Aliya İzzetbegoviç’te Din ve Milliyetçilik: Pan-İslamizmden İslami Milliyetçiliğe

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 80 - 101, 15.02.2024

Murat Kaçer

https://doi.org/10.58702/teyd.1272775

Öz

Bu çalışma, din ve milliyetçilik bağlamında Aliya İzzetbegoviç’in din ve milliyetçilik anlayışının gelişimini ve dönüşümünü ele almaktadır. Çalışmanın amacı, Aliya İzzetbegoviç’in dine nasıl baktığı, milliyetçilik ile ilgili görüşlerinin neler olduğu, süreç içerisinde İzzetbegoviç’in düşüncelerinin nasıl bir değişime uğradığını ortaya koymaktır. Ayrıca İslamiyet’in Boşnak millî kimliğinin şekillenmesindeki önemine de değinilmektedir. Bu amaçla İzzetbegoviç’in çeşitli eserleri incelenmiş, din ve milliyetçiliğe dair görüşleri betimsel analiz tekniği ile değerlendirilmiştir. Ayrıca Aliya İzzetbegoviç ve Boşnak millî kimliğini ele alan başka yazarlara ait çalışmalardan da bu kapsamda faydalanılmıştır. Bu çalışmanın temel tezi, Aliya İzzetbegoviç’in din ve milliyetçilik ile ilgili görüşlerinin farklı zaman ve zeminlerde kendi içinde tutarlı bir şekilde Pan-İslamist, Pan-Yugoslavist ve İslamcı Milliyetçilik olmak üzere üç ayrı döneme ayrılabileceğidir. Aliya İzzetbegoviç’in din ve milliyetçilik anlayışını belli bir tarihsel çizgide ve merhaleler şeklinde analitik olarak ele almak, hem kendisinin fikirlerini daha iyi anlamamıza katkı sağlayacak hem de Türkiye’deki milliyetçilik türlerine ve milliyetçilik anlayışlarının gelişme seyrine de ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

Aliya İzzetbegoviç, Boşnak, Din, Milliyetçilik

Alija Izetbegovic on Religion and Nationalism: From Pan-Islamism to Islamic Nationalism

Öz

This study discusses the development and transformation of Aliya İzzetbegovic's understanding of religion and nationalism in the context of religion and nationalism. The aim of the study is to reveal how Aliya İzzetbegovic views religion, what his opinions are on nationalism, and how Izzetbegovic's thoughts changed in the process. In addition, the importance of Islam in shaping the Bosnian national identity is also examined. Izzetbegovic's writings were investigated for this reason, and the descriptive analytical method was used to assess his perspectives on nationalism and religion. In this context, additional research on Aliya İzzetbegovic and the Bosnian national identity was also evaluated. The main thesis of this study is that Aliya İzzetbegovic's views on religion and nationalism can be divided into three different periods as Pan-Islamist, Pan-Yugoslavist and Islamist Nationalism in different time and environment in a consistent way. Analyzing Aliya İzzetbegovic's conception of religion and nationalism along a specific historical period and in the form of stages is crucial for improving our comprehension of his ideas as well as for shedding lights on the different forms of nationalism and the development of nationalist conceptions in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Aliya Izetbegovic, Bosniak, Religion, Nationalism

