1942 ATILAY DENİZALTI FACİASI

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 88 - 111, 30.05.2021

Özgür Türkoğlu

Öz

Türk donanması yaklaşık bin yıllık tarihi boyunca amaca yönelik olmak üzere çok çeşitli deniz araçlarından faydalanmıştır. Modern anlamda ilk olarak 16. yy’da üretimi yapılan ve kullanıma sokulan denizaltıların Türk deniz gücüne dahil oluşu 19. yy’da mümkün olmuştur. Cumhuriyet dönemi Türk Deniz Kuvvetlerinin inşa sürecinde hızlı bir şekilde denizaltılara sahip olunmuş ve denizaltılar yurt savunması gücü oluşturmasının yanı sıra farklı görevleri de icra etmişlerdir. Bir denizaltı yapısı ve tasarımı sayesinde birçok görevi yerine getirebilmektedir. Bunlardan biri de deniz altında bulunan herhangi bir sistemin veya cihazın faaliyet kontrolüdür. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Atılay denizaltısı, Alman ve Sovyet savaşının devam ettiği 1942 yılında Çanakkale Boğazının giriş kısmına döşenen kablolu ikaz hattının faaliyet kontrolünü yapmak üzere görev yerine intikal etmiştir. Ancak görevin icrası sırasında mayına çarparak batmıştır. Çalışmamızda 39 denizci personelimizin şehit olduğu bu elim kazanın öncesi, nedenleri ve sonrası Türk dış politikası bağlamında ele alınmıştır. Ayrıca denizaltı tarihi, Türk denizaltı tarihi, Atatürk’ün donanma politikası çerçevesinde denizaltılara verdiği öneme değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atılay, İkinci Dünya Savaşı, Montrö, Türk Denizaltı Tarihi

1942 ATILAY SUBMARINE DISASTER

Öz

Turkish Navy has benefited from many varieties of marine vehicles regarding its aims almost throughout a thousand years of its history. It was not until the 19th century that submarines, which was produced and used in the 16th century in a modern way, was included into Turkish Navy. In the process of constructing Turkish Republic Navy many submarines were possessed and these submarines did different tasks in addition to founding the country defence power. A submarine is able to perform many tasks thanks to its design and construction. One of these is to check any system or device under the sea. During the years of World War II, Atılay submarine conveyed to the Dardanelless Trait in order to check the cable warning line which was laid on the floor of the sea but it sunk due to a mine while doing the duty. In this study, we discussed the background, aftermath and the reasons of this tragic accident in which 39 sailor died in the context of Turkish foreign. Furthermore, we mentioned the history of submarines, Turkish submarine’s history and importance which Atatürk gave to submarines as a part of navy policy.

