Küresel Cinsiyet Açıklığı Endeksi Perspektifinden Kadınların Güçlendirilmesi: İzlanda ve Türkiye Karşılaştırması

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 387 - 425, 21.02.2025

Semiha Sultan Tekkanat , Aişe Nur Özkara

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1578024

Öz

Kadınların sosyal, ekonomik, politik ve kültürel anlamda yaşamın her alanında kendilerini ifade edebilmeleri, karar alma ve uygulamada söz sahibi olmaları, yerel ve ulusal kalkınma sürecinde kaynak dağıtımından eşit şekilde yararlanmaları “kadının güçlendirilmesi” olarak ifade edilmektedir. Bu çalışmada; kalkınma planlarında kadının yeri incelenmekte, sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda kadının güçlendirilmesi yönündeki uluslararası gelişmeler ile kadının güçlendirilmesinin ölçülebilmesi amacıyla geliştirilen endekslerden biri olan Küresel Cinsiyet Açıklığı Endeksi detaylı bir şekilde açıklanmaktadır. Dünya Ekonomik Forumu tarafından 2006 yılında geliştirilen ve günümüzde de toplumsal cinsiyet eşitliğini ölçmeye çalışan Küresel Cinsiyet Açıklığı Endeksi; ekonomik katılım ve fırsatlar, eğitim, sağlık ve hayatta kalma, siyasi güçlendirmeden oluşan 4 alt endeks ve 14 değişken ile incelenmektedir. Günümüzde 146 ülkeye ait ölçüm ve sıralamanın yer aldığı endekste; İzlanda on beş yıldır ilk sırada yer alırken 2024 yılı itibariyle Türkiye 127. sırada yer almaktadır. Çalışmada; betimleyici araştırma yöntemine dayalı nitel analiz ile birlikte; uluslararası ölçümlerin yapıldığı 2006 ve 2024 yılları arasındaki Küresel Cinsiyet Açıklığı Endeks Raporları’na dayalı İzlanda ve Türkiye’ye yönelik nicel analiz gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ile; İzlanda’nın toplumsal cinsiyet eşitsizliğini azaltma yönündeki ulusal politika ve uygulamalarından dersler çıkarılmakta; Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin azaltılması ve kadının güçlendirilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadının Güçlendirilmesi, Sürdürülebilir Kalkınma, Küresel Cinsiyet Açıklığı Endeksi, İzlanda, Türkiye

Analyzing Women's Empowerment in Terms of Global Gender Gap Index

Öz

“Women’s empowerment” is defined as the ability of women to express themselves in all areas of social, economic, political and cultural life, to have a voice in decision-making and implementation, and to benefit equally from the distribution of resources in local and national development processes. In this study, the place of women in development plans is analyzed, international developments towards women’s empowerment in line with sustainable development goals and the Global Gender Gap Index, one of the indices developed to measure women’s empowerment, are explained in detail. The Global Gender Gap Index, which was developed by the World Economic Forum in 2006 and continues to measure gender equality today, is analyzed with 4 sub-indices and 14 variables, including economic participation and opportunities, education, health and survival, and political empowerment. In the index, which currently includes measurements and rankings of 146 countries, Iceland has ranked first for fifteen years, while Turkey ranks 127th as of 2024. In this study; qualitative analysis based on descriptive research method and quantitative analysis of Iceland and Turkey based on the Global Gender Gap Index Reports between 2006 and 2024, where international measurements are made. This study aims to draw lessons from Iceland’s national policies and practices to reduce gender inequality and to contribute to the reduction of gender inequality and women’s empowerment in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Women, Sustainable Development, Global Gender Gap Index, Iceland, Turkey

