Türkiye-İran İlişkilerinde Bölgesel Krizler ve Fırsatlar: Son Dönem Gelişmeleri Ekseninde Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 24, 26.02.2021

Burak Küntay

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.881563

Cited By: 1

Öz

Türkiye ve İran, iki kadim medeniyetin kurduğu devletler olarak karşımıza çıkmaktadır. Her iki devlet de gerek günümüz gerek geçmiş göz önüne alındığında bölgesel güç niteliğindedir. Bu makalemizde ele alınan hususlar; iki devletin tarihsel olarak ilk temaslarından başlayarak, dönüm noktası olarak kabul edilebilecek olayları inceleyip günümüze ulaştırabilmek ve bugünkü ilişkilerin dinamiklerine ışık tutmaktır. Osmanlı İmparatorluğu ve Safevi Devleti’nin ilişkilerine değinmeden önce; Türk milletinin, İran coğrafyasını bir göç yolu olarak kullanması iki kültürün harmanlanmasıyla sonuçlanmıştır. Sonrasında ise bu çalışma Osmanlı-Safevi ilişkilerindeki Sünni-Şii çatışmasına da değinmiştir. Bu bağlamda Cumhuriyet sonrası ilişkilerde Şah Rıza’nın etkilerini ve politikalarını inceleyerek devletlerin denge unsurlarına dikkat çekilmiştir. Soğuk Savaş’ın etkilerinden bahsedilmiş ve İslam Devrimi’nden sonra radikal bir anlayışa bürünen İran’ın içinde bulunduğu bölgesel müdahaleler göz önüne alınarak 11 Eylül saldırılarından sonra çıkmaza giren ilişkiler aydınlığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Türkiye-İran ilişkilerinin Ortadoğu’daki karşılığının neler olduğu, hangi bölgelerde nasıl hareket edildiği anlatılarak okurlara bilgilendirici ve detaylara inmekten kaçınılmadan bir akış sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, İran, Şiilik, Ortadoğu

Regional Crises and Opportunities in Turkish-Iranian Relations: An Evaluation of Recent Developments Axis

Öz

Turkey and Iran founded by two ancient civilizations. Both are regional powers. The issues discussed in this article are to be able to examine and present events that can be considered as turning points, starting from the first contacts of states historically, and shed light on the dynamics of today. Before addressing relations of the Ottomans and the Safavids; the Turkish nation's use of Iranian geography as a migration route has resulted in the blending of cultures. Then, this study addressed the Sunni-Shia conflict in Osmali-Safavid relations. In this context, attention was drawn to balance elements of the states by examining the effects and policies of Shah Reza in post-Republic relations. Considering the effects of the Cold War and the regional interventions in Iran, which took on a radical understanding after Islamic Revolution, the relations that were deadlocked after the September 11 attacks were tried to be clarified. It is aimed to offer readers an informative and detailed flow by explaining what the equivalent of Turkey-Iran relations is in the Middle East and how they are acting in which regions.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Iran, Shiism, Middle East

