Evaluation of Afyon Pasha Mosque as an Exemplary to Contemporary Mosque Architecture

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 215 - 237, 30.06.2024

Ömer Faruk Akın

https://doi.org/10.53352/tevilat.1484833

Öz

Mosques have developed and changed with the expansion of the Islamic geography, the conquest of new cities and the members of the religion from different nations. Thus, in various geographies where Islam spread, different and beautiful places of worship were built using regional materials. When we examine the historical process, Anatolian Mosques have gone through many processes that are difficult to compensate for. Especially the political dynamism of the last century, various reform demands and changes in premises have disrupted the tradition of mosque construction. The increase in mosques built in a way that is far from the construction tradition in order to meet the need for worship has brought about various criticisms and new architectural searches. In addition, the existence of mosques that were neglected or sacrificed to history for the sake of different interests formed the basis of the meaningless void felt in today's mosque architecture. Afyon Pasha Mosque, which was demolished after 478 years of active service and reopened for worship under the same name in 2020, is unique in terms of its structure and history. The biggest reason why we consider this building worth mentioning is that it is a perfect example of a structure that reflects the Muslim-Turkish community, despite the unbalanced imitations made under the name of traditional architecture today. In our article, we will observe the Pasha Mosque, which we see as one of the important symbols of the revival of the mosque civilization, in its historical process and examine its general features in terms of Turkish-Islamic Art style.

Anahtar Kelimeler

Islamic Arts and Religious Music, Architecture, Afyonkarahisar, Wooden Pole Mosque, Umur Bey, Afyon Pasha Mosque.

Afyon Paşa Camii’nin Günümüz Cami Mimarisine Örnekliği Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Camiler, İslam coğrafyasının genişlemesi, yeni şehirlerin fethedilmesi ve dinin farklı milletlerden mensupları ile gelişmiş ve değişime uğramıştır. Böylelikle İslâm’ın yayıldığı çeşitli coğrafyalarda birbirinden farklı ve güzel, bölgesel malzemeler ile ihtiyaca yönelik ibadet mekânları inşa edilmiştir. Tarihi süreçte incelediğimizde, Anadolu Camileri telafisi zor birçok süreçten geçmiştir. Özellikle son asrın politik hareketliliği, çeşitli reform talepleri ve öncüllerdeki değişim cami imar geleneğini sekteye uğratmıştır. İbadet ihtiyacının karşılanması amacıyla imar geleneğinden uzak biçimde yaptırılan camilerdeki artış, çeşitli eleştirileri ve yeni mimari arayışları beraberinde getirmiştir. Bunun yanında bakımsızlık veya farklı çıkarlar uğruna tarihe kurban edilen camilerin mevcudiyeti günümüz cami mimarisinde hissedilen anlamsız boşluğun temelini oluşturmuştur. 478 yıllık aktif hizmetinin ardından yıkılan ve 2020 yılında aynı isimle tekrar ibadete açılan Afyon Paşa Cami yapısı ve tarihi itibari ile şahsına münhasırdır. Müslüman-Türk topluluğunu yansıtan yapısıyla günümüzde geleneksel mimari adı altında yapılan dengesiz taklitlere karşın mükemmel örnekliği, bu yapıyı bahse değer görmemizdeki en büyük sebeptir. Makalemizde cami medeniyetinin yeniden dirilişinin önemli sembollerinden birisi olarak gördüğümüz Paşa Camisini tarihi süreci içerisinde gözlemleyecek ve genel özelliklerini Türk-İslâm Sanatı üslûbu açısından inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatları ve Dini Musiki, Mimari, Afyonkarahisar, Ahşap Direkli Cami, Umur Bey, Afyon Paşa Cami