Anahtar Kelimeler

Atılay, The Second World War, Montreux, Turkish Submarine History

Kaynakça

• Artuç, İ. (2003). İkinci Dünya Savaşı. İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Ataöv, T. (2008). 2.Dünya Savaşı. İstanbul: İleri Yayınları.
• Atılay’ın Enkazı Kazadan 50 Yıl Sonra, 1992’de Araştırmacı, Rahmi Koç Müzesi Yöneticisi Selçuk Kolay ve Ekibi Tarafından Bulundu. (1992). https://www.trtarsiv.com/149356 (12.01.2021).
• Atılay-Hamiyet Yüceses-Abdulhak Hamit Tarhan ve Makber. (2020, 6 Ekim). https://www.edebiyatevi.com/ (20.04.2021).
• Bugün gazetesi (21.07.1942). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Burcher, R. ve L. Rydill (1994). Concept in Submarine Design. London: Cambridge University Press.
• Büyüktuğrul, A. (1969). Büyük Atamız ve Türk Denizciliği, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Canlı, G. A., vd. (2015). ‘’Dünyada ve Ülkemizde İnsansız Sualtı Araçları’’. GİDB Dergisi, 4, 44-75.
• Caşın, M. (2017). ‘’Askeri ve Stratejik Açıdan Montreux’ün Dünü ve Geleceği’’. Public and Private İnternational Bulletin, 1 (37), 51-112.
• Clancy, T. (2003). Submarine. Newyork: The Berkley Publishing Group.
• Cumhuriyet Dönemi Türk Deniz Kuvvetleri. (2002). Ankara: Karargâh Basımevi.
• Cumhuriyet Gazetesi (19.05.1939), (19.07.1942).
• Eroğlu, H. (2010). Türk İnkılap Tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Eyicil, A. (2008). ‘’Çanakkale Savaşları’’. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), 317-370.
• Firth, A. (2012). Denizaltılar. İstanbul: Korza Yayınları.
• Georgeon, F. (2012). Sultan Abdülhamit. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Goldrick, J. (2020). ‘’What exactly do submarines do?’’. Special Report Submarines, Australian Stratejic Policy, 5-8.
• Gürdeniz, C. ve E. Yüceliş (2006). Cumhuriyet Donanması 1923-2000. İstanbul: Seyir Hidrografi Daire Başkanlığı.
• Güvenç, S. ve D. Barlas (2014). Türkiye’nin Akdemiz Siyaseti (1923-1939) Orta Büyüklükte Devlet Diplomasisi ve Deniz Gücünün Sırları. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Haber gazetesi (28.07.1943). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası 1774-2000. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Hart Liddel, B. (2014). Birinci Dünya Savaşı Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hergüner, M. (2011). İkinci Dünya Savaşında Türk Denizciliği. İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Hersing, O. (2007). Çanakkale Denizaltı Savaşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hünalp, A. (1978). ‘’Ertuğrul, Refah, Atılay ve Dumlupınar Faciaları’’. Hayat Tarih Mecmuası, 1, 91-95.
• İkdam gazetesi (19.07.1942). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Kurter, A. (1984). ‘’Atatürk ve Türk Denizciliği’’. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 1 (1). 5-15.
• Langensiepen, B. ve A. Güleryüz (2000). 1828-1923 Osmanlı Donanması İstanbul: Denizler Kitabevi.
• Mercan, E. (2015). ‘’Osmanlı Bahriyesinde İlk Denizaltılar: Abdülhamid ve Abdülmecid’’. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 15, 163-184.
• Metel, R. (1960). Türk Denizaltıcılık Tarihi. İstanbul: Deniz Basımevi.
• Metel, R. (1969). Atatürk ve Donanma. İstanbul: Deniz Basımevi.
• Milliyet gazetesi (09.06.1995). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Obe Rn, Tall, J. (2001). Denizaltılar, İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Oran, B. (2009). Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt:1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Preston, A. (1998). Submarine Warfare An Illustrated History, London: Brown Books Ltd.
• Sabah gazetesi (15.07.2009). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Sadakoğlu, M.C. (2016, 14 Temmuz). Gitti De Gelmeyiverdi (Atılay Şehitleri Anısına), https://www.emekliasubaylar.org/ (19.04.2021).
• Sakaoğlu, N. (2017). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Sancar, E. (2006). 21.yy. Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Son Posta gazetesi (29.07.1942). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Şener, K. (2020). Atılay 1942. İzmir: Metro Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0, 171/186.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0, 62/418.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0, 62/419.
• T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Mütenevvi Evrakı, 18/63.
• T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Mütenevvi Evrakı, 20/99.
• T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Mütenevvi Evrakı, 21/190.
• T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Askeri Maruzat, 44/60.
• Tan gazetesi (19.07.1942). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Uçarol, R. (2012) Siyasi Tarih (1789-2012). İstanbul: DER Yayınları.
• Ulus gazetesi (19.05.1939), (29.07.1942).
• Vakit gazetesi (29.07.1942). (Kaynakça 40 karakterin altında olduğu için bu ifade yazılmıştır. Lütfen makalenin tam metnini inceleyiniz)
• Weisband, E. (2002). 2. Dünya Savaşı ve Türkiye. İstanbul: İleri Yayınları.
• Yıldız, Ö. (2019). ‘’II. Dünya Savaşına Genel Bir Bakış’’. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (12), 62-75.