KAZAK HALKININ ÖLÜM GELENEĞİ BAĞLAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN RİTÜEL ÖRNEKLERİ

Yıl 2024, Sayı: 369, 150 - 173, 23.09.2024

Halil Çetin

https://doi.org/10.61620/tfra.1040

Öz

Ölüm üzerine düşünmek, yaşamımız üzerine düşünmektir. Ölüm, yaşamın son boyutu ve insanın yaşam yolculuğundaki veda anıdır. İnsanlar bu geri dönüşü olmayan gidişin gizemli bir yolculuk olduğunu düşünür. Bu sebeple, ölüm etrafında birçok gelenek oluşmuştur. Her toplumun ölüm gelenekleri zamanla bazı değişikliklere uğrar ve yeniden şekillenir. Yaşarken ölüm geleneği ne kadar değişikliğe uğrasa da geride kalanların ölüm olayını kabullenmesi her zaman zor olmuştur. Bu sebeple insanlar yas tutup ağıtlar yakarak bu durumun vermiş olduğu acıyı kabullenmeye çalışır. Kazak halkı da İslamiyet sonrası eskiden taşımış oldukları ölüm geleneklerini yeniden şekillendirmiştir. Kazak kültüründe ölen kişi dini usullere göre defnedilir ve geride kalanlarda görevlerini yerine getirerek ölüm geleneklerini gerçekleştirir. Kazak halkı ölüm haberini aldıktan sonra ölünün yılı töreni gerçekleştirilene kadar birçok geleneksel uygulama yapmaktadır. Bunlar: helalleşme, telkin, cenaze evi, ölünün haberini duyurma, ağıt yakma, taziye, cenazeyi yıkama, cenaze namazı, defin, ölünün üçü, yedisi, kırkı, yüz günlüğü ve yılıdır. Araştırmanın amacı, Kazak halkının ölüm geleneğinin geçmişten günümüze kadar yaşadığı bazı değişimleri ortaya koymak ve bu değişimlerin sosyal ve kültürel sebeplerini incelemektir. Ayrıca, çalışmada karşılaştırmalı yöntem tekniğini kullandım ve bu teknik ile ölüm geleneğindeki değişimleri incelendim. Daha sonra çalışmamda, Kazaklarda ölüm geleneği bağlamında gerçekleştirilen ritüellerin toplumsal değer yargıları bakımdan önemi ve toplum içerinde ölümün nasıl değerlendirildiği üzerinde durarak inceledim. Gerçekleştirilen ritüellerde akraba, dost ve yakınlarının görev ve sorumluklarını inceleyerek değerlendirmelerde bulundum.

Anahtar Kelimeler

ölüm, inanış, toplumsal değerler, ritüel, yemek

Kaynakça

• Ajiğali, S. E. (2006). Kazak halkının dästürleri men adet-gurıptarı. 2. Tom. Almatı: Arıs. Balaubaeva-Golyahovskaya A. M. (1928).
• Pogrebenie u Kazahov Akmolinskoy guberni // Sb. Nauçnogo krujka pri Vostoçnom fakultete Sredne-aziatskogo gos. Unta. Taşkent: İzd-Vo SAGU, s. 17-30.
• Bopayulu, B. (2021). Kazak örf ve âdetleri. İstanbul: Hoca Ahmet Yesevi İlim ve İrfan Vakfı. Çetin, H. (2021).
• Türkiye ve Kazakistan’daki geçiş dönemlerinin (Doğum-evlenmeölüm) karşılaştırmalı incelemesi. [Doktora tezi] Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 430.
• Erqalieva, J. ve Şakuzadaulı, N. (2000). Kazak kültürü. Uluslararası Eğitim ve Kültür Vakfı (KATEV), Almatı: Al Farabi Kitabevi. Jelbudin, E. (2010).
• Traditsii i obıçai Kazahov. Kokşetav: Mir Peçati. Joldıbayulı, K. (2011).
• İmanî gül. Almatı: B.O.J. Kaliyev, S. vd. (1994). Kazak halkının salt-dästürleri. Almatı: Ravan.
• Kara, A. (2013). Eski devirlerden günümüze Kazakistan ve Kazaklar. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kenjeahmetov, S. (1994). Kazaktın salt-dästürleri men adet-gurıptarı. Almatı: Ana Tili
• Kenceahmetulı, S. (1998). Ulttık adet-gurıptın beymalim 220 türi”. Almatı: Sanat
• Kerimbay, S. vd., (2017). Salt-dästür söyleydi, otbası hrestomatiyası. Almatı: Orhon Baspa Üyi. Matıjanov, K. (2007). Kazak otbası. Almatı: Arıs.
• Nusipokasulı, A. ve Japarulu, A. (2011). Ağaş besikten jer besikke deyin. Almatı: Öner Baspası. P. Obıçay Kirgizov Semipalatinskoy oblasti// Russkiy Vestnik, SPb. T. 137.
• Tavulı, Ä. (2017). Kazak salt-dästürleri. Almatı: Balavsa Baspası.