Kaynakça

• Afyon Belediyesi, “Geçmişten Günümüze Belediye Başkanlarımız” (Erişim 28.12.2022) https://www.afyon.bel.tr/kurumsalkategori/1/105/eski-baskanlar.aspx
• Afyonkarahisar Müftülüğü, “Müftülerimiz” (Erişim Tarihi: 28.12.2022) https://afyonkarahisar.diyanet.gov.tr/Sayfalar/personlist.aspx?MenuCategory=Kurumsal2&ContentCategory=muftulerimiz
• Akçay, Mustafa. “İmanın Oluşumunda Fıtratın Rolü”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1996), 273-294.
• Akkan, Selami. Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Afyon’daki Vakıf Hizmetleri. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Antel, Ayla. “Geçmişten Günümüze Cami Mimarisinin Gelişim”, I. Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu: Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojileri ed. Hale Tokay vd. 257-262. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Aydın, Ali Rıza. “İnanma İhtiyacı ve Dinî Ritüellerin Psikolojik Değeri”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9/3 (2009), 87-98.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Fatih Devri Mimarisi. İstanbul: İstanbul Matbaası, 1953.
• Batuman, Bülent. Milletin Mimarisi Yeni İslamcı Ulus İnşasının Kent ve Mekan Siyaseti. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.
• Binler, Hayati. “Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Camilerin Şehir İçindeki Yeri ve Ehemmiyeti” I. Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu: Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojileri. ed. Hale Tokay vd. 379-388. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Can, Yılmaz - Gün, Recep. İslam Sanatına Giriş. İstanbul: DEM Yayınları, 2015.
• Can, Yılmaz – Gün, Recep. Türk İslam Sanatları ve Estetiği. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Can, Yılmaz. İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 1995.
• Diveli, Melek Kutlu. “Geçmişten Günümüze Cami Mimarisinde Etkin Güç Olarak: Dönemsel Aktörler”, I. Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu: Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojileri. ed. Hale Tokay vd. 105-114. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Ergüvenç, M. Yılmaz. İslam Mimarlık Sanatı. İstanbul: Puslu Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Eşmeli, İsmet. “Dinlerde Mabet-İbadet İlişkisi (Yahudilik Örneği)”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 24-43.
• İlgar, Yusuf. “Afyonkarahisar’da Eğitim”. Anadolu’nun Kilidi Afyon. ed. Muzaffer Uyan vd. Afyon: Afyon Valiliği Yayınları, 2004.
• İlgar, Yusuf. “Tarih İçinde Afyonkarahisar’da Kaybolan Tarihi Eserlerimiz; Umur Bey Külliyesi”. 1. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu. ed. Mehmet Sarlık - Emel Can. 1/91-113. Afyonkarahisar: Afyon Belediyesi Yayınları, 1990.
• İlim Cephesi, “Caminin Üstüne Zafer Anıtı Diktiler” (Erişim Tarihi: 13.11.2022) https://www.ilimcephesi.com/caminin-ustune-zafer-aniti-diktiler/
• Karakuş, Filiz. “13. Yüzyılda Anadolu’da İnşa Edilen Ahşap Direkli Camiler Üzerine Değerlendirme Çalışması”. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 11/1 (Ocak2021), 131-161.
• Kur’ân Yolu. Erişim 29 Aralık 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Salt Araştırma, “Kocatepe Camii'nin (Ankara) 1/200 Ölçekli Maketinin Fotoğrafı” (Erişim Tarihi: 29.12.2022). https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/195452
• Salt Araştırma, “Umurbey (Demirtaş Paşa Zade) Camii İç Mekânı” (Erişim Tarihi: 13.11.2022) https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/87595
• Salt Araştırma, “Umurbey (Demirtaş Paşa Zade) Camii İç Mekânı” (Erişim Tarihi: 12.03.2024) https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/82604
• Sertdemir, Buğra – Ergün, Şenol. “Afyonkarahisar Paşa Camii - Mekan ve Kıyam 30.Bölüm”. Youtube. Yayın Tarihi 19.10.2021.
• Tayla, Hüsrev “Kocatepe Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/141-142. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Türkiye Diyanet Vakfı (TDV), “Ankara Kocatepe Camii” (Erişim Tarihi: 29.12.2022). https://tdv.org/tr-TR/proje/ankara-kocatepe-camii/
• Uysal, Zekiye. “Afyon Ulu Câmii’nin Ahşap Üzerine Boyalı Nakışları”. 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu. ed. Mehmet Sarlık. 1/236-248. Afyonkarahisar: Afyon Belediyesi Yayınları, 1993.
• Uzun, Çağrı. Günümüz Cami Mimarisinin İşlev-Biçim ve Teknoloji İlişkisi Açısından İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 14. Basım, 2023.
• Yaşayacak, İlyas. Afyonkarahisar’daki Ahşap Destekli Camiler. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.