BibTex RIS Kaynak Göster

Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi

Yıl 2019, Cilt: 76 Sayı: 3, 243 - 254, 01.09.2019

Öz

Amaç: Kurşun, vücudun neredeyse bütün organ sistemini, özellikle de sinir, hematolojik ve gastrointestinal sistemlerini etkileyebilecek bir ağır metaldir. Çocuklar, erişkinlere kıyasla kurşun maruziyetinin bir sonucu olarak meydana gelen sağlık sorunlarına karşı daha hassastırlar. Yapılan araştırmalar, birçoğu Çin’den ithal edilen ucuz oyuncaklar üzerinde kurşun kontaminasyonunun yaygın olduğunu göstermiştir. Bu çalışmanın amacı, alevli atomik absorpsiyon spektroskopisi ile plastik oyuncaklarda toplam kurşun seviyesini belirlemek ve bu ucuz oyuncakların çocuklar için olası toksik kurşun kaynağı olup olmadığını değerlendirmektir. Yöntem: Bu çalışma 50 plastik oyuncak içermektedir. Ucuz plastik oyuncakların Türkiye n = 19 ve Çin markaları n = 31 Ankara’nın farklı yerlerinden satın alınmıştır. Oyuncaklar renklerine ve imal edildikleri ülkeye göre sınıflandırılmıştır. Numuneler, mikrodalga asit yıkılama yöntemi kullanılarak hazırlanmıştır. İncelenen örneklerde kurşun düzeyinin ölçülmesi için alevli atomik absorpsiyon spektroskopisi kullanılmıştır.Bulgular: Yöntem sırasıyla 0.01 mg/kg ve 0.03 mg/kg’a eşit gözlenebilme sınırı LOD ve tayin sınırı LOQ ile 0-4,0 Pb mg/kg konsantrasyonu aralığında doğrusallık göstermiştir. Oyuncaklarda kurşun düzeyleri 0,10 mg/kg ile 384,40 mg/kg aralığında tespit edilmiş, ortanca ve ortalama ±ss kurşun değerleri ise sırasıyla 50,01 mg/kg ve 68,66±59,72 mg/kg olarak hesaplanmıştır. Türk markalı oyuncakların ve Çin markalı oyuncakların ortalama kurşun seviyeleri sırasıyla 41,44 ± 46,33 mg/kg ve 85,35 ± 91,30 mg/kg olarak bulunmuştur. Örnekler imal edildiği ülkeye ve renklerine göre sınıflandırılmıştır. Bu nedenle, Çin markalı oyuncakların Türk markalı oyuncaklara göre kurşun seviyeleri istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur p

