1960'tan Günümüze Arap-İsrail Çatışması Ekseninde Türk Dış Politikası

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 165 - 197, 26.02.2021

Yeşim Demir

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.881751

Cited By: 1

Öz

Uygarlığın ve semavi dinlerin ortaya çıktığı, jeopolitik konumu ve zenginliğiyle tüm dünyanın ilgisini çeken Ortadoğu, bu özelliklerinden dolayı her dönem sömürüye açık olmuştur. Bölge devletlerinin ve emperyalist güçlerin siyasi ve ekonomik çıkarları için verdiği mücadele Ortadoğu'nun istikrarsız olmasına yol açmıştır.1948 yılında İsrail'in kurulması ile Ortadoğu'da dengeler değişmeye başlamış, Arap devletleri ile İsrail arasında 1948, 1956, 1967, 1973 savaşları yaşanmıştır. Bu devletlerarasındaki anlaşmazlık, 1973 yılından sonra birebir çatışma şeklinde olmasa da günümüze kadar devam etmiştir. Ortadoğu'daki gelişmelerden uzak kalamayan Türkiye, Arap devletleri ile İsrail arasındaki çatışmalarda barış yanlısı olmuş ve denge politikası izlemeye çalışmıştır. Ancak Türk dış politikasındaki değişimler Arap-İsrail Savaşları sırasında zaman zaman tutum değişikliğine sebep olmuştur. Her ne kadar tarafsızlık ilan edilmişse de çoğunlukla Arap devletleri yanında bir politika izlenmiştir. Türk-Arap ilişkilerinde istenilen düzeye ulaşılamamıştır. Türkiye, uluslararası her platformda Arap devletlerinin yanında olmuş, Filistin davasını savunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dış Politika, Arap-İsrail Çatışması, Arap Devletleri, Türkiye, İsrail

Turkish Foreign Policy in the Axis of the Arab-Israel Conflict Since 1960

Öz

The Middle East, where civilization and heavenly religions emerged and attracted the attention of the whole world with its geopolitical location and wealth, has always been open to exploitation due to these features. The struggle of the regional states and imperialist powers for their political and economic interest caused the Middle East to be unstable.With the establishment of Israel in 1948, the balances in the Middle East began to change and the 1948, 1956, 1967 and 1973 wars were experienced between the Arab states and Israel. The dispute between these states has continued until today, although not in the form of one-on-one conflict after 1973. Turkey cannot remain unaware of the developments in the Middle East, has been pro-peace in the conflict between Israel and the Arab states sought to balance policy. However, changes in Turkish foreign policy caused attitude changes from time to time during the Arab-Israel Wars. Although, neutrality was declared, Turkey mostly followed a policy supporting the Arab states. The desired level could not be reached in Turkish-Arab relations. Turkey, stood by the Arab states in all international platforms, has defended the rights of the Palestinian cause.

