GEDİZ: BÖLGESEL POTANSİYEL, TARİH VE KÜLTÜREL MİRAS

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: Gediz, 34 - 49, 01.09.2025

Süleyman Kızıltoprak

https://doi.org/10.58702/teyd.1751620

Öz

Gediz ilçesi, Batı Anadolu’nun iç kesimlerinde konumlanan, doğal kaynaklar, tarihsel süreklilik ve kültürel miras açısından dikkat çeken önemli bir yerleşim alanıdır. Gediz Nehri’nin yukarı havzasında yer alan bölge tarıma elverişli alüvyonlu toprakları, zengin su kaynakları ve dağlık yapısıyla, tarih boyunca farklı uygarlıkların yerleşim ve üretim faaliyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Aynı zamanda, termal kaynakları ve jeotermal enerji potansiyeli ile sağlık turizmi ve yenilenebilir enerji yatırımları açısından da stratejik bir konumdadır. Tarihsel süreçte Frigyalılardan Bizans’a, Germiyanoğulları Beyliği’nden Osmanlı’ya kadar farklı kültürlerin izlerini taşıyan ilçe, entelektüel üretim açısından da dikkat çeken bir merkez olmuştur. Özellikle Osmanlı döneminde yaşamış olan Gedizli Azmî ve Gedizli Mehmed Efendi gibi şahsiyetler, taşra ulemasının merkezle kurduğu çok katmanlı ilişkileri ve yerel bilgi üretimini görünür kılan örnekler sunmaktadır. 1970 yılında yaşanan yıkıcı deprem sonrası şehrin yeniden inşa edilmesiyle birlikte, Gediz hem mekânsal yapısını hem de sosyoekonomik karakterini önemli ölçüde dönüştürmüştür. Bu çalışma, Gediz’in doğal yapısını, tarihsel gelişimini, afet sonrası yeniden yapılanma sürecini ve entelektüel mirasını disiplinler arası bir yaklaşımla ele alarak, ilçenin Anadolu taşrasındaki stratejik konumunu çok boyutlu bir perspektifle değerlendirmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Gediz , Kültürel Miras , Yeniden Yapılanma , Taşra Entelektüelleri , Bölgesel Gelişim

GEDIZ: REGIONAL POTENTIAL, HISTORICAL LEGACY AND CULTURAL HERITAGE

Öz

Located in the interior of Western Anatolia, the district of Gediz stands out as a significant settlement area in terms of its natural resources, historical continuity, and cultural heritage. Situated in the upper basin of the Gediz River, the region has historically hosted various civilizations due to its fertile alluvial soils, abundant water resources, and mountainous terrain conducive to agriculture and settlement. Moreover, Gediz holds strategic importance today with its rich thermal springs and geothermal energy potential, offering substantial opportunities for both health tourism and renewable energy investments. The district bears the traces of multiple historical layers, including Phrygian, Byzantine, Germiyanid, and Ottoman periods, and has emerged as a noteworthy center of intellectual production. Figures such as Gedizli Azmî and Gedizli Mehmed Efendi, who lived during the Ottoman era, exemplify the deep-rooted tradition of provincial scholarly activity and its complex interactions with the imperial center. Following the devastating earthquake of 1970, the city underwent a comprehensive reconstruction process, resulting in significant spatial and socioeconomic transformations. This study aims to examine Gediz’s geographical structure, historical development, post-disaster urban planning, and intellectual legacy through an interdisciplinary lens. In doing so, it seeks to highlight the district’s multifaceted importance and position Gediz as a valuable case study for understanding regional identity, resilience, and the role of provincial centers in shaping Ottoman and modern Anatolian thought.

Anahtar Kelimeler

Gediz , Cultural Heritage , Reconstruction , Provincial İntellectuals , Regional Development

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (2017). Riyâzü'ş-Şuarâ (Tezkiretü'ş-Şuarâ). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Akkor, M. (2025). 1918 Gediz yangını. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 13(43), 381-405.
• Aras, İ. (1980). Gediz. Tekin Matbaası.
• Ateş, E. (2020). Gedizli Azmî’nin Kitâb-ı Hiyel’i ve Jung’un hilebaz arketipi üzerinden incelenmesi [Doktora tezi]. İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Ayar, T. (2020). Bir fetvâ emininin hayratı: Gedizli Mehmed Efendi’nin vakıf faaliyetleri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 339-368.
• Berber, E. (2006). Gediz’de şehirsel gelişme [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Ceyhan, A. (1993). Osmanlı devri müderris, kadı ve fetva eminlerinden Gedizli Hafız Mehmed Efendi. Diyanet İlmi Dergi, 29(3), 11-24.
• Ceyhan, A. (1996). Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi: Gedizli Mehmet Efendi. TDV Yayınları.
• Dağlar, M. (2011). 1571 tarihli tapu tahrir defterine göre Gediz nahiyesi [Yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi.
• Dingeç, E. (2011). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Kütahya Gediz (Gedos) şap madeni. Belleten, 75(272), 135–158.
• Güner, Y. (2022). Gediz depreminde yürütülen insani yardım çalışmalarının afet yönetimi bağlamında değerlendirilmesi. Toplum Ekonomi ve Yönetim Dergisi, 3(2), 121-150.
• Kahraman, S. A. (2013). Evliya Çelebi Seyahatname. (9. Kitap, Günümüz Türkçesiyle). Yapı Kredi Yayınları.
• Kervan, K. (2017). Gedizli Azmi’nin Kitab-ı Hiyel adlı eseri. [Yüksek lisans tezi]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
• Koçan, N. (2011). Murat Dağı’nın ekoturizm potansiyelinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(3), 69-75.
• Pınar, M. (2004). Çağlar boyunca Gediz. Eski Gediz Belediyesi Kültür Yayınları. Pınar, M. (2012). Gediz ansiklopedisi. Gediz Belediyesi Kültür Yayınları. Sağlam, A. (2021). XIX. yüzyılda Kütahya’nın Gediz kazasına bağlı Yeşilova (İğdiş) köyünün sosyo-ekonomik yapısı. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 13, 1–38. Solmaz, S. (2018). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Uzunçarşılı, İ. H. (1932). Kütahya şehri. Devlet Matbaası. Üçok, C. (1944). Osmanlı Devleti teşkilâtından tımarlar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1, 536. Ünlü, O. (2019). Kitâb-ı Hiyel. Hermes Tanıtım Ofset.