Kaynakça

  • 1. Salamons W, Forstner U. Metals in the Hydrocycle. Springer-Verlag, New York, NY, USA, 1984.
  • 2. Wittmers, L Jr, Aufderheide A, Rapp GR, Alich A. Archaeological contributions of skeletal lead analysis. Acc Chem Res, 2002;35(8):669-75.
  • 3. Kaya F. Lead in terms of environmental technology (Unpublished Master Thesis). Fırat University Engineering Faculty, Elazığ, 2010.
  • 4. Gilfillan SC. Lead Poisoning and the Fall of Rome. J Occup Med, 1965;7:53-60.
  • 5. Gürbay A, Charehsaz M, Eken A, Sayal A, Girgin G, Yurdakök M et al. Toxic metals in breast milk samples from Ankara, Turkey: assessment of lead, cadmium, nickel, and arsenic levels. Biol Trace Elem Res, 2002;149(1):117–22.
  • 6. D’Souza HS, Menezes G, Venkatesh T. Role of essential trace minerals on the absorption of heavy metals with special reference to lead. Indian J Clin Biochem, 2003;18(2):154-60.
  • 7. Tekin D, Kayaaltı Z, Söylemezoğlu T. The effects of metallothionein 2A polymorphism on lead metabolism: are pregnant women with a heterozygote genotype for metallothionein 2A polymorphism and their newborns at risk of having higher blood lead levels?. Int Arch Occup Environ Health, 2012;85(6):631-7.
  • 8. IARC (International Agency for Research on Cancer) Classified by the IARC Monographs, 2012; Volumes 1–102.
  • 9. Tong S, von Schirnding YE, Prapamontol T. Environmental lead exposure: a public health problem of global dimensions. Bull World Health Organ, 2000;78(9):1070-77.
  • 10. Arica E, Yuksel B, Yener I, Dolak I, Gok E, Yilmaz E. ICP-MS determination of lead levels in autopsy liver samples: An application in forensic medicine. Atom Spectrosc, 2018;39(2): 62–6.
  • 11. Dorea JG. Mercury and lead during breast-feeding. Br J Nutr, 2004;92(1):21-40.
  • 12. Vural H. Contamination of heavy metal ions in foods [In Turkish]. Çevre Dergisi, 1993;8:3-8.
  • 13. İlhan AI, Öz N, Dündar C, Kenet F, Balta T. An assessment report on the acid rains and air pollution [In Turkish]. Ankara: Turkish State Meteorological Service Research Publications, 2006. Available at: https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/kitaplar/ AsitYagmurlariDegerlendirmeRaporu.pdf. (Erişim tarihi: 26.09.2018).
  • 14. Beliles RV, Metals In Toxicology. Casarett LJ, Ditil, I (eds). The Basic Science of Poisons. New York: Macmillan Publishing Co Inc, 1997.
  • 15. Sampathkumar K, Yesudas S. Hair dye poisoning and the developing world. J Emerg Trauma Shock, 2009;2(2):129–31. doi:10.4103/0974-2700.50749.
  • 16. Njati SY, Maguta MM. Lead-based paints and children’s PVC toys are potential sources of domestic lead poisoning – A review. Environ Pollut, 2019;249:1091-1105. doi:10.1016/j. envpol.2019.03.062.
  • 17. Yapıcı G, Can G, Şahin Ü. Asymptomatic lead poisoning in children. Cerrahpaşa Journal of Medicine, 2002;33(3):197-204
  • 18. Grandjean P. Health significance of metals-lead. In: Last JM, Wallace RB eds. Maxcy- RosenauLast Public Health and Preventive Medicine: 13th Edition, 1992:389-91.
  • 19. Murphy T, Lim S, Kim S, Irvine K, Chaiwat W, Wilson K. Metal contamination in low-cost jewelry and toys in Cambodia. J Health Pollution, 2006;11: 47–57.
  • 20. Omolaoye JA, Uzairu A, Gimba CE. Heavy metal assessment of some soft plastic toys imported into Nigeria from China. J Environ Chem Ecotoxicol, 2010;2(8):126-30.
  • 21. Bozalan M. Determination of lead levels in plastic toys by atomic absorption spectrometry (Unpublished Master Thesis). Ankara University, Institute of Health Science, Ankara, 2011.
  • 22. İnsan Araştırmaları Etik Kurulları’na başvurmalı mısınız? Available at: https://vprd.ku.edu.tr/ sites/vprd.ku.edu.tr/files/TREE.v1.pdf. (Erişim tarihi: 07.03.2019).
  • 23. International Conference on Harmonization (ICH) of Technical Requirements for the Registration of Pharmaceuticals for Human Use, Validation of Analytical Procedures: Methodology (ICH-Q2B), 1996. Available at: http://www.fda.gov/downloads/ drugs/guidancecomplianceregulatoryinformation/ guidances/ucm073384.pdf. (Erişim tarihi: 26.09.2018).
  • 24. Yüksel B, Özler-Yiğiter A, Bora T, Bozkurt A, Çavuş M. Determination of antimony element in gunshot residue hand swabs by graphite furnace atomic absorption spectrometry. J Forensic Med, 2016; 30(2):110-6.
  • 25. Yuksel B. Kaya-Akyuzlu D, Kayaalti Z, Ozdemir F, Soylemez-Gokyer D, Soylemezoglu T. Study of blood iron vs. blood lead levels in beta thalassemia patients in Turkey: an application of analytical toxicology. Atom Spectrosc, 2017;38(2):71-6.
  • 26. Kumar A, Pastore P. Lead and cadmium in soft plastic toys. Curr Sci, 2007;93(6):818-22.
  • 27. Greenway JA, Gerstenberger S. An evaluation of lead contamination in plastic toys collected from day care centers in the Las Vegas Valley, Nevada, USA. Bull Environ Contam Toxicol, 2010; 85(4):363- 6.
  • 28. Yuksel B, Kayaalti Z, Kaya-Akyuzlu D, Tekin D, Soylemezoglu T. Assessment of lead levels in maternal blood samples by graphite furnace atomic absorption spectrometry and influence of maternal blood lead on newborns. Atom Spectrosc 2016;37(3):114–9.
  • 29. Kayaaltı Z., Kaya-Akyuzlu D, Söylemezoğlu T. Evaluation of the effect of divalent metal transporter 1 gene polymorphism on blood iron, lead and cadmium levels. Environ Res, 2015;137:8- 13.
  • 30. Lidsky TI, Schneider JS. Lead neurotoxicity in children: basic mechanisms and clinical correlates. Brain, 2003;126(1): 5-19
  • 31. Bal C, Büyülşekerci M, Ercan M, Torun-Güngör O, Tutkun E, Yılmaz FM. Investigation of the hair and urine samples’ utility for screening lead poisoning. Turk Hij Den Biyol Derg, 2016;73(4):303-10
  • 32. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), Toxicological profile for lead, Atlanta, GA: US Public Health Service (2007).
  • 33. Turkish Standard Institution, Safety of toys part 3: The migration of some elements, TS 5219 EN 71-3/ April 1997.
  • 34. EU Commission Amends Toy Safety Directive 2009/48/EC with Respect to Lead Limits. Available at: http://www.bureauveritas.com/a190a6e6- 5ea6-4672-966d-ec78fdd708e7/Newsbyte17NB-014.pdf?MOD=AJPERES. (Erişim tarihi: 20.05.2019).
  • 35. Decharat S, Maneelo S, Chuchay S. Assessment of Lead Levels in some Children’s Plastic Toys. KKU Res J, 2013; 18(6):1026-1033. Available at: http:// www.resjournal.kku.ac.th/abstract/18_6_13.pdf (Erişim tarihi: 20.05.2019).
  • 36. Peng T, O’Connor D, Zhao B, Jin Y, Zhang Y, Tian L et al. Spatial distribution of lead contamination in soil and equipment dust at children’s playgrounds in Beijing, China. Environ Pollut, 2019; doi:10.1016/j. envpol.2018.11.011.
  • 37. Shen Z, Hou D, Zhang P, Wang Y, Zhang Y, Shi P, O’Connor D. Lead-based paint in children’s toys sold on China’s major online shopping platforms. Environ Pollut, 2018; 241:311-8. doi:10.1016/j.envpol.2018.05.078.

