1965-1971 Yılları Arası Türkiye’nin Çok Yönlü Dış Politika Perspektifinde Sovyetler Birliği ile İlişkileri

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 131 - 153, 09.02.2022

Furkan Kaya

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1065494

Cited By: 1

Öz

Soğuk Savaş sürecinde Türkiye’nin jeopolitik konumu onu tek blok ile ilişki kurmaktan ziyade, taraflar arasında denge siyasetini uygulama fırsatını sunmuştur. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin söz konusu dönem içinde Sovyetler Birliği ile ilişkilerini çok yönlü dış politika anlayışı perspektifinde geliştirirken, denge siyasetini de hassasiyetle uygulayabildiğini ortaya koymaktır. Araştırma sürecinde Türkiye’nin Sovyetler Birliği ile ilişkilerinin gelişiminde diplomatik mi yoksa ekonomik mi fırsatların olduğu sorusu ile hareket edilmiş, diplomatik ilerleme için öncelikle ekonomik ilişkilerinin gelişiminin gerekli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Atatürk ve Lenin arasında başlayan dostluk, 16 Mart 1921 ve 17 Aralık 1925 tarihli dostluk ve karşılıklı güvene bağlı anlaşmalara imza atılmasıyla resmi olarak da onaylanmıştır. Sovyetler Birliği ile diplomatik ve ekonomik ilişkiler, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyet lider Stalin’in toprak ve Boğazlarda hak talep etmesi ile soğumuş ve bu durum Türkiye’nin NATO üyesi olarak Batı Bloku'nda yerini almasında etkili olmuştur. Moskova ile Ankara arasında ilişkilerin yeniden siyasi ve ekonomik olarak somut bir şekilde iyileşme göstermesi, 1965 yılında Adalet Partisinin (AP) iktidara gelmesiyle başbakan olan Süleyman Demirel ve onun dışişleri bakanı İhsan Sabri Çağlayangil döneminde gerçekleşmiştir. Bu çalışmada dönemin gazete, dergileri, yerli ve yabancı arşiv kaynakları ile röportajlardan faydalanılmıştır. Türk-Sovyet ilişkileri 1965 ila 1971 yılları arasında “çok yönlü” dış politika anlayışı ile hızlı ilerleme kaydetmiş fakat 12 Mart 1971 askerî muhtırası ile kesintiye uğramıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomi, Dış Politika, Soğuk Savaş, İhsan Sabri Çağlayangil, Sovyetler Birliği

Turkey's Relations with the Soviet Union in the Perspective of Multidimensional Foreign Policy Between 1965-1971

Öz

Turkey's geopolitical position during the Cold War offered the opportunity to implement a policy of balance between the parties, rather than condemning it to a single bloc. The aim of this study is to demonstrate that Turkey was able to apply the balance policy sensitively while developing its relations with the Soviet Union in the perspective of a multidimensional foreign policy understanding. In the research process, the question of whether there are diplomatic or economic opportunities in the development of Turkey's relations with the Soviet Union has been acted upon, and it has been concluded that the development of economic relations is necessary for diplomatic progress. The friendship that started between Atatürk and Lenin was officially confirmed by signing agreements of friendship and mutual trust on 16 March 1921 and 17 December 1925. Right after the Second World War, the diplomatic and economic relations with the USSR cooled with the Soviet leader Stalin's claim on the Turkish lands and the Straits, and this situation was effective in Turkey's taking its place in the Western Bloc as a NATO member. The tangible political and economic improvement of relations between Moscow and Ankara was realized during the period of prime minister Süleyman Demirel, and his foreign minister İhsan Sabri Çağlayangil, when the Justice Party (JP) came to power in 1965. Turkish-Soviet relations made rapid progress between 1965 and 1971 with a "multidimensional" foreign policy understanding but it was interrupted by the military memorandum of March 12, 1971.