Anahtar Kelimeler

Foreign Policy, Arab Israel Conflicts, Arab States, Turkey, Israel

Kaynakça

• 030.01.50.299.3.Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi(a)
• 030.01.7.43.22. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi.(b)
• Cumhuriyet, 1 Eylül 1966, https://www.cumhuriyetarsivi.com/cumweb/html/.
• Cumhuriyet, 13 Haziran 1967, https://www.cumhuriyetarsivi.com/cumweb/html/.
• Cumhuriyet, 18 Aralık 1965, https://www.cumhuriyetarsivi.com/cumweb/html/.
• Cumhuriyet, 22 Şubat 1966, https://www.cumhuriyetarsivi.com/cumweb/html/.
• Dışişleri Bakanlığı Belleteni. (1967). S. 32, http://diad.mfa.gov.tr/db-belleteni.tr.mfa.
• Dışişleri Bakanlığı Belleteni. (1968). S. 40, http://diad.mfa.gov.tr/db-belleteni.tr.mfa
• Milliyet, 19 Temmuz 1981, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Milliyet, 21 Haziran 1967, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Milliyet, 3 Aralık 1980a, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Milliyet, 10 Aralık 1980b, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• “Hedefimiz Hamas’tı siviller için üzgünüz”. Akşam. 05 Ocak 2009.
• Son Arap-İsrail harbinin ortaya koyduğu gerçekler (1974). Stratejik Etütler Bülteni. 8(42).
• Abusalim, J. (2019). What is the Great Return March? Erişim tarihi: 10.09.2020. https://www.afsc.org/blogs/news-and-commentary/what-is-great-return-march.
• Akıner, N., Küngerü, A. (2016). Uluslararası medya söyleminde İsrail’in 2014 Gazze saldırısı: CNN ve Al Jazeera üzerinden karşılaştırmalı bir analizi . TESAM Akademi Dergisi, 3(1).
• Aljazeera. (2014). Portre: Yaser Arafat. Erişim tarihi: 19.09.2020. http://www.aljazeera.com.tr/portre/portre-yaser-arafat
• Altunışık, M.B. (1999). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türkiye-İsrail İlişkileri. Türkiye ve Orta Doğu: Tarih, Kimlik, Güvenlik. (Meliha Benli Altunışık, Der.)
• Aras, B. (1997). Filistin-İsrail barış süreci ve Türkiye. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Arı,T. (2005). Geçmişten günümüze Orta Doğu. 2.b, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1971). Türk dış politikasında son gelişmeler. Dış Politika, 1(1).
• Armaoğlu, F. (1989). Filistin meselesi ve Arap- İsrail savaşları (1948- 1988). Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1991). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914- 1980). I. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2000). Türkiye-İsrail ve Filistin meselesi. İki tarafın bakış açısından Türk-Arap münasebetleri. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• ASO. (2016). İsrail Devleti Ülke Notu. Erişim tarihi: 27.08.2020. https://www.aso.org.tr/wp-content/uploads/2017/09/israil.pdf
• Ateş, T. (1992-1993). Dış politikamız ve ötesi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi.
• Ayhan, V. (2006). İmparatorluk Yolu-Petrol Savaşları’nın odağında Orta Doğu. Ankara: Nobel Yayınları.
• Ayman, S. G. (2009). Filistin çıkmazı üzerinde yeniden düşünme gereği. Akademik Orta Doğu, 3(2).
• Bağımsız Filistin Devleti’nin doğuşu ve geleceği. (1994). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Bal, İ. (2001). 21. yy'ın eşiğinde Türk Dış Politikası. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Barlas, M. (7 Şubat 1966). Faysal’ın İslam Birliği. Cumhuriyet.
• BBC. (2019). US says Israeli settlements are no longer illegal. Erişim tarihi: 11.08.2020. https://www.bbc.com/news/world- middle-east-50468025
• BBC. (2003). “Palestinian Authority funds go to militants”. Erişim tarihi: 20.07.2020. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3243071.stm