Kaynakça

• Akın, M. H. (2021). Çağa iz bırakan önderler: Aliya İzzetbegoviç. İlke Yayıncılık.
• Akın, M. ve Karaarslan, F. (2015). Aliya İzzetbegoviç: özgürlük mücadelecisi ve İslam düşünürü. Pınar Yayınları.
• Anderson, B. (2006). Imagined communities: Reflections on the origin and spread of nationalism. Verso Books.
• Aruçi, M. (2013). Yugoslavya. TDV İslâm Ansiklopedisi, 43, 573-579.
• Ayaz, M. (2023). Aliya Izzetbegoviç'in medeniyet tasavvurunu oluşturan ahlaki, siyasi ve dini değerler bağlamında bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Aygün, A. (2017), Aliya İzzetbegoviç’te din ve siyaset [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Banac, I. (1997). Sırbistan’da milliyetçilik. K. Şaybaşlı ve Ö. Gencer (Ed.) Yeni Balkanlar eski sorunlar içinde. Bağlam Yayıncılık.
• Bayram, M. (2019). Aliya İzzetbegoviç'in İslamlaşma anlayışı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Bingöl, O. (2021). Milliyetçilik ve adil savaş perspektifinden Aliya İzzetbegoviç'in evrensel ahlaka dayalı siyaset anlayışı [yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Bougarel, X. (2003). Bosnian Muslims and the Yugoslav idea. D. Djokic (Ed.) Yugoslavism. Histories of a failed idea 1918-1992 içinde. Hurst.
• Chaveneau, E., Dorlhiac, R., Kovac, N. ve Malcolm, N. R. (2022). Bosnie-Herzégovine, Encyclopædia Universalis, https://www.universalis.fr/encyclopedie/bosnie-herzegovine/ adresinden 01 Temmuz 2023 tarihinde alınmıştır.
• Chiclet, C., Lutard, C. ve Philippot, R. (2022). Yougoslavie, Encyclopædia Universalis, https://www.universalis.fr/encyclopedie/yougoslavie/ adresinden 01 Temmuz 2023 tarihinde alınmıştır.
• Clayer, N. (2001). Islam et identité nationale dans l’espace albanais (Albanie, Macédoine, Kosovo) 1989-1998. Éditions de l'École des hautes études en sciences sociales., (115), 161-181.
• Clayer, N. (2004). Les Musulmans des Balkans. Le Courrier des pays de l'Est, (5), 16-27.
• Çetintaş, O. (2018). Aliya İzzetbegoviç’in siyaset felsefesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Demirci, İ. (2016). Aliya İzzetbegoviç’in hayatında ve eserlerinde aile ve kadın. Hece Aylık Edebiyat Dergisi, 229, 368-381.
• Emre, A. (2019). Aliya. Büyüyen Ay.
• Erdem, H. H. (2017). Aliya İzzetbegoviç düşüncesinde ahlak problemine giriş. Kutadgubilig–Felsefe Bilim Araştırmaları, 36, 27-34.
• Fokas, E. (2015). Religious nationalism. A.D. Smith, X. Hou, J. Stone, R. Dennis and P. Rizova (Ed.) The Wiley Blackwell Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Nationalism (s. 1-5) içinde Wiley Blackwell.
• Gorski, P. S. ve Türkmen-Dervişoğlu, G. (2013). Religion, nationalism, and violence: An ıntegrated approach. Annual Review of Sociology, 39(1), 193–210.
• Günerigök, M. A. (2021). Aliya İzzetbegoviç düşüncesinde din, ahlâk ve sanat [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Grzymala-Busse, A. (2019). Religious nationalism and religious influence. W.R. Thomps (Ed). Oxford Research Encyclopedia of Politics (s. 1-23) içinde. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190228637.013.813
• İHH İnsani Yardım Vakfı (2023). Tarihçe. https://ihh.org.tr/tarihce adresinden 04 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• İzzetbegoviç, A. (2003a). Tarihe tanıklığım. (Çev. Alev Erkilet, Ahmet Demirhan ve Hanife Öz). Klasik Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 2002).
• İzzetbegoviç, A. (2003b). Konuşmalar. (F.Altun ve R.Ahmetoğlu, Çev.). Klasik Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 2003).
• İzzetbegoviç, A. (2016a). Özgürlüğe kaçışım. (H. T. Başoğlu, Çev.). Klasik Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1999).
• İzzetbegoviç, A. (2016b). Doğu Batı arasında İslam. (S. Şaban, Çev.). Klasik Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1980).
• İzzetbegoviç, A. (2019). İslam deklarasyonu ve tarihi savunma. (A. B. Aydoğan, İ. H. Aydoğan, Çev.). Ketebe Yayınevi. (Orijinal eserin basım tarihi 1970).
• İzzetbegoviç, A. (2021). Köle olmayacağız konuşmalar 1990-1995. (E. Nurikiç, Çev.). Ketebe Yayınevi. (Orijinal eserin basım tarihi 2005).
• İzzetbegoviç, A. (2022). Bosna: Büyük bir sır söyleşiler 1989-1995. (A. B. Aydoğan, İ. H. Aydoğan, Çev.). Ketebe Yayınevi. (Orijinal eserin basım tarihi 2005).
• Kala, M. E. (2016). İzzetbegoviç ve Sartre’da tek kavram iki pergel: İki farklı özgürlük tasavvuru. Hece Aylık Edebiyat Dergisi, 229, 313-334.
• Karaarslan, F. (2016). Aliya İzzetbegoviç’in düşüncesinde kadın ve aile. Hece Aylık Edebiyat Dergisi, 229, 381-389.
• Karaman, A. (2021). Aliya İzzetbegoviç düşüncesinde ahlak-siyaset ilişkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Karić, E. (2004). Alija Izetbegović (1925—2003). Islamic Studies, 43(1), 181-189.
• Kern, H. R. (2020). From Muslim to Bosniak nationalism: A case study of nationalism in the SDA Party newspaper Muslimanski Glas and Ljiljan between 1990 and 1995. [Unpublished master thesis]. University of Graz.
• Krulić, J. (2007). Islam et communisme en Bosnie-Herzégovine. Cites, (4), 75-82.
• Koçoğlu, B. (2019). Aliya İzzetbegoviç'in eğitim, din eğitim ve öğretimi görüşleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Mulaosmanovıć, A. (2020). İzzetbegoviç, Aliya. TDV İslâm Ansiklopedisi, EK-1, 685-687.
• Uygun, O. (2021). Immanuel Kant ve ahlakın temel ilkesi. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 18(2), 1439-1454.
• Öksüz, H. (2007). Batı Trakya Türkleri. O. Karatay, B. A. Gökdağ (Ed.) Balkanlar el kitabı, Cilt II: Çağdaş Balkanlar içinde. Karam ve Vadi Yayınları.
• Özbayrak, M. S. (2022). Malik bin Nebi ve Aliya İzzetbegoviç’te kültür ve medeniyet fikri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Öztürk, N. (2019). Nurettin Topçu ve Aliya İzzetbegoviç’te din anlayışı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Özyurt, C. (2016). İki dünya arasında insan: Aliya İzzetbegoviç’in din kuramı ve İslam Yorumu. Hece Dergisi, 229, 219-252.
• Smith, A. D. (2003). Chosen peoples: Sacred sources of national identity. Oxford University Press.
• Soper, J. C., ve Fetzer, J. S. (2018). Religion and nationalism in global perspective. Cambridge University Press.
• Todorova, M. (1997). Balkanlar’da Osmanlı mirası. K. Şaybaşlı ve Ö. Gencer (Ed). Yeni Balkanlar eski Sorunlar içinde. Bağlam Yayıncılık.
• Uyulan, B. (2022). Aliya İzzetbegoviç'in siyasal düşüncesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi.
• Wachtel, A. B. (2009). Dünya tarihinde Balkanlar. (A. C. Akkoyunlu, Çev.). Doğan Kitap.
• Yağız, B. (2022). Aliya İzzetbegoviç'te din ve sanat [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Yanmaz, F. (2021). Aliya İzzetbegoviç'in siyaset ve ahlak anlayışı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Yıldırım, Ş. (2019). Aliya İzzetbegoviç’in din ve siyaset anlayışı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.