Kayıp Bedenler: Etnografik Bakışın İnsan Olmayan Hayvan Aktörlere Körlüğü

Yıl 2025, Sayı: 370, 1 - 30, 11.01.2025

Erhan Korkmaz

https://doi.org/10.61620/tfa.52

Öz

Bu makalede, etnografyanın tarihsel süreçlerinde yerleşik olan insanmerkezli
tutumları incelemekte ve bu yaklaşımların araştırmacı, araştırılan, kültür ve
saha kavramlarını nasıl şekillendirdiğini ele alıyorum. 15. ve 16. yüzyılda
coğrafi keşiflerle başlayan ve Batı’nın “ötekilere” olan ilgisini tetikleyen bu
süreç, 19. yüzyılda Lewis Henry Morgan, Edward Burnett Tylor, Johann Jakob
Bachofen gibi etnografların, kültürü insanın doğa üzerindeki hâkimiyeti
üzerinden tanımlamalarıyla devam etmiştir. Makalede ikinci kuşak olarak
tanımladığım Bronisław Malinowski, Edward E. Evans-Pritchard ve Claude LeviStrauss gibi etnologların saha çalışmaları sırasında insanmerkezci bir bakış
açısının hâkim olduğu görülür. Bu araştırmacılar, sosyal yapıları ve kültürel
normları yalnızca insanlar üzerinden anlamaya çalışarak, insan dışı aktörlerin
rolünü büyük ölçüde göz ardı etmişlerdir. Makalede aynı zamanda, bu tarihsel
çerçeveye dayanarak, posthümanizm, veganizm ve nesne yönelimli ontoloji
gibi yaklaşımlar aracılığıyla doğa-kültür ikiliğini sorgulayan çağdaş eleştirilere
de yer vermekteyim. Bu bağlamda, araştırmacının “saha” kavramının insan
olmayan aktörleri de kapsayacak şekilde genişletmesi gerektiğini iddia ediyorum
ve örnek olarak da Philippe Descola, Anna Tsing, Eduardo Kohn ve Donna
Haraway gibi araştırmacıların çalışmalarına değiniyorum. Sonuç olarak,
insanmerkezci sınırları aşan bir yeniden değerlendirme, sadece kültür, saha ve
araştırmacı/araştırılan kavramlarına değil, aynı zamanda disiplinlerarası nitel
çalışmalara yönelik etik ve metodolojik zorunluluklar doğurur. Bu makalede,
yalnızca geleneksel etnografik yöntemlerin ötesine geçmekle kalmayıp,
insanmerkezci araştırma pratiklerinin değişmesi gerektiğini iddia eden çoktürlü
yaklaşımların vazgeçilmez olduğunu savunuyorum. Bu yaklaşımlar, daha
derinlemesine ve kapsayıcı bir etnografik çalışma için kritik öneme sahiptir

Anahtar Kelimeler

Çoktürlü etnografi, insanmerkezlilik, insan olmayan türler, etnografik metodoloji

Missing Bodies: The Blindness of the Ethnographic Gaze to Non-Human Animal Actors

Öz

In this article, I critically examine the anthropocentric attitudes that have
historically shaped ethnography, focusing on their influence on key concepts
such as researcher, researched agent, culture, and field. These perspectives,
which took root during the Age of Exploration in the 15th and 16th centuries as
the West grew increasingly fascinated with “the other,” persisted well into the
19th century. Ethnographers like Lewis Henry Morgan, Edward Burnett Tylor,
and Johann Jakob Bachofen conceptualized culture as humanity’s dominion
over nature. Similarly, the second generation of ethnologists—including
Bronisław Malinowski, Edward E. Evans-Pritchard, and Claude Lévi-Strauss—
continued to approach their fieldwork through an anthropocentric lens, often
neglecting the agency of non-human actors. This article also engages with
contemporary critiques informed by posthumanism, veganism and objectoriented
ontology, which challenge the entrenched nature-culture dichotomy.
Drawing on the works of scholars such as Philippe Descola, Anna Tsing,
Eduardo Kohn, and Donna Haraway, I advocate for a redefinition of "the field"
that includes non-human actors. Transcending anthropocentric boundaries
necessitates an ethical and methodological reevaluation of foundational
concepts like culture, the field, and the researcher/researched dynamic. It also
calls for a broader transformation in interdisciplinary qualitative research
practices. By emphasizing the indispensability of multispecies approaches, this
article argues for a shift away from anthropocentric research paradigms. Such
approaches are essential for achieving a more inclusive and comprehensive
ethnographic analysis, one that better reflects the complex interrelations
between human and non-human actors.

Anahtar Kelimeler

multispecies ethnography, anthropocentrism, non-human species, ethnographic methodology

Kaynakça

• Abu-Lughod, L. (1991). Writing against culture. In R. G. Fox (Ed.), Recapturing anthropology: Working in the present (pp. 137-162). School of American Research Press.
• Abu-Lughod, L. (1993). Writing women's worlds: Bedouin stories. University of California Press.
• Appadurai, A. (1996). Modernity at marge: Cultural dimensions of globalization. University of Minnesota Press.
• Asad, T. (1973). Anthropology and colonial encounter. Berlin: De Gruyter Press.
• Bacon, F. (1957). The works of Francis Bacon: Volume 14, Sacred meditations (J. Spedding, R. L. Ellis, & D. D. Heath, Eds.). Longman.
• Bachofen, J. J. (1967). Myth, religion, and mother right: Selected writings of J.J.
• Bachofen (R. Manheim, Trans.). Princeton University Press.
• Barnard, A. (2011). Social anthropology and human origins. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bennett, J. (2010). Vibrant matter: A political ecology of things. Duke University Press.
• Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. Routledge.
• Bozok, N. (2024). Women and forests in solidarity: A multispecies companionship case from the Aegean forests of Turkey. Gender & Society, 38(2), 276–298.
• Braidotti, R. (2013). The posthuman. Polity Press.
• Braverman, I. (Ed.). (2023). More-than-one health: Humans, animals, and the environment post-COVID. Routledge Press.
• Burgan, E. (2017). Çoklu türler etnografisi: Yüz yüze bir araştırma imkânı üzerine düşünceler. Moment Dergi, 4(1), 115-134.
• Burgan, E. (2023). Meadow and hut: Interspecies gendered encounters in the geography of high pastures (Doctoral dissertation). Muğla Sıtkı Koçman University, Institute of Social Sciences, Department of Sociology. Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. Routledge.
• Clifford, J. (1988). The predicament of culture: Twentieth-century ethnography, literature, and art. Harvard University Press.
• Chamovitz, D. (2012). What a plant knows: A field guide to the senses of your garden and beyond. Scientific American/Farrar, Straus and Giroux.
• Clifford, J., & Marcus, G. (1986). Writing culture: The poetics and politics of ethnography. London: University of California Press.
• Cooper, F., & Stoler, A. L. (Eds.). (1997). Tensions of empire: Colonial cultures in a bourgeois world. University of California Press.