Preliminary Assessment of Lead Levels in Soft Plastic Toys by Flame Atomic Absorption Spectroscopy

Yıl 2019, Cilt: 76 Sayı: 3, 243 - 254, 01.09.2019

Öz

Objective: Lead is a heavy metal that can affect virtually every organ system in the body, particularly the nervous, hematologic and gastrointestinal systems. Children are more sensitive to the health problems as a consequence of lead exposure than adults. Studies have shown that lead contamination on the ground of inexpensive toys, much of them imported from China, is widespread. The goal of this study was to develop a method for determination of the lead levels in plastic toys using flame atomic absorption spectroscopy, and to evaluate whether or not these inexpensive toys are possible sources of toxic lead for children.Methods: This study involved 50 plastic toys. Turkish n=19 and Chinese brands n=31 of inexpensive plastic toys were purchased from the different places of Ankara in Turkey. Toys were classified as their color and origin of country. Samples were prepared by use of microwave acid digestion procedure. Flame atomic absorption spectroscopy was utilized for quantification of lead in the samples which were examined.Results: The method showed linearity in the range kg’a eşit gözlenebilme sınırı LOD ve tayin sınırı LOQ ile 0-4,0 Pb mg/kg konsantrasyonu aralığında doğrusallık göstermiştir. Oyuncaklarda kurşun düzeyleri 0,10 mg/kg ile 384,40 mg/kg aralığında tespit edilmiş, ortanca ve ortalama ±ss kurşun değerleri ise sırasıyla 50,01 mg/kg ve 68,66±59,72 mg/kg olarak hesaplanmıştır. Türk markalı oyuncakların ve Çin markalı oyuncakların ortalama kurşun seviyeleri sırasıyla 41,44 ± 46,33 mg/kg ve 85,35 ± 91,30 mg/kg olarak bulunmuştur. Örnekler imal edildiği ülkeye ve renklerine göre sınıflandırılmıştır. Bu nedenle, Çin markalı oyuncakların Türk markalı oyuncaklara göre kurşun seviyeleri istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur p