Anahtar Kelimeler

Economy, Foreign Policy, Cold War, İhsan Sabri Çaglayangil, Soviet Union

Kaynakça

• Ahmad, F. (2011). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Agha, N. I. (2021). Reimagining Turkey-Russia relations: An analysis of the plane crisis. Tesam Akademi Dergisi, 8(2), 429-457. http:// dx.doi.org/10.30626/tesamakademi. 949060.
• Arcayürek, C. (1985). Demirel dönemi 12 Mart darbesi 1965-1971. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Armaoğlu, F. (1988). 20. yüzyıl siyasi tarihi, 1914-1980. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2009). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Arslan, M. (2019). Süleyman Demirel. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, M. (2001). İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye. B. Oran (Dü.), Türk dış politikası: Kurtuluş Savaşından bugüne olgular belgeler, yorumlar 1919-1980 (cilt 1) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, S. (2014). 1960’tan günümüze: Türkiye tarihi. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Aziz, A. (1969). Sovyetlerin Kıbrıs tutumları 1965-1970. SBF Dergisi, 201-244.
• Cem, İ. (1977). Tarih açısından 12 Mart, cilt:2, tarihteki yeri ve sonuçları. İstanbul: Cem Yayınları.
• Cılızoğlu, T. (2007). Çağlayangil'in anıları. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Cindoruk, H. (2021, Kasım 20). Süleyman Demirel ve İhsan Sabri Çağlayangil. (F.Kaya, röportaj yapan)
• Çağlayangil, İ. R. (2021, Kasım 15). İhsan Sabri Çağlayangil. (F. Kaya, röportaj yapan)
• Cumhuriyet. (1969, Kasım 13). Sunay’ı Moskova’da Podgornıy ve Kosigin karşıladı. Cumhuriyet. (1966, Şubat 20).
• Deringil, S. (1994). Denge oyunu, İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin dış politikası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Demirel neden Moskova’da? (1967, Eylül 19). (38). Ant dergisi.
• Dışişleri Bakanlığı belleteni. (1967, Ocak 31). (28).
• Dışişleri Bakanlığı belleteni. (1968, Temmuz 2). (46).
• Eskiyurt, Ö., Sarıca, M. ve Teziç, E. (1975). Kıbrıs sorunu. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• FRUSDP. (1955). The Conferences at Malta and Yalta 1945. Government Printing Office.
• Gençalp, E. (2017). Türk basınında ikili ziyaretler boyutunda Türk-Sovyet ilişkileri (1965-1980). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 315-352.
• Gençalp, E. (2019). Sovyet Başbakanı Kosigin’in Türkiye ziyaretinin basında değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 55-77.
• Gürün, K. (1983). Dış ilişkiler ve Türk politikası. Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• İpekçi, A. (1966, Haziran 19). Çağlayangil ve dış politika. Milliyet.
• Karpat, K. (2012). Türk dış politikası tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaya, F. (2018). Türk dış politikasının ve Kıbrıs’ın Zorlu dönemi. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Yayınevi.
• Milliyet. (1963, Kasım 19). Pravda. (1962, Aralık 13).
• Moul, W. (2006). Power parity, preponderence, and war between great powers, 1816-1989. The Journal of Conflict Resolution, 47(4), 468-489.
• Neziroğlu, İ., ve Yılmaz, T. (Dü). (2013). Hükümetler, programları ve genel kurul görüşmeleri. 3. TBMM Başkanlığı Yayınları.
• Polatoğlu, M. G. (2018). Türkiye sanayisinin öncü kuruluşlarından İskenderun Demir-Çelik fabrikası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 629-647.
• Qasımlı, M. (2013). Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ilişkileri 1960-1980. Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi.
• Sakkas, J., ve Zhukova, N. (2013). The Soviet Union, Turkey and the Cyprus problem. Journal Les Cahiers Irice, 123-135.
• Sander, O. (1998). Siyasi tarih 1918-1994. Ankara: İmge Kitabevi.
• Sönmezoğlu, F. (2006). Türk dış politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Stergiou, A. (2007). Soviet Policy toward Cyprus. The Cyprus Review, 199-221.
• TBMM Tutanak Dergisi. (1924, Kasım 1). Akis. (1966, Aralık 24). Kuzeyden bir misafir.
• TBMM Tutanak Dergisi. (1965, Kasım 3). 1. TBMM Tutanak Dergisi. (1966, Şubat 2). 3.
• Türkiye dış politikasında 50 Yıl. (tarih yok). 1. Dünya Savaşı Yılları (1939-1946).
• Uzman, N. (2018). I. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet talepleri ve Türkiye’nin tepkisi. Gazi Akademik Bakış, 11(22), 117-142.
• Vere-Hodge, E. R. (1950). Turkish foreign policy, 1918-1948. Virginia: Impr. Franco-Suisse.
• Yetkin, Ç. (1995). Türkiye’de askeri darbeler ve Amerika. Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Ulus. (1966, Aralık 22). Vatan. (1967, Aralık 22). Yeni Gazete. (1966, Aralık 23).
• Zürcher, E. J. (2005). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.