11. Yüzyılda bir Antropolog: Bîrûnî ve Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind

Yıl 2025, Sayı: 370, 191 - 215, 11.01.2025

Burcu Asena Salman

Öz

11. Yüzyılda bir Antropolog: Bîrûnî ve Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind
Öz

973 yılında Harezm'de doğan, tam ismiyle Ebû Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Bîrûnî, aslen matematikçi kimliği ile ünlenmiş olmasına karşın, tıp, astronomi, fizik, felsefe, doğa bilim üzerine de önemli çalışmalar yapmış bir bilim insanıdır. Antropolojinin bir bilim dalı olarak ortaya atılmasından yüzyıllar önce, Gazneli Mahmud, Hindistan seferinden sonra Bîrûnî'yi Hindistan'a göndererek, kültürle ilgili bilgi toplamasını emretmiştir. Bunun üzerine yeni fethedilmiş bu topraklara ve farklı kültürüne saygılı yaklaşımı ile Bîrûnî antropolojinin akademiye girişinden ve etik kurallarla kaidelendirilmesinden çok önce yerel dil olan Sanskritçeyi, dini, aile ve toplum yaşamını, sayı sistemini, astrolojiyi, hukuğu derinlemesine araştırarak ve Yunan, Roma, Arap, Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman gibi diğer kültür ve inançlar ile karşılaştırarak eseri "Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind'i" Arapça olarak 1017-1030 yılları arasında kaleme almıştır. Bu makalede Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind eseri, antropolojik araştırma çıktısı olarak, Bîrûnî ise bir antropolog olarak ilk defa ele alınmaktadır: Modern antropoloji kuramları ve etiğiyle karşılaştırmalı olarak Bîrûnî'nin, Hint kültürüne yaklaşımı ve kültürü değerlendirmede kullandığı metod tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

antropoloji, etik, teori, akademi, Hindistan

Teşekkür

Bîrûnî'yi evrenime katmama vesile olan merhum hocam Arif Acaloğlu'nun anısına saygıyla...

Kaynakça

• Acet, M. (2018). Hermeneutik (Yorumbilgisi): Kısa bir tarihçe. Medium. https://medium.com/türkiye/hermeneuti̇k-yorumbi̇lgi̇si̇-kisa-bi̇r-tari̇hçe-82a27cce371a
• Alıcı, M. (2003). Bir dinler tarihçisi olarak Bîrûnî ve Tahkîku Ma Li2l-Hind'de Tanrı Kavramına Yaklaşımı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8), 209-229. Ataman, K. (2013). İslam düşüncesinde ‘öteki’ni anlama: Bîrûnî örneği. Milel ve Nihal, 10(3), 201-223.
• Aydın, K. & Hanağası, U. B. (2017). Sosyoloji ve siyasal araştırmalarda karşılaştırmalı yöntem. KOSBED 2017, 3: 57-86.
• Barış, M. (2018). First translation activities in Islamic science history and their contribution to knowledge production. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 705-730.
• Barnard, A. J., & Doğan, M. (2013). Sosyal antropoloji ve insanın kökeni. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bernard, H. R. (2006). Research methods in anthropology. AltaMira.
• Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, Dosya: Tüm zamanların en büyük bilginlerinden Biruni. (2000). 75(Eylül). Ütopya.
• Buriev J.A. (2020). Historical and philosophical analysis of Ahmad Zaki Walidi's work "Beruniy." Экономика и социум, 10(77), 44-47.
• Duman, A. (2010). Bîrûnî: İlmî kişiliği tarih anlayışı ve yöntemi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(2), 19-38.
• El-Bîrûnî. (2016). Tahki̇ku ma li̇'l-Hi̇nd (K. Burslan, Çev., A. İ. Yitik, Ed.). Türk Tarih Kurumu.