Kaynakça

  • 1. Salamons W, Forstner U. Metals in the Hydrocycle. Springer-Verlag, New York, NY, USA, 1984.
  • 2. Wittmers, L Jr, Aufderheide A, Rapp GR, Alich A. Archaeological contributions of skeletal lead analysis. Acc Chem Res, 2002;35(8):669-75.
  • 3. Kaya F. Lead in terms of environmental technology (Unpublished Master Thesis). Fırat University Engineering Faculty, Elazığ, 2010.
  • 4. Gilfillan SC. Lead Poisoning and the Fall of Rome. J Occup Med, 1965;7:53-60.
  • 5. Gürbay A, Charehsaz M, Eken A, Sayal A, Girgin G, Yurdakök M et al. Toxic metals in breast milk samples from Ankara, Turkey: assessment of lead, cadmium, nickel, and arsenic levels. Biol Trace Elem Res, 2002;149(1):117–22.
  • 6. D’Souza HS, Menezes G, Venkatesh T. Role of essential trace minerals on the absorption of heavy metals with special reference to lead. Indian J Clin Biochem, 2003;18(2):154-60.
  • 7. Tekin D, Kayaaltı Z, Söylemezoğlu T. The effects of metallothionein 2A polymorphism on lead metabolism: are pregnant women with a heterozygote genotype for metallothionein 2A polymorphism and their newborns at risk of having higher blood lead levels?. Int Arch Occup Environ Health, 2012;85(6):631-7.
  • 8. IARC (International Agency for Research on Cancer) Classified by the IARC Monographs, 2012; Volumes 1–102.
  • 9. Tong S, von Schirnding YE, Prapamontol T. Environmental lead exposure: a public health problem of global dimensions. Bull World Health Organ, 2000;78(9):1070-77.
  • 10. Arica E, Yuksel B, Yener I, Dolak I, Gok E, Yilmaz E. ICP-MS determination of lead levels in autopsy liver samples: An application in forensic medicine. Atom Spectrosc, 2018;39(2): 62–6.
  • 11. Dorea JG. Mercury and lead during breast-feeding. Br J Nutr, 2004;92(1):21-40.
  • 12. Vural H. Contamination of heavy metal ions in foods [In Turkish]. Çevre Dergisi, 1993;8:3-8.
  • 13. İlhan AI, Öz N, Dündar C, Kenet F, Balta T. An assessment report on the acid rains and air pollution [In Turkish]. Ankara: Turkish State Meteorological Service Research Publications, 2006. Available at: https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/kitaplar/ AsitYagmurlariDegerlendirmeRaporu.pdf. (Erişim tarihi: 26.09.2018).
  • 14. Beliles RV, Metals In Toxicology. Casarett LJ, Ditil, I (eds). The Basic Science of Poisons. New York: Macmillan Publishing Co Inc, 1997.
  • 15. Sampathkumar K, Yesudas S. Hair dye poisoning and the developing world. J Emerg Trauma Shock, 2009;2(2):129–31. doi:10.4103/0974-2700.50749.
  • 16. Njati SY, Maguta MM. Lead-based paints and children’s PVC toys are potential sources of domestic lead poisoning – A review. Environ Pollut, 2019;249:1091-1105. doi:10.1016/j. envpol.2019.03.062.
  • 17. Yapıcı G, Can G, Şahin Ü. Asymptomatic lead poisoning in children. Cerrahpaşa Journal of Medicine, 2002;33(3):197-204
  • 18. Grandjean P. Health significance of metals-lead. In: Last JM, Wallace RB eds. Maxcy- RosenauLast Public Health and Preventive Medicine: 13th Edition, 1992:389-91.
  • 19. Murphy T, Lim S, Kim S, Irvine K, Chaiwat W, Wilson K. Metal contamination in low-cost jewelry and toys in Cambodia. J Health Pollution, 2006;11: 47–57.
  • 20. Omolaoye JA, Uzairu A, Gimba CE. Heavy metal assessment of some soft plastic toys imported into Nigeria from China. J Environ Chem Ecotoxicol, 2010;2(8):126-30.
  • 21. Bozalan M. Determination of lead levels in plastic toys by atomic absorption spectrometry (Unpublished Master Thesis). Ankara University, Institute of Health Science, Ankara, 2011.