• BBC. (2013). Mavi Marmara: İsrail, Türkiye’den özür diledi. Erişim tarihi: 07.10.2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/03/130322_israil_turkiye_ozur
• Bektaş, A. Ortadoğu’da barışın ayak sesleri ve Filistin Sorunu’na tarihsel bir bakış. Su Sorunu, Türkiye ve Ortadoğu. (Sabahattin Şen, Haz.) İstanbul: Sağlam Yayınları.
• Bulut, M. (2018). Altı gün ve Yom Kippur savaşının modern İsrail kimliği üzerine etkisi. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20.
• Byman, D. (2011). Israels pessimistic view of the Arab Spring. The Washington Quarterly, 34(3). Erişim tarihi: 12.06.2020.
• Çarkoğlu, A. (1999). Türkiye ve Orta Doğu’da bölgesel işbirliği. İstanbul.
• Çetinsaya, G. (1998). Türkiye’nin Arap Orta Doğusuna yönelik politikasına bir bakış (1923-1998). Ata Dergisi, 8.
• Çubukçu, D. (1993). Orta Doğu’da barış mı? Ekonomide Ankara, 53.
• Çubukçu, M. (2002). Bizim Filistin: Bir direnişin tarihçesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Dedektif X Bir. (1967). Arap-İsrail muamması. Büyük Doğu, 4(13).
• Dikerdem, M. (1977). Orta Doğu’da devrim yılları. İstanbul.
• Deniz, Y. (2016). Ortadoğu’daki çatışmalara devletlerin ve devlet dışı aktörlerin etkileri. TESAM Akademi Dergisi, 3(1).
• Duman, S. (1995). Filistin sorunu ve Türkiye’nin İsrail politikası (1947-1967). (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Dursun, D. (1995). Türkiye İslam dünyasının neresinde? Yeni Türkiye, 1(3).
• Duvan, K. (2002). Türkiye’nin Orta Doğu politikasının incelenmesi: İstanbul toplantısı örnek olayı. Avrasya Dosyası, 8(4).
• El-Husseini, S.F. (2020). The Palestinian-Israeli Conflict: Has the equation changed? Erişim tarihi:13.11.2020. https://www.mei.edu/publications/palestinian-israeli-conflict-has equation-changed
• Fırat, M. M. (1997). 1960-1971 arası Türk dış politikası ve Kıbrıs sorunu. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Fırat, T. (2006). Arap-İsrail çatışmaları ve Filistin sorunu karşısında Türkiye’nin tutumu. Cumhuriyet Strateji, 2(92).
• Gönlübol, M., Ülman, H. (1996). Olaylarla Türk dış politikası (1919-1995). 9.b, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Güdül, S. (2018). Lübnan iç savaşı’nda Filistinli örgütlerin rolü. Turkish Studies, 13/22. Erişim tarihi: 15.07.2020. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=14008
• Gürün, K. (1983). Dış ilişkiler ve Türk diplomasisi (1939’dan günümüze kadar). Ankara: SBF Yayınları.
• Habertürk. (2020,30 Ocak). Yüzyılın anlaşması nedir? Yeni Ortadoğu Projesi: İsrail-Filistin. Erişim tarihi: 19.03.2020, https://www.haberturk.com/yuzyilin-anlasmasi-nedir-yeni-ortadogu- projesi-israil-filistin-2567589.
• Hale, W. (2003). Türk dış politikası 1774-2000 (Petek Demir, Çev.). Ankara: Mozaik Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (1995). Türkiye ve İslam Konferansı Teşkilatı. Yeni Türkiye. 1(3).
• Kamel, A. (1974). Türkiye’nin Arap dünyası ile ilişkileri. Dış Politika. 4(4).
• Kimmerling, B. (2003). From Barak to the road map. New LeftReview, 23, Erişim tarihi: 02.09.2019), https://newleftreview.org/issues/II23/articles/baruch-kimmerling-from-barak-to-the-road-map
• Kirişçi, K. (2002). Türkiye’nin Ortadoğu politikasının geleceği. Günümüzde Türkiye’nin Dış Politikası. (Barry Rubin ve Kemal Kirişçi, Der.) İstanbul: Boğaziçi Üniv. Yayınları.
• Koçer, G. (2003). Türk dış politikasında İslam. Ankara: Öğreti Yayınları.
• Kona, G. G. 1950 sonrası Türk-İsrail ilişkileri. Erişim tarihi: 23.05.1018.http://www.ulusalses.net/Detay.asp?yazar=40&yz=844
• Kut, Ş. (1991). Filistin Sorunu ve Türkiye.Haluk Ülman (Ed), Ortadoğu Sorunları ve Türkiye içinde. İstanbul: Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı Yayınları.
