The Relationship Between Health Literacy Levels and Tobacco Use among University Students: A Cross-Sectional Study

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 123 - 139, 01.10.2025

Hakan Karatekin , Tülin Bodamyalı , Nurcan Bilgiç

https://doi.org/10.70479/thdd.1707761

Öz

Objective: The aim of this study is to examine the relationship between university students health literacy status and tobacco use.
Materials and Methods: The data collection was conducted cross-sectionally with 400 students between March 2019 and April 2019. Data were collected face-to-face by the researcher using the Introductory Information Form, the Fagerström Nicotine Dependence Test, and the Turkish Health Literacy Scale-32. Data were analyzed using t-tests, Mann Whitney U tests, Kruskal Wallis, and Spearman's rho correlation analyses. Prior to this study, the Ethics Committee approved the study, along with permission from the administrators, students, and the scales used. The study was conducted in accordance with the principles of the Declaration of Helsinki.
Results: Of the students participating in the study, 50.2% were nursing students, 67.0% were female, and 41.0% had equal income to expenses. Two-thirds of the students' mothers (70.3%), half of their fathers (54.8%), and only 9.7% of their friends were found to have never consumed tobacco products. The students' total Fagerström Nicotine Dependence Test score average was 3.55±2.95, and the total Turkish Health Literacy Index average was 40.56±9.25. According to the results of the study, no statistically significant relationship was found between addiction levels and all dimensions of health literacy (p>0.05).
Conclusion: This study found that students had moderate to high levels of tobacco addiction and that their health literacy levels were high according to the Turkish Health Literacy Index average. Despite students' adequate health literacy levels, tobacco use appears to be continuing. Appropriate health literacy programs (peer education, symposiums, etc.) can be developed at universities to help students develop appropriate health behaviors.

Anahtar Kelimeler

University students , tobacco , nicotine dependence , Turkey Health Literacy Scale

Üniversite Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyleri ile Tütün Kullanımı Arasındaki İlişki: Kesitsel Bir Çalışma

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, üniversitede öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı durumu ile tütün kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesidir.
Gereç ve Yöntem: Araştırmanın verileri Mart 2019 Nisan 2019 tarihleri arasında 400 öğrenci ile kesitsel olarak yapıldı. Veriler araştırmacı tarafından Tanıtıcı Bilgi Formu, Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi ve Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 kullanılarak, yüzyüze toplandı. Verilerin analizinde t testi, Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis ve Spearman’s rho korelasyon analizi uygulandı. Bu çalışma öncesi Etik Kurul kararı, yöneticilerden, öğrencilerden ve kullanılan ölçekler için izinler alınmış, çalışma Helsinki Bildirgesi Prensiplerine uygun olarak gerçekleştirilmiştir.
Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin %50.2’si hemşirelik öğrencisi, %67.0’ı kadın, %41.0’ının geliri giderine eşittir. Öğrencilerin annelerinin üçte ikisi (%70.3), babalarının yarısının (%54.8), arkadaşlarının ise sadece %9.7’sinin hiçbir tütün ürünü tüketmediği belirlendi. Öğrencilerin Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi toplam puan ortalaması 3.55±2.95, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı indeks toplam ortalaması 40.56±9.25, olarak bulundu. Araştırma sonuçlarına göre bağımlılık düzeyleri ile sağlık okuryazarlığının tüm boyutları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunamadı (p>0.05).
Sonuç: Bu çalışmada öğrencilerin orta veya yüksek düzeyde tütün bağımlılığı olduğu, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı indeksi ortalamasına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin yüksek olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin sağlık okuryazarlığına yeterli düzeyde olmasına rağmen tütün kullanımının azalmadığı görülmektedir. Üniversitelerde öğrencilerin doğru sağlık davranışlarını geliştirmesini sağlayabilmek için sağlık okuryazarlık düzeylerini geliştirmeye yönelik uygun programlar (akran eğitimi, sempozyum v.b.) geliştirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Nikotin bağımlılığı , Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği , Tütün , üniversite öğrencisi

Etik Beyan

Girne Amerikan Üniversitesi Etik Kurulu’ndan (Tarih ve Sayı: 08.03.2019,-11.02/19) ve çalışmanın yapıldığı bölüm yetkililerinden izin alınmıştır. Ayrıca, çalışmaya katılan öğrencilere çalışmanın amaç/kapsamı hakkında bilgi verilip onamları alınmıştır. Bu çalışma Helsinki Bildirgesi Prensiplerine uygun olarak gerçekleştirilmiştir.