Kaynakça

• Bayissa, F. W., Smits, J., & Ruben, R. (2018). The Multidimensional Nature of Women’s Empowerment: Beyond The Economic Approach. Journal of International Development, 30(4), s. 661-690.
• BB. (2023). 4 Ekim 1926- Türk Medeni Kanunu’nun Yürürlüğe Girmesinin 97. Yılı. 2024 tarihinde Bursa Barosu. Erişim tarihi: 28.12.2024, https://www.bursabarosu.org.tr/tr/gundem-haberler-4-ekim-1926-turk-medeni-kanununun-yururluge-girmesinin-97yili.html#:~:text=Ailede%20kad%C4%B1n%2Derkek%20e%C5%9Fitli%C4%9Fi%20sa%C4%9Fland%C4%B1,ayr%C4%B1m%20kald%C4%B1r%C4%B1larak%20e%C5%9Fit%20hale%20get
• BM. (1995). Dördüncü Dünya Kadın Konferansı- Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu. Erişim tarihi: 02.06.2024, https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_view.php?editid1=618
• Buisson, M. C., Clement, F., & Leder, S. (2022). Women’s empowerment and the will to change: Evidence from Nepal. Journal of Rural Studies, 94, s. 128-139.
• Dat, K. (2020). Women’s Economic Empowerment: An Integrative Review of Its Antecedents and Consequences. Journal of Poverty, Investment and Development, 56.
• Demir Sargut, B. D. (2021). Kalkınma Planları Kapsamında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadının Kalkınma Planlarındaki Yerinin Analizi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(4), 71-82.
• Dinçer, O. (2014). Eşitlik Tahayyülünün Müşterek Kurgusu: Birleşmiş Milletler Kadının Statüsü Komisyonunun Çalışma Öncelikleri ve Çıkan Politika Metinleri Üzerine Bir Analiz. 2024 tarihinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. Erişim tarihi: 14.12.2024, https://www.aile.gov.tr/ksgm/pdf/onurdincer.pdf
• Downes, R., Trap, L., & Nicol, S. (2017). Gender budgeting in OECD countries. OECD Journal on Budgeting.
• Einarsdóttir, T. (2010). The Policy on gender equality in Iceland. EPRS: European Parliamentary Research Service, Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affairs. Erişim tarihi: 10.05.2024, https://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/201107/20110725ATT24624/20110725ATT24624EN.pdf
• Ercan, M. (2021). Kadınların Gelişme Düzeylerinin Ölçülmesi: Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkeleri Üzerinde Bir Analiz. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 21(1), s. 27-40.
• Evans, M. S. (2015). Women’s Social Rights: Untapped Economic Potential. The Cupola Scholarship at Gettysburg Collage Student Publications, s. 1-25.
• Government of Iceland. (2020). Act on the Administration of Matters Concerning Equality No. 151/2020. Erişim tarihi: 22.07.2024, https://www.government.is/library/04-Legislation/Act%20on%20the%20Administration%20of%20Matters%20Concerning%20Equality.pdf
• Government of Iceland. (2023). Human Rights and Equality. Erişim tarihi: 22.07.2024, https://www.government.is/topics/human-rights-and-equality/equality/faqs/#:~:text=The%20Gender%20Equality%20Council%20is,the%20provisions%20of%20Act%20No.
• Günay, D., & Günay, A. (2011). 1933’den Günümüze Türk Yükseköğretiminde Niceliksel Gelişmeler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(1), s. 1-22. Erişim tarihi: 14.08.2024, https://doi.org/10.5961/jhes.2011.001
• Hepp, P., Somerville, C., & Borisch, B. (2019). Accelerating the United Nation’s 2030 Global Agenda: Why Prioritization of the Gender Goal is Essential. Journal of Global Policy, 10(4), 678-687.
• Jafnréttisstofa. (2021). Directorate of Equality Iceland: Gender Equality in Iceland. Erişim tarihi: 31.10.2024, https://www.jafnretti.is/static/files/English_gogn_a_ensku_sidu/gender-equality-in-iceland-2021-pdf.pdf KADEM. (2022). Kadınlara Yönelik Yasal Düzenlemeler. Kadın ve Demokrasi Derneği. Erişim tarihi: 07.12.2024, https://kadem.org.tr/kadinlara-yonelik-yasal-duzenlemeler/