• Kürkçüoğlu, Ö. (1972). Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna karşı politikası (1945-1970). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Kürkçüoğlu, Ö. (1974). Orta Doğu’daki yeni gelişmeler ve Türkiye. SBFD. XXIX. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Langloıs, G. (2000). 20. yüzyıl tarihi. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Mansfield, P. (1975). Osmanlı sonrası Türkiye ve Arap Dünyası. İstanbul: Sander Yayınları.
• Memiş, E. (2002). Kaynayan kazan Ortadoğu. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Onulduran, E. (1979). Türkiye’nin Arap ülkelerine karşı dış politikasında son gelişmeler. I. Uluslararası Konferansı Bildirileri. Türk-Arap İlişkileri: Geçmişte, Bugün ve Gelecekte. Hacettepe Üniversitesi Türkiye ve Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü.
• Oran, B. (2001). Türk dış politikası. I. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öke, M. K. (2002). Filistin sorunu. Ufuk Kitapları.
• Özcan, G. (1999). 50. yılı biterken Türkiye-İsrail ilişkileri. Çağdaş Türk diplomasisi:200 Yıllık Süreç. Ankara: TTK Basımevi.
• Özkoç, Ö. (2009). Savaş ve barış: Doksanlı yıllarda Filistin-İsrail sorunu. SBF Dergisi. Erişim tarihi: 13.05.2020. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/998/12147.pdf
• Rabbani, M. (2002). Envai çeşit başarısızlık: Oslo ve El-Aksa intifadası. Carey, R. (Ed.), Yeni İntifada: İsrail’in apartheid politikasına direnmek. İstanbul: Everest Yayınları.
• REUTERS. (2020). East Mediterranean States formally establish Egypt-Based gas forum. Erişim tarihi: 24.09.2020. https://www.reuters.com/article/us-mideast-energy-idUSKCN26D14D.
• SABAH. (2014). Filistin için 3 günlük yas ilan edildi. Erişim tarihi: 15.07.2019, https://www.sabah.com.tr/gundem/2014/07/21/bakanlar-kurulu-sona-erdi.
• Sander, O. (2006). Türkiye’nin dış politikası. (Üçüncü Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Sarıaslan, F. (2019). Türkiye-İsrail ilişkilerinde değişmeyen dinamik: Ekonomi. SBF Dergisi. 74(4). Erişim tarihi: 04.08.2020, https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/50490/536442.
• Sırım, V. (2019). Türkiye- Orta Doğu ülkeleri arasındaki ilişkilerde Filistin meselesinin yeri. Anemon, 7 (1). Erişim tarihi: 08.09.2020, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/536336.
• Şimşek, E. (2005). Türkiye’nin Ortadoğu politikası. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Tahsin, H. (2004). İsrail’in GAP senaryosu. (İkinci Baskı). İstanbul: Ozan Yayınları.
• Topal, A.H. (2012). İsrail’in Gazze ablukası ve Mavi Marmara saldırısı. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 32(1). Erişim tarihi: 17.07.2019. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/411345.
• TRT HABER. (2020). AK Parti’den İsrail-BAE anlaşmasına tepki. Erişim tarihi: 02.11.2020, https://www.trthaber.com/haber/gundem/ak-partiden-israil-bae-anlasmasina tepki-509036.html.
• Türk-Arap ilişkileri. (1976). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• UN.ORG. (2011). Report of the Secretary-General’s panel of inquiry on the 31 May 2010 Flotilla Incident. September. Erişim tarihi: 21.07.2019, https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-205969/.
• Yamakoğlu, C. (2004). Ortadoğu’da barışla savaşanlar. (İkinci Baskı).
• Yaşar, F. T., Özcan, S, A. ve Kor, Z. T. (2010). Siyonizm düşünden İsrail gerçeğine Filistin. (Yedinci Baskı). İstanbul: İHH Kitap.
• Yılmaz, M. (2003). Radikal sağın İsrail dış politikasına etkisi.
• Yılmaz,T. (2004). Uluslararası politikada Ortadoğu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yom Kippur 1973 Arap İsrail Savaşı. (1985). I. İstanbul: Kastaş Yayınları.