Düzeltme: 11. Yüzyılda bir Antropolog: Bîrûnî ve Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind

Yıl 2025, Sayı: 370, 191 - 215, 11.01.2025

Burcu Asena Salman

Öz

973 yılında Harezm'de doğan, tam ismiyle Ebû Reyhan Muhammed bin Ahmed
el-Bîrûnî, aslen matematikçi kimliği ile ünlenmiş olmasına karşın, tıp, astronomi,
fizik, felsefe, doğa bilim üzerine de önemli çalışmalar yapmış bir bilim insanıdır.
Antropolojinin bir bilim dalı olarak ortaya atılmasından yüzyıllar önce, Gazneli
Mahmud, Hindistan seferinden sonra Bîrûnî'yi Hindistan'a göndererek, kültürle
ilgili bilgi toplamasını emretmiştir. Bunun üzerine yeni fethedilmiş bu topraklara
ve farklı kültürüne saygılı yaklaşımı ile Bîrûnî antropolojinin akademiye girişinden
ve etik kurallarla kaidelendirilmesinden çok önce yerel dil olan Sanskritçeyi, dini,
aile ve toplum yaşamını, sayı sistemini, astrolojiyi, hukuğu derinlemesine
araştırarak ve Yunan, Roma, Arap, Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman gibi diğer
kültür ve inançlar ile karşılaştırarak eseri "Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind'i" Arapça olarak
1017-1030 yılları arasında kaleme almıştır. Bu makalede Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind
eseri, antropolojik araştırma çıktısı olarak, Bîrûnî ise bir antropolog olarak ele
alınmaktadır: Modern antropoloji kuramları ve etiğiyle karşılaştırmalı olarak
Bîrûnî'nin, Hint kültürüne yaklaşımı ve kültürü değerlendirmede kullandığı metot,
özellikle alandaki öncü isimlerden biri olan Bronislaw Malinowski’nin geliştirdiği
teori ile karşılaştırılarak tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

antropoloji, etik, teori, akademi, Hindistan

Teşekkür

Bîrûnî'yi evrenime katmama vesile olan merhum hocam Arif Acaloğlu'nun anısına saygıyla...

Düzeltme: An Anthropologist in the 11th Century: Al-Bîrûnî and Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind

Öz

Al-Biruni, also known as Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni, was born
in Khwarezm and was a scientist who excelled in mathematics, as well as
medicine, astronomy, physics, natural sciences, and philosophy. Centuries
before anthropology was set as a major field of study, following his conquest of
India, Sultan Mahmud of Ghazni sent Al-Bîrûnî to India to collect information
about this culture. Obeying his orders, long before anthropology's introduction
to the academy and buttressed with several ethical rules, Al-Bîrûnî made deep
research on the local language, that is Sanscrit, belief, family and social life,
numerical system, legislation, astrology and compared them with other cultures
like Greek, Roman, Arab, Jewish, Christian and Muslim, wrote his masterpiece
called as "Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind" (The research on the land of India) between
years 1017-1030 A.D. In this article, the work "Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind" is examined
as an outcome of anthropological research, while Al-Bîrûnî is considered as an
anthropologist: Al-Bîrûnî's approach to Indian culture and the method he used in
evaluating the culture are discussed comparatively with modern anthropological
theories and ethics, especially with Bronislaw Malinowski’s, as he is one of the
pioneers in the field.

Anahtar Kelimeler

antropoloji, teori, etnografi, akademi, etik, Hindistan

Kaynakça

• Acet, M. (2018). Hermeneutik (Yorumbilgisi): Kısa bir tarihçe. Medium. https://medium.com/türkiye/hermeneuti̇k-yorumbi̇lgi̇si̇-kisa-bi̇r-tari̇hçe-82a27cce371a
• Alıcı, M. (2003). Bir dinler tarihçisi olarak Bîrûnî ve Tahkîku Ma Li2l-Hind'de Tanrı Kavramına Yaklaşımı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8), 209-229. Ataman, K. (2013). İslam düşüncesinde ‘öteki’ni anlama: Bîrûnî örneği. Milel ve Nihal, 10(3), 201-223.
• Aydın, K. & Hanağası, U. B. (2017). Sosyoloji ve siyasal araştırmalarda karşılaştırmalı yöntem. KOSBED 2017, 3: 57-86.
• Barış, M. (2018). First translation activities in Islamic science history and their contribution to knowledge production. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 705-730.
• Barnard, A. J., & Doğan, M. (2013). Sosyal antropoloji ve insanın kökeni. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bernard, H. R. (2006). Research methods in anthropology. AltaMira.
• Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, Dosya: Tüm zamanların en büyük bilginlerinden Biruni. (2000). 75(Eylül). Ütopya.
• Buriev J.A. (2020). Historical and philosophical analysis of Ahmad Zaki Walidi's work "Beruniy." Экономика и социум, 10(77), 44-47.
• Duman, A. (2010). Bîrûnî: İlmî kişiliği tarih anlayışı ve yöntemi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(2), 19-38.
• El-Bîrûnî. (2016). Tahki̇ku ma li̇'l-Hi̇nd (K. Burslan, Çev., A. İ. Yitik, Ed.). Türk Tarih Kurumu.