ETİK İLKELER ÇERÇEVESİNDE 1923-1960 YILLARI ARASINDA CHP VE DP’NİN İKTİDAR DÖNEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 32 - 55, 15.02.2024

İrem Önkan

https://doi.org/10.58702/teyd.1285989

Öz

İnsanların birbirleriyle olan ilişkilerinde tutum ve davranışlarını belirlerken ya da yönlendirirken kendilerine baz aldıkları ilke ve değerler bütünü olarak tanımlanabilen ve bir ölçüde ahlak kavramını da içerisinde barındıran etik kavramı, pratik olarak geçmişten günümüze her daim hayatımızın ayrılmaz bir parçası olmuştur. Etik, bir grup insanı, gruplar arası insanları, hatta kitleleri etkilemesinden dolayı büyük önem arz etmekte ve bu çalışmanın temel çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bu çalışmada, nitel veri analizi yöntemlerinden biri olan doküman analizi uygulanmış olup, eski gazeteler ve olaylardan elde edilen veriler vasıtasıyla, 1923-1960 yılları arasındaki Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’nin etik olmayan davranışları incelenmiştir. Çalışmadaki bahsi geçen olaylar, yaşandıkları dönemin ekonomik, kültürel ve yaşamsal olgularına göre değerlendirilmiş ve çalışmanın sonucunda her iki parti içinde etik dışı olayların varlığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Seçimler, Etik Davranış, Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Parti

EVALUATION OF THE CHP AND DP’S PERIODS OF GOVERNMENT BETWEEN 1923-1960 WITHIN THE FRAMEWORK OF ETHICAL PRINCIPLES

Öz

The concept of ethics, which can be defined as a set of principles and values that people take as a basis when determining or directing their attitudes and all those behaviours in their relations with each other, and to some extent includes the concept of morality, have always been an integral part of our lives from past to present. Ethics is of great importance because it affects a group of people, people within groups, even masses, and constitutes the main starting point of this study. In this study, document analysis, which is among one of the qualitative data analysis methods, was applied and unethical behaviors of the Republican People’s Party and the Democratic Party between 1923-1960 were examined through the data obtained from old newspapers and events. The events mentioned in the study were evaluated according to the economic, cultural and facts of vital importance the period in which they were experienced and as a result of the study, the existence of unethical events for both parties were determined.

