.
• Güneri, H. (1973). Azınlık vakıflarının İncelenmesi. Vakıflar Dergisi, Sayı:10, 79-108.
• Güngör, G. (2017). Tabiiyet Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları.
• İşeri, A. (1964). Vakıflar (Medenî Kanun’dan Önceki ve Sonraki Vakıf Nev’ileri ve Hukukî Mahiyetleri). AÜHFD, Cilt:XXI, Sayı:1-4, 199-280.
• Korkusuz, M.R. ve Ergün, Ö. (2008). Hukuksal Boyutları ile Eski Ve Yeni Vakıflar. DÜHFD, C. 12-13, Sayı: 16-17-18-19, 69-138.
• Kurban, D. ve Hatemi, K. (2009). Bir 'Yabancı'laştırma Hikayesi: Türkiye'de Gayrimüslim Cemaatlerin Vakıf ve Taşınmaz Mülkiyet Sorunu. İstanbul: TESEV.
• Kurban, D. ve Tsitselikis, K. (2010). Bir Mütekabiliyet Hikayesi: Yunanistan ve Türkiye’de Azınlık Vakıfları. İstanbul: TESEV.
• Nomer, E. (2012). Türk Vatandaşlık Hukuku. İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Okutan, Ç. (2004). Teori ve Uluslararası Metinlerde Azınlık Tanımı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:59, Sayı:2, 59-75.
• Oran, B. (2001). Küreselleşme ve Azınlıklar. Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Oran, B. (2004). Türkiye’de Azınlıklar, Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oran, Baskın (2011). En Büyük Israr, En Haksız Hususta: Karşılıklılık. Türkiyeli Gayrimüslimler Üzerine Yazılar (Ed: Özen, Ü.), 218-222. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öktem, E. (2008). Yeni Vakıflar Kanununun Cemaat Vakıflarına İlişkin Hükümleri Hakkında Uluslararası Hukuk Açısından Bazı Gözlemler. Prof.Dr. Ergun Özbudun'a Armağan, Cilt II: Anayasa Hukuku (Ed: Yazıcı, S., Gözler, K., ve Göztepe, E.), 547-377. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Özdamar, D., Değer, S. ve Uçkan, M. (2007). 5555 sayılı Yeni Vakıflar Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:2, Sayı:1-2, 139-234.
• Özkaya, E. (2012). Eski Vakıf Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Öztürk, N. (2003). Azınlık Vakıfları. Ankara: Altınküre Yayınları.
• Reyna, Y. ve Zonana, E.M. (2003). Son Yasal Düzenlemelere Göre Cemaat Vakıfları. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş. Sakmar, A. (2004). Cemaat Vakıflarıyla İlgili Hukuki Düzenlemeler. Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, 113-126. Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Sungurbey, İ. (2001). Eski Vakıfların Yeni Sorunları. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Yayınları.
• Şimşek, S. (2010). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Cemaat Vakıflarının Taşınmaz Edinim. TBB Dergisi, Sayı: 88, 29-54. Taşdemir, H. ve Saraçlı, M. (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye Perspektifinden Azınlık Hakları Sorunu. Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt: 2, No:8, 25-35.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. Yunanistan’daki Türk Varlığı. Erişim adresi: http://www.mfa.gov.tr/bati-trakya-turk-azinligi.tr.mfa Erişim tarihi: 01.01.2017.
• Tunç, H. (2004). Uluslararası Sözleşmelerde Azınlık Hakları Sorunu ve Türkiye. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:VIII, Sayı:1-2, Haziran-Aralık. Erişim adresi: http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/8_11.pdf Erişim tarihi: 20.11.2017.
• Uluç, Y. (2008). Vakıflar Hukuku ve Mevzuat. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Vahapoğlu, H. (1997). Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM). Cemaat Vakıfları. Erişim Adresi: http://www.vgm.gov.tr/02_VakiflarHakkinda/004_CemaatVakiflar/cemaat.cfm Erişim tarihi: 28.04.2011.
• Yılmaz, M. (2013). Eski Vakıfların ve Taşınmazların Günümüzdeki Hukuki Rejimi. Ankara: Bilge Yayınevi.
• www.echr.coe.int.
• www.mevzuat.gov.tr.
• www.vgm.gov.tr.
• www.tdk.gov.tr.
• www.resmigazete.gov.tr.
• www.uyap.gov.tr.