• Khadka, S. (2019). A Study on the Reflections of Women and Men on a Women’s Empowerment Project: A Case Study of Sindhuli, Nepal. International Development Community and Environment (229), 1-41.
• KSGM. (2023). Türkiye’de Kadın. 2024 tarihinde Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. Erişim tarihi: 25.12.2024, https://www.aile.gov.tr/media/142379/tu-rkiye-de-kadin-temmuz-23.pdf Lohani, M. and Aburaida , L. (2017). Women Empowerment: A Key to Sustainable Development. The Social ION, 6(2), 26-29.
• Mohiuddin , Z. A., Begum, R., and Iqbal, H. (2018). Significance of Gender Equality in Accomplishment of Sustainable Development Goals. Journal of Culture(41), 26-33.
• Moyo, T. and Dhliwayo, R. (2019). Achieving Gender Equality and Women’s Empowerment in Sub-Saharan Africa: Lessons from the Experience of Selected Countries. Journal of Developing Societies, 35(2), 256-281.
• Nahar, S. and Mengo, C. W. (2022). Measuring women’s empowerment in developing countries: A systematic review. Journal of International Development, 34(2), 322-333.
• OECD. (2023). Education at a Glance 2023: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing. Erişim tarihi: 31.10.2024, https://doi.org/https://doi.org/10.1787/e13bef63-en
• Pathania, S. K. (2017). Sustainable Development Goal: Gender Equality for Women’s Empowerment and Human Rights. International Journal of Research-Granthaalayah, 4(5), 72-82.
• Rahman, T. (2018, Haziran). LSE. South Asia @ LSE. Erişim tarihi: 30.10.2024, https://blogs.lse.ac.uk/southasia/2018/04/02/pushing-gender-equality-is-it-really-working-for-womens-empowerment-in-the-skills-sector/
• Sarı, C. (2021). Agora Derneği. Agora Derneği Web Sitesi. Erişim tarihi: 24.10.2023, https://agoradernegi.org/surdurulebilir-kalkinma-amaclari-baglaminda-toplumsal-cinsiyet-ve-baris/
• SBB. (2000). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005). Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Erişim tarihi: 22.12.2024, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf
• SBB. (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Erişim tarihi: 18.12.2024, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf
• SBB. (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Erişim tarihi: 18.12.2024, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
• SBB. (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Erişim tarihi 18.12.2024, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf
• SBB. (2023). On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028). Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Erişim tarihi: 22.12.2024, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf
• Serdaroğlu, Y., & Yavuz, G. (2008). Kalkınma ve Kadın (Veya Toplumsal Cinsiyet) İlişkilendirilişinin Değişimindeki Kavşaklar. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 19(Özel Sayı), 121-164.
• Tan, S. (2018). Kadının Çalışma Hayatına Katılımına İlişkin CEDAW Hükümleri ve Bunların Uygulanması Çerçevesinde Kadının Güçlendirilmesi Prensipleri (Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitütüsü).
• TÜİK. (2024). İşgücü İstatistikleri. Erişim tarihi: 11.09.2024, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=72&locale=tr
• Tüylüoğlu, Ş. ve Karalı, B. (2006). İnsani Kalkınma Endeksi ve Türkiye İçin Değerlendirilmesi. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 6(12), 53-88.
• UN. (1995). Fourth World Conference on Women, 4-15 September 1995, Beijing, China. UN Conferences, Women and Gender Equality. Erişim tarihi: 30.10.2024, https://www.un.org/en/conferences/women/beijing1995#:~:text=The%20Fourth%20World%20Conference%20on%20Women%20in%20Beijing%2C%20China%20was,legal%20advances%20aimed%20at%20securing
• UNWomen. (2017). Kadının Güçlenmesi Prensipleri (WEPs) Uygulama Rehberi. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www.globalcompactturkiye.org/uploads/files/shares/WEPs_Rehber.pdf