Anahtar Kelimeler

Elections, Ethical Conduct, Democratic Party, Republican People's Party

Kaynakça

• Ahmad, F. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı kronolojisi (1945-1971). Bilgi Yayınevi.
• Akan, H. (2016). Erken cumhuriyet döneminde bir yolsuzluk olayı: Ali Cenani bey davası. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), (3), 135-153.
• Akdere, O. (2010). 1946 genel seçimleri ve sonuçları üzerinde iktidar ve muhalefet partileri arasında yapılan tartışmalar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 26(76), 1-26.
• Albayrak, M. (2004). Türk siyasi tarihinde demokrat parti (1946-1960). Phoenix Yayınları.
• Anayasa Mahkemesi. (1963). 4.12.1963 tarih ve E.1963/124, K.1963/243. (11572) . Resmi Gazete.
• Arda, B. (2004). Bilim etiği ve bilim tarihi. Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Aslan, E. (2014). Türkiye'nin iç siyasetinde demokrat parti (1950-1960). [Yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atatürk Araştırma Merkezi. (1997). Atatürk'ün söylev ve demeçleri (I-III). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atayakul, F. A. (2007). Türkiye'de demokrat parti döneminde genel seçimler (1950-1954-1957). [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atlı, C. (2013). 1950 yılı kars milletvekilliği ve belediye seçimleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (51), 517-540.
• Aydemir, Ş. S. (2000). İkinci adam III. cilt 1950–1964 (6.baskı). Remzi Kitabevi.
• Ayman Güler, B. (2015). Siyasal etik. https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/siyasal-etik-17724 adresinden 05 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Bakan, S. ve Özdemir, H. (2013). Türkiye’de 1946-1960 dönemi iktidar-muhalefet ilişkileri: Cumhuriyet halk partisi, demokrat parti’ye karşı. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 373-397.
• Bölükbaşı, D. (2005). Türk siyasetinde anadolu fırtınası Osman Bölükbaşı. Doğan Kitap.
• Bulut, S. (2009). Üçüncü dönem demokrat parti iktidarı (1957-1960): Siyasi baskılar ve tahkikat komisyonu. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 125-145.
• Cumhuriyet Gazetesi (1957). Kurucu prof. Fuat Köprülü demokrat partiden istifa etti. https://gpa.eastview.com/cumhuriyet/newspapers/cumh19570908-01 adresinden 13 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Cumhuriyet Gazetesi (1957). Büyük milet meclisi bugün açılıyor. Dp grubu dün adaylarını seçti. https://gpa.eastview.com/cumhuriyet/newspapers/cumh19571101-01 adresinden 13 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Cumhuriyet Halk Partisi (1939). Chp beşinci büyük kurultay zabıtları (29 Mayıs 1939- 3 Haziran 1939). Ulus Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Partisi (1935). Chp tarihi. https://www.chp.org.tr/haberler/chp-tarihi adresinden 12 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Çağrı, E. (1996). Ortaya çıkışı ve uygulanışıyla marshall planı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(1), 275-288.
• Çavdar, T. (1983). Demokrat parti. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (s. 2060-2075) içinde. İletişim Yayınları.
• Çevik, M. (2014). Parti devlet anlayışlı yönetim örneği; Recep Peker ve chp genel sekreterliği. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkishor Turkic, 9(4), 303-313.
• Çiçek, M. (2014). Cumhuriyetçi köylü partisi ve türk siyasi hayatındaki yeri. [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Enstitüsü.
• Çizmeli, Ş. (2007). Menderes demokrasi yıldızı?. Arkadaş Yayıncılık.
• Çolak, F. (2002). Türkiye’de çok partili hayata geçiş ve demokrat parti (1945-1950). Türkler. (Ed. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca). Yeni Türkiye Yayınları.
• Demirel, T. (2011). Türkiye’nin uzun on yılı: Demokrat parti iktidarı ve 27 mayıs darbesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Deniş, H. E. (2021). 27 mayıs 1960 darbesi sürecinde akis dergisi’nin tutumu. İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi, 8(29), 31-48. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.930501
• Erler Bayır, Ö. (2011). Türkiye'de çok partili hayata geçiş sürecinde solda partileşme. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (45), 45-72.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. İmge Kitabevi Yayınları.
• Esen, S. (2010). 18 nisan 1960 tarihli tahkikat komisyonu. Mülkiyet Dergisi, 34(267), 167-192.
• Gençosman, K. Z. (1976). Yakın tarihimizde yolsuzluk ve rüşvet olayları. ŞDL Yayınları.
• Giritlioğlu, F. (1965). Türk siyasi tarihinde cumhuriyet halk partisi’nin mevkii. Ayyıldız Matbaası.
• Gül, T. (2014). Ulusal basında Türkiye’nin Kore’ye asker gönderme kararı. Pamukkale Üniversitesi Belgi Dergisi, (7), 871-879.
• Güzelipek, Y. A. (2017). Demokrat parti döneminde parti içi muhalefet ve kırılma anları: Tarihsel bir analiz. Journal of History Studies, 9(3), 77-92. https://doi.org/10.9737/hist.2017.542
• Haytaoğlu, E. (2015). 1945’te çok partili siyasi hayata geçişte bir ilk: Milli kalkınma partisi. https://www.altayli.net/1945te-cok-partili-siyasi-hayata-geciste-bir-ilk-milli-kalkinma-partisi.html adresinden 3 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• İlyas, A. (2018). Siyaset-basın düzleminde muhalif bir şahsiyet olan Hüseyin Cahit Yalçın’ın dokunulmazlığının kaldırılması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(59), 352-359. https://doi.org/10.17719/jisr.2018.2643
• İnan, S. (2008). Yakın dönem türk politik tarihi. Anı Yayıncılık.
• Kabacalı, A. (1994). Türk basınında demokrasi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2012). Demokrat parti dönemi toplumsal tartışmaları. Doğu Kitabevi.
• Karpat, K. (2010). Türk demokrası tarihi. Timaş Yayınları.