Kaynakça

• Afrika Araştırmacıları Derneği. (2018 Mart). İran ‘ın Afrika’daki sessiz yürüyüşü ve karşısındaki engeller. Erişim tarihi: 16.12.2020, https://www.afam.org.tr/iranin-afrikadaki-sessiz-yuruyusu-ve-karsisindaki-engeller/.
• ANKASAM. (2018 Ocak). İran ‘ın Yemen’deki faaliyetleri. Erişim tarihi: 16.12.2020, https://ankasam.org/iranin-yemendeki-faaliyetleri/#_edn1.
• Anadolu Ajansı. (2017 Mayıs). PKK/KCK terör örgütünün Suriye kolu: PYD-YPG. Erişim tarihi: 16.12.2020, https://www.aa.com.tr/uploads/TempUserFiles/haber%2F2017%2F05%2FPKK_KCK_Terrorist_Organisation_s_Extensi.pdf.
• Ataman, M. (2006). Değerler ve çıkarlar: ABD’nin Ortadoğu politikasını belirleyen temel unsurlar ve ilkeler. Ortadoğu Yıllığı, 401-431.
• BBC. (2009 Aralık). Türkiye ve Suriye arasında 50 Anlaşma. Erişim tarihi: 16.12.2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2009/12/091223_erdogan_syria.
• Bosworth, C.E. (1990). İslam devletleri tarihi (E. Merçil ve M. İspirli, Çev. ). İstanbul: Oğuz Yayınları.
• Boyle, J.A.(1975). İran’ın milli bir devlet olarak gelişmesi. TTK Belleten, XXXIX, 645-658.
• Bozkurt, M. İ. (2015). İnhiraf –Kırılma- 2: İslam mezheplerinin analizi. (İkinci Baskı). Bursa: Revizyon Medya.
• Caferoğlu, A. (1983). Türk kavimleri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 52.
• Deniz, Y. (2016). Ortadoğu’daki çatışmalara devletlerin ve devlet dışı aktörlerin etkileri. Tesam Akademi Dergisi, 3(1), 129-149.
• Garthwaite, G. R. (2018). İran tarihi, Pers İmparatorluğu’ndan günümüze. İstanbul: İnkilap Kitapevi.
• Goldschmidt, Jr. A. ve Davidson, L. (2018). Kısa Ortadoğu tarihi. İstanbul: Doruk yayıncılık.
• Gündoğan, Ü. (2011). 1979 İran İslam Devrimi’nin Ortadoğu dengelerine etkisi. Middle Eastern Analysis/Ortadogu Analiz, 3(30).
• Hamzeh, A. N. (2004). In the path of Hizbullah. New York: Syracuse University Press.
• Hazir, T. (2019). Şii Hilali bağlamında Suriye İç Savaşı ve İran. Turan-Sam, 11(43), 359-365.
• Hürriyet. (2012 Aralık). İran-İsrail savaşı Eritre‘de yaşanıyor. Erişim tarihi 16.12.2020, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/iran-israil-savasi-eritrede-yasaniyor-22141150.
• İkiz, A.S. (2015). Arap Baharının kelebek etkisi: Batı Dünyasında beklenen değişmeler. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, (35)
• İpsirli, M. (2003). Osmanlı vekayinamelerinde İran (XVI.-XVII. asırlar), Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri Sempozyumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Petras, J. F. (2012). The Arab Revolt and the imperialist counterattack. Clarity Press, Incorporated.
• Juneau, T. (2016). Iran’s policy towards the Houthis in Yemen: a limited return on a modest investment. International Affairs, 92(3), 647-663.
• Kellner, M. R.(2017). 100 soruda İran, Bilge Yayıncılık.
• Kırzıoğlu, M. F. (1976). Osmanlılar’ın Kafkas-elleri’ni fethi:(1451-1590). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Korkmaz, Y. (2016). Irak’ta Şii gruplar ve Siyasete etkileri. İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 1-6.
• Köymen, M.A. (1998). Selçuklu devri Türk Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kreutel, R. F. ve Oztürk, N. (1997). Haniwaldanus anonimi’ne göre Sultan Bayezid-i Veli,(1481-1512). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Mepanews. (2017 Haziran). İran ‘ın Yemen ‘deki rolü ve Husiler. Erişim Tarihi: 16.12.2020, https://www.mepanews.com/iranin-yemendeki-rolu-ve-husiler-6106h.htm.
• ORSAM. (2019 Nisan). Yemen krizinin kökeni. Erişim Tarihi: 16.12.2020, https://orsam.org.tr//d_hbanaliz/Analiz_No_231_tr.pdf.
• Öztürk, O. M. (2006). Kaosa doğru İran. Fark Yayınları.
• Reuters. (2015 Mart). Elite Iranian guards training Yemen’s houthis: U.S. officials. Erişim Tarihi: 16.12.2020, http://www.reuters.com/article/us-yemen-security-houthis-iran-idUSKBN0MN2MI20150327.
• Salihi, E. (2011). Ortadoğu’da oluşan yeni dengeler ve “Şii Hilali” söylemi. Bilge Strateji, 3(4), 183-202.
• Saray, M. (1995). Atatürk ve Türk Dünyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Saray, M. (1990). Türk-İran münasebetlerinde Şiiliğin rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sarıkaya, S. (1993). Dini ve siyasi bakımdan Osmanlı-İran münasebetleri. Türk Kültürü Dergisi, (363), 36-37.
• Solakzâde Mehmet Hemdemi. (2017). Solakzade Tarihi (Vahit Çabuk, Haz.). İstanbul: İBB Yayınları.
• Soner, B.A., Aslan, Ö. ve Kıyıcı, H. (2017). PKK ‘nın bölgesel terör ağı yapılanması. Polis Akademisi Yayınları, (27), Rapor No:9.
• Sümer, F. (1992). Safevi Devleti’nin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu yürkleri’nin rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tekindağ, M.Ş. (1967). Yeni kaynak ve vesikaların ışığı altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi. Tarih Dergisi, (22), 50-58.
• Yıldız, T. (2017). Mezhep çatışmasına bir etnik grup ve yerel bağlam üzerinden bakmak: Irak Türkmenleri ve Telafer örneği. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 4(2), 41-74.