• Warth , L. and Koparanova, M. (2012). Empowering Women for Sustaınable Development. Unıted Natıons Economic Commission For Europe , (s. 4-24). Cenevre .
• WEF. (2006). World Economic Forum: The Global Gender Gap Report 2006. WEF. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2006.pdf
• WEF. (2008). World Economic Forum: The Global Gender Gap Report. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2008.pdf
• WEF. (2009). World Economic Forum: The Global Gender Gap Report. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2009.pdf
• WEF. (2012). Insight Report: The Global Gender Gap Report 2012. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2012.pdf
• WEF. (2014). World Economic Forum: The Global Gender Gap Report 2014. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/GGGR14/GGGR_CompleteReport_2014.pdf
• WEF. (2015). World Economic Forum: The Global Gender Gap Report 2015. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/GGGR2015/cover.pdf
• WEF. (2016). World Economic Forum: The Global Gender Gap Report 2016. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www3.weforum.org/docs/GGGR16/WEF_Global_Gender_Gap_Report_2016.pdf
• WEF. (2024). World Economic Forum: Global Gender Gap 2024, Insight Report. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2024/
• WEPs. (2020). Women’s Empowerment Principles. Erişim tarihi: 02.08.2024, https://www.weps.org/about World Bank Group. (2024). DataBank. Metadata Glossary. Erişim tarihi: 31.10.2024, https://databank.worldbank.org/metadataglossary/gender-statistics/series/SL.TLF.CACT.FE.ZS
• World Bank Group. (2024). Gender Data Portal. Iceland. Erişim tarihi: 31.10.2024, https://genderdata.worldbank.org/en/economies/iceland
• World Bank Group. (2024). Gender Data Portal. Labor force participation rate (% of population). Erişim tarihi: 31.10.2024, https://genderdata.worldbank.org/en/indicator/sl-tlf-acti-zs?view=trend&geos=WLD_ISL_TUR
• World Bank Group. (2024). Gender Data Portal. Proportion of seats held by women in national parliaments (%). Erişim tarihi: 31.10.2024, https://genderdata.worldbank.org/en/indicator/sg-gen-parl-zs?view=trend&geos=WLD_ISL_TUR
• Yıldırım, E., Ergüt, Ö. ve Camkıran, C. (2017). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Konusundaki Farkındalığın Belirlenmesine Yönelik Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplum Cinsiyet Araştırmaları Dergisi(2), 37-46.
• Yıldırım, F. and Gül, H. (2021). Uluslararası Kalkınma Politikaları ve Kadınların Güçlendirilmesi Üzerine Bir Değerlendirme. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 679-695.
• Yıldırımalp, S. ve Candan, G. (2021). Kadının Güçlenmesine Etki Eden Kriterler Üzerinden Politika Önceliklendirmeye Yönelik Nicel Bir Yaklaşım. Yönetim ve Çalışma Dergisi, 5(2), 119-136.
• YÖK. (2023). 2023 Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS). Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. Erişim tarihi: 20.12.2024, https://www.osym.gov.tr/TR,25658/2023-yuksekogretim-kurumlari-sinavi-yks-yuksekogretim-programlari-ve-kontenjanlari-kilavuzu.html
• YÖK. (2023). Yükseköğretim Kurulu Başkanı Özvar’dan YKS Değerlendirmesi. Yükseköğretim Kurulu. Erişim tarihi: 20.12.2024, https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2023/yok-baskani-ozvar-dan-yks-degerlendirmesi.aspx#:~:text=%E2%80%9C34%20ya%C5%9F%20%C3%BCst%C3%BC%20kad%C4%B1nlara%20ilk%20kez%20ek%20kontenjan%20ayr%C4%B1ld%C4%B1%22&text=1%20Ocak%202023%20itibar%C4%B1yla%2034,d
• YÖK. (2024). 2023-2024 Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri. Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. Erişim tarihi: 20.12.2024, https://istatistik.yok.gov.tr/
• YÖK. (2024). Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. Erişim tarihi: 20.12.2024, https://istatistik.yok.gov.tr/