TÜRK PETROL ŞİRKETİ’NİN 1925'TE IRAK'TA İMTİYAZI VE 1931'DE TADİLİ

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 196 - 214

Hawazen Saad Ihsan Aldoori , Arif Kolay

https://doi.org/10.58702/teyd.1309798

Öz

Irak, geniş petrol rezervleri ile enerji kaynağı olarak önemli bir role sahiptir. Bu, sömürgeci güçler arasında bu değerli kaynağa erişimi güvence altına almak için çatışmalara yol açmıştır. Özellikle Türk Petrol Şirketi, bu enerji kaynağına erişme hedeflerini İngiltere, Fransa ve ABD gibi önde gelen Batılı güçlerinin benimsediği şekilde yansıtmaktadır. Musul sorununun çözülmesi, İngiltere'nin petrol elde etme çabalarındaki en önemli engellerden biriydi ve 1925'te verilen imtiyazın bir sonucu olarak son bir anlaşmaya varıldıktan sonra, şirket keşfe başlamıştır. Şirket, Irak tarafından tahsis edilen keşif alanlarında jeolojik çalışmalar yapmak üzere jeoloji uzmanları göndermiştir. Ancak İngiltere, bu imtiyazın kapsadığı arazilerin seçimini ertelemeye başlamıştır ve zengin petrol kaynakları nedeniyle bu imtiyazı değiştirmeye çalışmıştır. Daha sonra 1931'de, bu imtiyazı değiştiren ve Irak hükümeti ile yeni bir anlaşma sağlayan bir düzenleme yapılmıştır. Bu, petrol üretimini artırmak ve şirketin gelirini artırmak amacıyla Akdeniz'e kadar uzanan ve petrol ihracatında kullanılan bir petrol boru hattının kurulmasını içermiştir. Çalışmanın amacı, Irak'ta bulunan petrol kaynakları üzerindeki uluslararası rekabeti incelemek ve bu petrol kaynağını kontrol etmek için Irak hükümeti ile yapılan petrol anlaşmaları üzerine yoğunlaşmaktır. Aynı zamanda İngiltere, Fransa ve ABD’nin Irak petrollerinin kazançlarını Türk Petrol Şirketi aracılığıyla paylaşma hedefleri de ele alınarak Türk Petrol Şirketi’nin 1925 yılında elde ettiği imtiyaz ve bu imtiyazın 1931’de tadil edilmesi işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Irak Petrolü, Bağdat, Musul, Türk Petrol Şirketi

THE CONCESSION OF THE TURKISH PETROLEUM COMPANY IN IRAQ IN 1925 AND ITS AMENDMENT IN 1931

Öz

Iraq plays a significant role as an energy source due to its vast oil reserves. This has led to conflicts among colonial powers seeking to secure access to this valuable resource. In particular, the Turkish Petroleum Company reflects its goals of accessing this energy source in a manner adopted by leading Western powers such as England, France, and the United States. The resolution of the Mosul issue, one of the major obstacles facing England in its quest for oil, and the final agreement reached within the framework of the 1925 concession prompted the company to commence exploration activities. The company sent geological experts to conduct geological studies in the exploration areas allocated by Iraq. However, England began to delay the selection of the lands covered by this concession and attempted to modify it due to Iraq's rich oil resources. Later, in 1931, a regulation was issued amending this concession and a new agreement was reached with the Iraqi government. This agreement included the establishment of an oil pipeline extending to the Mediterranean Sea for oil exportation, with the aim of increasing oil production and boosting the company's income from oil revenues. The aim of the study is to examine the international competition over oil resources in Iraq and to focus on the oil agreements made with the Iraqi government to control this oil resource. At the same time, the objectives of England, France and the USA to share the profits of Iraqi oil through the Turkish Petroleum Company were also discussed, and the concession obtained by the Turkish Petroleum Company in 1925 and the amendment of this privilege in 1931 were discussed.