  • 22. İnsan Araştırmaları Etik Kurulları’na başvurmalı mısınız? Available at: https://vprd.ku.edu.tr/ sites/vprd.ku.edu.tr/files/TREE.v1.pdf. (Erişim tarihi: 07.03.2019).
  • 23. International Conference on Harmonization (ICH) of Technical Requirements for the Registration of Pharmaceuticals for Human Use, Validation of Analytical Procedures: Methodology (ICH-Q2B), 1996. Available at: http://www.fda.gov/downloads/ drugs/guidancecomplianceregulatoryinformation/ guidances/ucm073384.pdf. (Erişim tarihi: 26.09.2018).
  • 24. Yüksel B, Özler-Yiğiter A, Bora T, Bozkurt A, Çavuş M. Determination of antimony element in gunshot residue hand swabs by graphite furnace atomic absorption spectrometry. J Forensic Med, 2016; 30(2):110-6.
  • 25. Yuksel B. Kaya-Akyuzlu D, Kayaalti Z, Ozdemir F, Soylemez-Gokyer D, Soylemezoglu T. Study of blood iron vs. blood lead levels in beta thalassemia patients in Turkey: an application of analytical toxicology. Atom Spectrosc, 2017;38(2):71-6.
  • 26. Kumar A, Pastore P. Lead and cadmium in soft plastic toys. Curr Sci, 2007;93(6):818-22.
  • 27. Greenway JA, Gerstenberger S. An evaluation of lead contamination in plastic toys collected from day care centers in the Las Vegas Valley, Nevada, USA. Bull Environ Contam Toxicol, 2010; 85(4):363- 6.
  • 28. Yuksel B, Kayaalti Z, Kaya-Akyuzlu D, Tekin D, Soylemezoglu T. Assessment of lead levels in maternal blood samples by graphite furnace atomic absorption spectrometry and influence of maternal blood lead on newborns. Atom Spectrosc 2016;37(3):114–9.
  • 29. Kayaaltı Z., Kaya-Akyuzlu D, Söylemezoğlu T. Evaluation of the effect of divalent metal transporter 1 gene polymorphism on blood iron, lead and cadmium levels. Environ Res, 2015;137:8- 13.
  • 30. Lidsky TI, Schneider JS. Lead neurotoxicity in children: basic mechanisms and clinical correlates. Brain, 2003;126(1): 5-19
  • 31. Bal C, Büyülşekerci M, Ercan M, Torun-Güngör O, Tutkun E, Yılmaz FM. Investigation of the hair and urine samples’ utility for screening lead poisoning. Turk Hij Den Biyol Derg, 2016;73(4):303-10
  • 32. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), Toxicological profile for lead, Atlanta, GA: US Public Health Service (2007).
  • 33. Turkish Standard Institution, Safety of toys part 3: The migration of some elements, TS 5219 EN 71-3/ April 1997.
  • 34. EU Commission Amends Toy Safety Directive 2009/48/EC with Respect to Lead Limits. Available at: http://www.bureauveritas.com/a190a6e6- 5ea6-4672-966d-ec78fdd708e7/Newsbyte17NB-014.pdf?MOD=AJPERES. (Erişim tarihi: 20.05.2019).
  • 35. Decharat S, Maneelo S, Chuchay S. Assessment of Lead Levels in some Children’s Plastic Toys. KKU Res J, 2013; 18(6):1026-1033. Available at: http:// www.resjournal.kku.ac.th/abstract/18_6_13.pdf (Erişim tarihi: 20.05.2019).
  • 36. Peng T, O’Connor D, Zhao B, Jin Y, Zhang Y, Tian L et al. Spatial distribution of lead contamination in soil and equipment dust at children’s playgrounds in Beijing, China. Environ Pollut, 2019; doi:10.1016/j. envpol.2018.11.011.
  • 37. Shen Z, Hou D, Zhang P, Wang Y, Zhang Y, Shi P, O’Connor D. Lead-based paint in children’s toys sold on China’s major online shopping platforms. Environ Pollut, 2018; 241:311-8. doi:10.1016/j.envpol.2018.05.078.
Toplam 37 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Murat Bozalan Bu kişi benim