• Karpat, K. (2014). Türk siyasi tarihi. Timaş Yayınları.
• Kartal, C. B. (2003). Türk siyasal hayatında "beyaz ihtilal" 1950 seçimleri. Atatürk Dergisi, 3(4), 265-280.
• Kaştan, Y. (2006). Türkiye cumhuriyeti’nde tek partili dönemden çok partili döneme geçişte CHP’nin yönetim anlayışındaki gelişmeler(1938-1950). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 123-138.
• Keskin, Y. Z. (2012). Demokrat parti iktidarı ve günümüze yansımaları. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 5 (1), 107-130.
• Kılavuz, R. (2003). Kamu yönetiminde etik ve bir sorun alanı olarak yozlaşma. Seçkin Yayınları.
• Kocaman, M. A. (2006). Basında Ali cenani bey ve Mahmut muhtar paşa. [Yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Enstitüsü.
• Koçak, C. (2017). Demokrat parti karşısında chp: Bir muhalefetin analizi. Timaş Yayınları.
• Kongar, E. (2016). 21.yüzyılda Türkiye: 2000'li yıllarda Türkiye'nin toplumsal yapısı (48. Basım). Remzi Kitabevi. Kubilay, Ç. ve Pehlivan, M. (2019). Demokrat parti ve radyo: Bir ıslahat girişimi (1954). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 6(1), 27-60. https://doi.org/10.24955/ilef.574360
• Kuyaş, A. (2002). Tarih 2002. TÜSİAD Yayınları.
• Lexpera. (1945). 4753 çiftçiyi topraklandırma kanunu. https://www.lexpera.com.tr/resmi-gazete/metin/ciftciyi-topraklandirma-kanunu-6032-4753 adresinden 15 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Limoncuoğlu, A. (2018). Türkiye’de üçüncü yolun başı: Millet partisi (1948). The Academic Elegance, 5(10), 145-155.
• Mehmetefendioğlu, M. ve Gürel, C. N. (2014). Yavuz-havuz davası. Tarih Okulu Dergisi, 7(19), 233-267. https://doi.org/10.14225/Joh527
• Meydan, S. (2017). El-cevap. İnkilap Kitabevi.
• Öymen, A. (2009). Öfkeli yıllar. Doğan Kitap.
• Özçelik, M. H. (2012). 1938-1960 yılları arasında Atatürk devrimlerine karşı faaliyetlerle mücadele. Humanities Sciences , 7(4), 315-335.
• Özer, İ. (2012). Demokrat parti dönemi siyasi ve sosyal hayat. İskenderiye Yayınları.
• Özmen, A. (2022). Siyasette etiğin imkanına yönelik bir tartışma. Düşünce Dünyasında TÜRKİZ Ulusal Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (61), 57-80.
• Pancaroğlu, A. F. (2006). Yakın tarihimizde millet partisi olgusu (1948-1977). [Yüksek lisans tezi]. Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pieper, A. (1999). Etiğe giriş. Ayrıntı Yayınları.
• Sözcü Gazetesi. (2018). Devaluasyon nedir? Türkiye'nin devaulasyon geçmişi. https://www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/devaluasyon-nedir-turkiyenin-devaluasyon-gecmisi-oub1-2428308/ adresinden 18 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Şağan, A. (2014). Demokrat parti iktidarı ve grev hakkı. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(7), 108-128.
• T.C. Kamu Görevlileri Etik Kurulu. (2020). Etik rehberi. https://www.etik.gov.tr/media/3l4ds2po/etik-rehber-yerel-yonetimler.pdf. adresinden 13 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Tan, N. (2005). Atatürk ve siyasi etik. Erdem Dergisi, 15(44), 181-193.
• Taşkıran, C. (1994). Atatürk döneminde demokrasi denemeleri (1925-1930). Atatürk Yolu Dergisi, 4(14), 255-265. TBMM Tutanak Dergisi. (1951, 21 Kasım). Kars milletvekili Hüseyin Cahit Yalçın'ın milletvekilliği dokunulmazlığının kaldırılması hakkında başbakanlık tezkeresi ve anayasa ve adalet komisyonlarından kurulan karma komisyon raporu. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c014/tbmm09014063ss0156.pdf adresinden 12 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• TBMM. (1950). Türkiye cumhuriyeti milletvekili genel seçimleri-1950 yılı genel seçimlerinde demokrat partinin il bazında aldığı oy ve oranları. https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secim_parti_iller?p_secim_yili=1950&p_parti=12 adresinden 9 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Tekelioğlu, Y. (1983). Toprak reformu ve Türkiye uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 1(2), 13-56.
• Teksoy, G. B. (2013). Grup toplantı tutanaklarında demokrat parti. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, (36), 211-228.
• Timur, T. (2003). Türkiye'de çok partili hayata geçiş. İmge Kitabevi Yayınları.
• Tuğluoğlu, F. (2017). CHP'nin 14.kurultayı ve ilk hedefler beyannamesi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi , 15(60), 277-210.
• Tuğluoğlu, F. (2016). Demokrat partinin toplantı ve gösteri yürüyüşleri kanunu ve zile hadisesi (17 Ekim 1958). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (15), 155-185.
• Ulus Gazetesi. (1947). Cumhurbaşkanı İnönü'nün beyannamesi, 12.07.1947. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/12-temmuz-beyannamesi/ adresinden 15 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Uyar, H. (2017). Demokrat parti iktidarında chp (1950-1960). Doğan Yayıncılık.
• Vakit Gazetesi. (1951). Müsadere kanunun müdafaasını yaparken başbakan, halk partisine ve İnönü'ye şiddetle hücum etti. https://www.medya14.net/mudurnu-halkevi-ve-calismalari-makale,905.html adresinden 16 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Varlık, Ü. ve Ören, B. (2001). Seçim sistemleri ve Türkiye’de seçimler. Der Yayınları.
• YSK. (1950). 1950-1977 yılları arasında yapılan milletvekili genel seçimleri. https://www.ysk.gov.tr/tr/1950-1977-yillari-arasi-milletvekili-genel-secimleri/3007 adresinden 14 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• YSK. (1950). Hakkari milletvekili seçim sonuçları (1950-1977). http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1950-1977/Hakkari.pdf adresinden 23 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yurdsever Ateş, N. (1998). Türkiye cumhuriyeti’nin kuruluşu ve terakkiperver cumhuriyet fırkası. Der Yayınları.