Türkiye’de 1960’lardan Sonra Popülerleşen İthal Duvar Halıları

Yıl 2025, Sayı: 371, 89 - 127, 08.07.2025

Ahmet Özgür Güvenç

https://doi.org/10.61620/tfa.87

Öz

Duvar halısı, genellikle dekoratif amaçlarla kullanılan, duvara asılarak sergilenen
dokuma veya işleme bir tekstil ürünüdür. Türkçede “halı” denince genelde yer
halısı akla gelse de duvar halısına daha çok estetik bir unsur olarak ev, işyeri veya
diğer yaşam alanlarında rastlanabilir. Tarihsel olarak, bilhassa Anadolu, Orta
Asya ve Orta Doğu kültürlerinde, duvar halılarının hem süsleme hem de ısı
yalıtımı gibi farklı amaçlarla da kullanıldığı söylenebilir. Hem estetik hem de
işlevsel yönden yararlanılan duvar halısı, kapalı mekân dekorasyonunun, daha
çok eski zamanlarda, vazgeçilmez unsurlarından biri olarak görülmüştür.
Göçebe yerleşimdeki çadır tipi barınaktan yerleşik hayattaki ev tiplerinde de
kendine yer edinen duvar halısı, yalnızca kırsal bölgelerdeki evlerde değil
şehirlerdeki evlerde de bir döneme kadar yaygın bir şekilde tercih edilen bir eşya
olmuştur. Bu eşyanın geleneksel motifler içerenlerinin bir dönem şehirlerdeki
evlerde yaygın bir şekilde görülmesinin nedeni köyden kente göç eden ailelerin
kentteki evlerinde de aynı dekorasyon ürünlerini yeğlemeleridir. Zamanla yeni
dekorasyon ürünlerinin piyasaya çıkması ve estetik algıların değişmesiyle başka
süs eşyaları evlerin duvarlarında yer almıştır. Kentlerdeki evlerde fazla olmasa
da bugün hâlâ kırsal kesimlerdeki evlerde geleneksel duvar halılarına sıklıkla
rastlamak mümkündür. Ayrıca modern sanat anlayışıyla ve motifleriyle üretilen
duvar halıları kentlerdeki evlerde varlığını sürdürmektedir. Tıpkı yer halılarında
olduğu gibi duvar halılarındaki motifler de hem kültürel hem de sanatsal açıdan
zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Her motif bir anlam taşır ve bunlar genellikle ait
oldukları kültürün estetik anlayışını, inançlarını ve yaşam biçimini yansıtır. Bu
çalışmada Türkiye sahasında 1960’lardan sonra popülerleşen ithal resimsel
halıların kapalı mekânlarda sıklıkla rastlanan türleri üzerine durulacaktır.
Çalışma, son birkaç yıldır Türkiye genelinde evden işyerine kadar ziyaret edilen
mekânlarda rastlanılan duvar halılarında en çok hangi resimlerin yeğlendiğinin
tespitine dair yapılmış bir ön araştırmanın sonucudur. Mekân ziyaretlerinde
edinilen bilgilerin yanı sıra Türk filmlerinin kapalı mekân sahnelerinde yer alan
duvar halılarına da “Folklor ve Sinema” başlıklı kitap çalışmasının hazırlık
sürecinde incelenen dört yüzün üzerindeki filmin etnografik malzemesi
irdelenirken dikkat edilmiştir. Elde edilen bulgulardan hareketle Türkiye
sahasında yaygın bir şekilde tercih edildiği varsayılan halı temaları sıralanarak
bunların içeriklerine göre tasnifi yapılmıştır. Bu tasnife dayalı başlıklar altında
halıların tematik çözümlemeleri yapılmış ve bunların hangi sebeplerle seçilmiş
olabileceklerine dair (ithal goblenlerin popüler olduğu 1960’lara dair sosyal,
kültürel ve dinsel etkenler göz önünde bulundurularak) düşünceler öne
sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türkiye , duvar halısı , goblen , tapestry , 1960’lar

Imported Tapestry Became Popular in Türkiye After the 1960s

Öz

A tapestry is a woven or embroidered textile product that is usually used for
decorative purposes and displayed on the wall. Although the word “carpet” in
Turkish usually brings to mind floor carpets, tapestries can be found in homes,
workplaces or other living spaces as an aesthetic element. Historically,
especially in Anatolian, Central Asian and Middle Eastern cultures, tapestries
have been used for different purposes such as ornamentation and thermal
insulation. The tapestry, which is utilized both aesthetically and functionally, has
been seen as one of the indispensable elements of indoor decoration in ancient
times. The tapestry, which has gained a place in the house types in settled life
from the tent-type shelter in nomadic settlements, has been a widely preferred
item not only in rural houses but also in urban houses until a certain period. The
reason for the widespread use of tapestries with traditional motifs in urban
homes is that families migrating from rural to urban areas preferred the same
decoration products in their urban homes. Over time, with the introduction of
new decoration products and changes in aesthetic perceptions, other
ornaments have taken their place on the walls of houses. Today, it is still
possible to frequently come across traditional tapestries in rural homes,
although not so much in urban homes. In addition, tapestries produced with
modern art understanding and motifs continue to exist in urban homes. Just like
the floor carpets, the motifs in tapestries have a rich diversity in both cultural
and artistic terms. Each motif carries a meaning and generally reflects the
aesthetic understanding, beliefs and lifestyle of the culture to which they belong.
This study will focus on the types of imported pictorial carpets popularized in
Turkey after the 1960s, which are frequently encountered indoors. The study is
the result of a preliminary research conducted to determine which paintings are
most preferred in the tapestries encountered in places visited from home to
workplace across Turkey in the last few years. In addition to the information
obtained during the site visits, attention was also paid to the tapestries in the
indoor scenes of Turkish films while analyzing the ethnographic material of
more than four hundred films examined during the preparation process of the
book titled “Folklor ve Sinema”. Based on the findings obtained, the tapestry
themes that are assumed to be widely preferred in the field of Turkey were listed
and classified according to their content. Thematic analyses of the carpets
under headings based on this classification have been made, and ideas have
been put forward about the reasons for their selection (taking into account the
social, cultural and religious factors of the 1960s, when imported tapestries
were popular).

Anahtar Kelimeler

Türkiye , wall carpet , gobelin , tapestry , 1960s

Kaynakça

• Ahmet Refik (1331). Geçmiş asırlarda Osmanlı hayatı tarihî simalar. İstanbul: Kitaphane-i Askeri- İbrahim Hilmi.
• Akçura, G. (2003). Kedi kitabı. İstanbul: Om.
• Arslan, S. (2012). Resmin dokunması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 27, s. 45-57.
• Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatı’nın bin yılı. İstanbul: Eren.