Destekleyen Kurum

Araştırma ile ilgili herhangi bir proje ya da fon desteği alınmamıştır.

Teşekkür

Yazarlar araştırmaya katılan tüm yöneticilere ve öğrencilere teşekkür etmektedir.

Kaynakça

• 1. Önyılmaz T, Yıldız F. Tütün kontrolündeki tütün endüstrisinin yeri. Musaffa Salepçi B, editör. Her Yönü ile Tütün Kontrolü. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2024: s.71-5.
• 2. World Health Organization [WHO]. Geneva: WHO report on the global tobacco epidemic, 2023: protect people from tobacco smoke. (Erişim Tarihi: 09.03.2025) http://www.who.int
• 3. Yaraşır E, Pirinçci E, Bulut İ, Tilki F. Tıp Fakültesi Dönem Bir Öğrencilerinin Tütün ve Tütün Ürünleri Kullanım Durumlarının Değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sağ.Bil.Tıp.Derg. 2025; 39 (1): 18 - 26 http://www.fusabil.org
• 4. IARC. “Tobacco Smoking”. https://monographs.iarc. who.int/wp-content/uploads/2018/06/mono100E-6.pdf/ 03.09.2023.
• 5. Çalışkan S, Metintaş S. Dünyada Tütün Kontrol Uygulamalarının Küresel Ölçekte Değerlendirilmesi. Eskişehir Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 2018; 3 (1): 32-41.
• 6. Akgül S, Yılmaz E, Yetişen H, Bozkurt FN, Okur İ. Genç Erişkin Bireylerde Tütün Kullanımı ve Pasif Maruziyetin Egzersiz Toleransı, Covid-19 Korkusu ve Fiziksel Aktivite Düzeyi Üzerine Etkisi. H.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2024; 11(2):491-503. DOI: 10.21020/husbfd.1388998
• 7. Institute for Health Metrics and Evaluation [IHME]. (2018). Findings from the global burden of disease study 2017. (Erişim Tarihi: 13.04.2019) https://www.healthdata.org/sites/default/files/files/policy_report/2019/GBD_2017_Booklet.pdf
• 8. Türkiye Hanehalkı Sağlık Araştırması: Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Risk Faktörleri Prevalansı 2025 (STEPS). Editörler: Mehmet Enes Gökler, Hamit Harun Bağcı, Kanuni Keklik, Toker Erguder, İlayda Üçüncü Sağlık Bakanlığı, Ankara, 2025.
• 9. Vatansev H, Kutlu R, Özdengül GA, Demirbaş N, Taşer S, Yılmaz F. (2019). Tıp ve İletişim Fakültesi öğrencilerinin tütün ve tütün ürünleri kullanım farklılıkları. Ankara Medical Journal. 2019; 19 (2):344-356. DOI: 10.17098/amj.571584.
• 10. Tarı Selçuk K, Avcı D, Mercan Y. Üniversite öğrencilerinde sigara bağımlılığı, sigarayı bırakmaya yönelik istek ve öz-etkililik. Clinical and Experimental Health Sciences. 2018; 8:36-43.
• 11. Gnonlonfin E, Geindreau D, Gallopel-Morvan K. Whatare the effects of smoke-free and tobacco-free university campus policies, and how can they be assessed? A systematic review . Journal of Epidemiology and Population Health. 2024 (72):1-8. https://doi.org/10.1016/j.jeph.2024.202520
• 12. Pasquereau A, Soullier N, Richard JB, BeckF, Nguyen V,Thanh.Prévalence nationale et régionale du tabagisme en France en 2021 parmi les 18-75 ans, d'après le baromètre de santé publique france. Bulletin Épidémiologique Hebdomadaire, 2022: 470-499.
• 13. Australian Bureau of Statistics. Insights into Australian smokers, 2021-22. 2022. https://www.abs.gov.au/articles/insights-australian-smokers-2021-22
• 14. Office for National Statistics. Adult smoking habits in the UK: 2021. 2022. https://www.ons.gov.uk/releases/adultsmokinghabitsintheuk2021