Vugar Ali Turksoy Bu kişi benim

Bayram Yüksel

Gülin Güvendik Bu kişi benim

Tulin Soylemezoglu Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Eylül 2019
Yayımlandığı Sayı Yıl 2019 Cilt: 76 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Bozalan, M., Turksoy, V. A., Yüksel, B., Güvendik, G., vd. (2019). Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi. Türk Hijyen Ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 76(3), 243-254.
AMA Bozalan M, Turksoy VA, Yüksel B, Güvendik G, Soylemezoglu T. Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi. Turk Hij Den Biyol Derg. Eylül 2019;76(3):243-254.
Chicago Bozalan, Murat, Vugar Ali Turksoy, Bayram Yüksel, Gülin Güvendik, ve Tulin Soylemezoglu. “Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi Ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi”. Türk Hijyen Ve Deneysel Biyoloji Dergisi 76, sy. 3 (Eylül 2019): 243-54.
EndNote Bozalan M, Turksoy VA, Yüksel B, Güvendik G, Soylemezoglu T (01 Eylül 2019) Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 76 3 243–254.
IEEE M. Bozalan, V. A. Turksoy, B. Yüksel, G. Güvendik, ve T. Soylemezoglu, “Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi”, Turk Hij Den Biyol Derg, c. 76, sy. 3, ss. 243–254, 2019.
ISNAD Bozalan, Murat vd. “Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi Ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi”. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 76/3 (Eylül 2019), 243-254.
JAMA Bozalan M, Turksoy VA, Yüksel B, Güvendik G, Soylemezoglu T. Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi. Turk Hij Den Biyol Derg. 2019;76:243–254.
MLA Bozalan, Murat vd. “Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi Ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi”. Türk Hijyen Ve Deneysel Biyoloji Dergisi, c. 76, sy. 3, 2019, ss. 243-54.
Vancouver Bozalan M, Turksoy VA, Yüksel B, Güvendik G, Soylemezoglu T. Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi ile Yumuşak Plastik Oyuncaklarda Kurşun Düzeylerinin Ön Değerlendirilmesi. Turk Hij Den Biyol Derg. 2019;76(3):243-54.