The Role of Uncles (Mother’s Brother) and Nephews In Turkish Culture

Yıl 2025, Sayı: 371, 460 - 471, 08.07.2025

Gülhan Atnur

Öz

Family relations and lines of descent determine the daily and social life in societies. Sociologists define these relations with some concepts such as matriarchal, patriarchal, bilateral descent or kinship on both sides. Patriarchal kinship can be seen in most Turkish communities. However, especially in Turkic tribes in Siberia—considering the belief in Tengrism—it is possible to see matriarchal kinship as well. Ak Ene’s inspiration to Sky-father during the creation process of the world, Umay’s popularity among Turkic tribes both in Siberia and other regions, legends whose protagonists are Ay-Huucın, Altın-Arığ, Huban-Arığ, the will to get married with the daughter of the uncle are signs of matriarchal kinship of Turkic tribes in Siberia. In Turkish people who give special importance to family and kinship, there are a lot of terms related to kinship/relationship as a result of blood tie or marriage. For that reason, names of kinship in Turkish language are very rich and various. A rich cultural material appeared around the names of kinship as in every issue related to the society. These products have existed for thousands of years, sometimes they have changed and transformed. One of the names of kinship called ‘uncle’ which means mother’s brother or male relatives of mother’s side. Besides, this word has metaphorical usages as well as sub-meanings and connotations. In this article, the words used around the concept of uncle (mother’s brother) whose traces can be traced from ancient Turkish to the present, the matriarchal family structure from past to present and the place and role of the uncle on his nephews, the relationship between the cultural elements formed around the uncle and the mythological periods of the Turks and their matriarchal structure discussed.

Anahtar Kelimeler

matriachal , patriarchal , nephew , Turkish culture , mother’s brother

Türk Kültüründe Dayı ve Yeğenler Üzerindeki Rolü

Öz

Toplumlarda gündelik ve sosyal hayatı, aile ve akrabalık ilişkileri belirler. Sosyologlar bu ilişkileri anaerkil, ataerkil, çift soy veya iki yandan akrabalık kavramlarıyla karşılamaktadır. Türklerin çoğunluğunda ataerkil akrabalık mevcuttur. Fakat özellikle Sibirya’daki Türk boylarında –Göktanrı inanışını da dikkate aldığımızda- anaerkil akrabalığın da varlığını görmek mümkündür. Ak Ene’nin dünyanın yaratılmasında Göktanrı’ya ilham vermesi, Umay’ın gerek Sibirya ve gerekse de diğer bölgelerdeki Türk boyları arasındaki yaygınlığı, Ah-Huucın, Altın-Arığ, Huban-Arığ gibi başkahramanı kadın olan destanlar, dayı kızıyla evlenme isteği, Sibirya’daki Türk boylarındaki anaerkil akrabalığın göstergesidir. Aile ve akrabalığa çok önem veren Türklerde kan veya evlilik yoluyla ortaya çıkmış birçok akrabalık/hısımlık terimi vardır. Bu sebeple Türk dillerindeki akrabalık adları büyük bir zenginlik ve çeşitlilik göstermektedir. Toplumu ilgilendiren her konuda olduğu gibi akrabalık adları etrafında da zengin bir kültür malzemesi ortaya çıkmıştır. Bu ürünler binlerce yıldır varlığını devam ettirmiş, bazen değişmiş veya dönüşmüştür. Akrabalık adlarımızdan biri annenin erkek kardeşini veya anne tarafındaki erkek akrabaları karşılayan “dayı”dır. Ayrıca kelime alt ve yan anlamlarının dışında mecazî kullanımlara da sahiptir. Bu makalede kısaca eski Türkçeden bu güne izleri takip edilen dayı kavramı etrafında kullanılan kelimeler, geçmişten bugüne anaerkil aile yapısının ve dayının yeğenleri üzerindeki yeri ve rolü, dayı etrafında teşekkül eden kültürel unsurların Türklerin mitolojik dönemleriyle ve anaerkil yapılarıyla ilişkisi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

anaerkil , dayı , yeğen , Türk kültürü

Kaynakça

• Alekseyev, N. A. (2013). Türk dilli Sibirya halklarının şamanizmi. (çev. M. Ergun.) Konya: Kömen. Anohin, A. V. (2006).
• Altay şamanlığına ait materyaller. (çev. Z. Karadavut, J. Meyermanova.) Konya: Kömen.
• Aydın, M. A. (1989). Aile. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 196-200.