• 15. Arslan Y, Pirinççi S, Okyay P, Kacar Döğer F. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi birinci sınıf öğrencilerinde sigara kullanımı ve ilişkili faktörler. Meandros Medical and Dental Journal. 2016; 17:146-152. doi:10.4274/meandros.2384
• 16. Aydın G, Eryiğit T, Nurdan S. Üniversite Öğrencilerinin Sigaraya Başlama Nedenleri ve Kullanma Oranları. ÇOMU LJAR 2021; 3(6): 1-14
• 17. Ahmadzadeh I, Abdekhoda M, Bejani, M. Improving self-care management in patients with breast cancer through health literacy promotion. Ethiopian Journal of Health Sciences2021; 31(1): 85-90. http://doi.org/10.4314/ejhs.v31i1.10 18. Billany RE, Thopte A, Adenwalla SF, March DS, Burton JO, Graham-Brown MP. Associations of health literacy with self-management behaviours and health outcomes in chronic kidney disease: A systematic review. Journal of Nephrology. 2023; 36,1267–1281. http://doi.org/10.1007/s40620-022-01537-0
• 19. Nutbeam D. Health Literacy as a Public Health Goal: A Challenge for Contemporary Health Education and Communication Strategies into the 21st Century. Health Promotion International.2000;15(3):p259-267. https://doi.org/10.1093/heapro/15.3.259
• 20. Rashki Ghalenow H, Nikpeyma N, Kazemnejad A, Ansari M, Pashaeypoor S. (2022). Effect of educational program based on health literacy index on self-care ability among older adults: A randomized clinical trial. International Journal of Preventive Medicine.2022 Feb; 13-24. http://doi.org/10.4103/ijpvm.IJPVM_506_20
• 21. Silva MAS, Lima MCL, Dourado CARO, Andrade MS. Aspects related to health literacy, self-care and compliance with treatment of people living with HIV. Rev Esc Enferm USP. 2022;56:e20220120. https://doi.org/10.1590/1980-220X-REEUSP-2022-0120en
• 22. Kühn L, Bachert P, Hildebrand C, Kunkel J, Reitermayer J, Wäsche H, Woll A. Health Literacy Among University Students: A Systematic Review of Cross-Sectional Studies. Public Health, 21 January 2022 Sec. Public Health Education and Promotion Volume 9 - 2021 | https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.680999
• 23. Tekbaş S, Yılmaz ÜD, Pola G. Hemşirelik Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. 2024;17(1): 74-84.
• 24. Sariyar S, Fırat Kılıç H. The health literacy of university students in North Cyprus. Health Promotion International, 2021; 36(1): 101-108.
• 25. Rueda‐Medina B, Gómez‐Urquiza JL, Tapia Haro R, Casas-Barragán A, Aguilar Ferrándiz ME, Correa-Rodríguez M. Assessing health science students’ health literacy and its association with health behaviours. Health & Social Care in the Community. 2020;28(6):2134–2139. doi:10.1111/hsc.13024
• 26. Güllü A, Yücel H, İşbilir L, Aslan S. Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyleri: Kesitsel Bir Çalışma. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Dergisi. 2023;6(3):388-402.
• 27. Lorcu A, Bayer E. Sağlık okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesi: Isparta ili örneği, Premium Sosyal Bilimler E-Dergisi. 2024 8(39); 246-255 DOI: 10.5281/zenodo.10759905
• 28. Fagerstrom K, Schneider NG. Measuring nicotine dependence: a review of the Fagerstrom Tolerance Questionnaire. Journal of Behavioral Medicine. 1989; 12(2), 159-182. https://doi.org/10.1007/BF00846549.
• 29. Uysal MA, Kadakal F, Karida C, Bayram, NG, Uysal Ö, Yılmaz V. Fagerstrom test for nicotine dependence: reliability in a Turkish sample and factor analysis. Tuberk Toraks. 2004;52(2):115-21.