Anahtar Kelimeler

Baghdad, Mosul, Turkish Petroleum Company., Iraqi Oil

Kaynakça

• Abu Al-Shaar, H. (2001). Irak Petrol Şirketi ve ekonomik hayattaki rolü 1931-1961. Araştırma ve çalışmalar için Mutah, 16(2), 183-220.
• Adams, W., James, W. ve John, M. (1993). Retarding the development of Iraq's oil resources: an episode in oleaginous diplomacy. 1927-1939. Journal of Economic Issues, 27(1), 69-93.
• Al-Abbas, Q. (1975). Irak'taki petrol belgeleri. Al-Ani Basın.
• Al-Ahram. (1931, 20 Mart). Musul petrol meselesinin gelişimi ve İngiltere ile Fransa arasındaki boru hatları. Filistin Gazetesi, (4-1671), 2. https://www.nli.org.il/ar adresinden 10 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Bandak, I. (1929, 27 Şubat). Petrol boru hattının uzatılmasında Filistin Suriye'ye tercih edilir. Sawt Alshaeb Gazetesi, (504), 4. https://www.nli.org.il/ar adresinden 8 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Dawdani, M. (2020). Kerkük'ün iki petrol boru hattı - Akdeniz 1920-1935. Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 334-491.
• Al-Habib, M. (1969). Irak ekonomisi, analitik bir çalışma. Modern Matbaa.
• Al-Husseini, M. (1932, 5 Eylül). Musul'dan Hayfa ve Trablus'a giden boru hatları nasıl gidiyor. Aljamieh Alarabiah Gazetesi, (902), 1-4. https://www.nli.org.il/ar adresinden 13 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Issa, D. (1931, 26 Mayıs). Petrol şirketi ile Irak arasında petrol anlaşması. Filistin Gazetesi (59-1726), 2. https://www.nli.org.il/ar adresinden 14 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Jashami, Gh. (2022). Irak'taki petrol şirketlerinin imtiyazları 1925 - 1952, tarihsel bir çalışma. Al-Bahith Dergisi, 2(1), 208-221.
• Al-Khoury, H. (1935, 20 Haziran). Irak'tan Akdeniz'e uzanan petrol boru hattının açılışı. Alkulayh Alarabiah Gazetesi, (3), 171. https://www.nli.org.il/ar adresinden 10 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Malloul, N. (1920, 30 Temmuz). Prens Faysal sürgünümü. Alsalam Gazetesi, (13), 3. https://www.nli.org.il/ar adresinden 19 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Almatan. (1931, 14 Haziran). Fransa, İngiltere ve Irak arasında petrol konusunda anlaşma. Filistin Gazetesi, (75-1742), 3. https://www.nli.org.il/ar adresinden 17 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Nida. (1930, 16 Kasım). Hayfa ve Trablus arasındaki petrol boru hatları. Alyarmuk Gazetesi, (493), 3. https://www.nli.org.il/ar adresinden 16 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Al-Takarli, A. (1931, 15 Şubat). Irak hükümeti ve Musul petrol sorunu. Aljamieh Alarabiah Gazetesi, (531), 3. https://www.nli.org.il/ar adresinden 28 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Amery, L. (1925, 21 December). League’s decision accepted. New York Times Newspaper, 11.
• Barr, J. (2015). Kumda bir çizgi (S. Sulafa Al-Maghout, Çev.). Dar Al-Hikma. (Orijinal eserin basım tarihi 2011).
• Chadirji, R. (1931, 29, Ekim). Borular için üç milyon pound. Filistin Gazetesi, (186-1853), 7. https://www.nli.org.il/ar adresinden 23 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Chapman, B. (1926, 25 October). Oil in Iraq. Turkish company’s activites. The Times of India Newspaper, 8. Colonial Office Files. (1927). Turkish Petroleum Company pipe-line from Iraq to the Mediterranean. https://www.nationalarchives.gov.uk adresinden 1 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Colonial Office Files. (1928). Turkish Petroleum Company pipe-line from Iraq to the Mediterranean. https://www.nationalarchives.gov.uk adresinden 1 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Davies, C. (1973). British oil policy in the Middle East 1919-1932 [Doctoral Dissertation]. The University of Edinburgh.
• Foster, H. (1939). Modern Irak'ın Doğuşu (Bölüm 13). (J. Abd al-Masih, Çev.). Bağdat. (Orijinal eserin basım tarihi 1935).
• Hut, D. (2016). Bağdat demiryolu ve petrol mücadelesi. M. Florian Hertsch/Mutlu Er (Ed.), Die Bagdadbahn Ein Umriss deutsch türkischer Beziehungen Gesammelte Beitrage. Hamburg.
• Khader, A. (1933, 14 Ocak). Musul'dan Akdeniz'e petrol. Alarab Gazetesi, (21), 11. https://www.nli.org.il/ar adresinden 6 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Khalil, N. (1980). Irak'taki petrol imtiyazlarının siyasi tarihi 1925-1952. Bağdat Üniversitesi Yayınları.
• Kurun. (1935, 28 Ocak). Hayfa Limanı ve İngiliz emperiyalizmi. Kurun Gazetesi, (6128-66), 7.
• Lolcreek. (1932, 17 Eylül). Petrol boru hattı projesinde 15 bin işçi. Sawt Alshaeb Gazetesi, (759), 3. https://www.nli.org.il/ar adresinden 12 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Ministry of Power. (1925). Turkish Petroleum Company’s concessions. https://www.nationalarchives.gov.uk adresinden 6 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Ministry of Power. (1926). Turkish Petroleum Company’s concessions. https://www.nationalarchives.gov.uk adresinden 26 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Nadar, N. (1932, 12 Ekim). Petrol boruları. Alkarmal Gazetesi, (2-17), 2. https://www.nli.org.il/ar adresinden 23 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Okumuş, A. (2015). Osmanlı Coğrafyasında Petrol Mücadelesi, Kalust S. Gülbenkyan ve Türk Petrol Şirketi. ORDAF Yayını.
• Okumuş, A. (2020). Ortadoğu’da petrol: Uluslararası rekabet, imtiyazlar ve antlaşmalar (1890-1928) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Papers relating to the foreign relations of the United States (2018, May 26). Continued negotiations to ensure recognition of the principle of the open door in the Turkish Petroleum Company’s concession in Iraq. Washington.
• Reuter's Telegram. (1927, 21 October). Oil running to wastf. Two lives lost at gusher in Iraq. The Guardian and The Observer Newspaper, 14.
• Saeed, W. (2015). Irak üzerinden uluslararası ekonomik çatışma, model olarak Türk petrol şirketi. Temel Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(92), 437-460.
• Scholence. (1931, 6 Ekim). Musul petrol boru hatları. Mirat al-Sharq Gazetesi, (839), 4. https://www.nli.org.il/ar adresinden 18 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Shehadeh, B. (1934, 25 Mayıs). Trablus ve Hayfa'da daldırma boruları. Mirat al-Sharq Gazetesi, (1089), 4. https://www.nli.org.il/ar adresinden 16 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Suleiman, H. (1958). Irak'ın petrol politikası ve ekonomik çalışması. Dar AL-yakda Alarabiye Yazarlık Evi.
• Teagle, W. (1925, 10 December). Iraq mandate and the oil interests. The Manchester Guardian, 20.