• 30. Okyay P, Abacıgil F, Harlak H. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 (TSOY-32). Okyay P, Abacıgil F, Editörler. Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. 1. Baskı. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1025. ISBN: 978-975-590-594-5. Ankara. Anıl Reklam Matbaa. 2016; s.43-62
• 31. Kılıç O, Başer U, Abacı HS, Aydın Eryılmaz G. Öğrencilerin sigara kullanımını etkileyen faktörlerin belirlenmesi: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Örneği, Samsun. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi. 2018; 5(3):274-279.
• 32. Göktalay T, Şakar Coşkun A, Havlucu Y, Dinç Horasan G. Use of tobacco products in Turkish children and young people: Is there an alarm for hookah use? Turkish Thoracic Journal. 2020;21(4):234-241.
• 33. Akkuş D, Karaca A, Şener D, Ankaralı H. Lise öğrencileri arasında sigara ve alkol kullanma sıklığı ve etkileyen faktörler. Anadolu Kliniği. 2017;22(1):36-5.
• 34. Güdük Ö, Selimoğlu Namoğlu S, Yemenici M, Ertürk N, Arğa KY, Doğan Merih Y, Satman İ. Üniversite Öğrencilerinde Tütün Kullanım Alışkanlıklarının Belirleyicileri ve Algılar: İstanbul İlinde Sağlık Hizmetleri Yüksekokulu Öğrencileri Örneği. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2021;24(2):264-273. DOI: 10.17049/ataunihem.870195
• 35. Doğan BD, Kotan H, Akbulut S. Bir vakıf üniversitesindeki öğrencilerin sigara kullanımı, nikotin bağımlılık düzeyi ve ilişkili faktörlerin incelenmesi. Fenerbahçe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2022;2(2):455-469. https://doi.org/10.56061/fbujohs.1137421
• 36. Bozkurt N, Bozkurt Aİ. Üniversite gençliği nikotin bağımlılığına nasıl bakıyor? bağımlılıktan kurtulmak istiyor mu? Nobel Med 2023; 19(1):11-19.
• 37. Şahiner NC, Şahin A, Akbağ NNA. Üniversite Öğrencilerinin Sigara İçme Durumları ve Sigara Bağımlılığına Yönelik Tutumları. Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi 2020; 2: 64-79.
• 38. Chinwong, D., Mookmanee, N., Chongpornchai, J., & Chinwong, S. A comparison of gender differences in smoking behaviors, ıntention to quit, and nicotine dependence among Thai University students. Journal of Addiction. 2018 Oct 24:2018: 8081670. https://doi.org/10.1155/2018/8081670.
• 39. Okur E, Evcimen H, Şentürk AY. Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin İncelenmesi. STED 2021;30(1);18-24
• 40. Malatyalı İ, Biçer EB. Sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi örneği. ASHD. 2018;17(2):1-15.
• 41. Juvinyà-Canal D, Suñer-Soler R, Porquet AB, Vernay M, Blanchard H, Bertran-Noguer C. Health literacy among health and social care university students. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(7):2273. doi:10.3390/ijerph17072273
• 42. Mullan J, Burns P, Weston K, McLennan P, Rich W, Crowther S, Mansfield K, Dixon R, Moselen E, Osborne RH. Health literacy amongst health professional university students: A study using the health literacy questionnaire. Education Sciences. 2017;7(2):54. doi:10.3390/educsci7020054
• 43. Şahinöz T, Şahinöz S, Kıvanç A. üniversite son sınıf öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyleri üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. GÜSBD.2018;7(3):71- 79.