65 Yaş ve Üstü Diyabet Hastalarının Öz Yeterlik Seviyelerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 14 - 26, 22.05.2023

Fatma Çetinkaya , Ayfer Karadakovan

Öz

Amaç: Araştırma, diyabeti olan 65 yaş üstü bireylerin diyabet ile başa çıkma davranışlarında öz yeterlik seviyelerini saptamak için gerçekleştirilmiştir.
Gereç ve Yöntem: Araştırmanın türü kesitsel ve tanımlayıcıdır. Bağımsız grup t testi ile yapılan analize göre %99 teorik güç ile hedeflenen hasta 86 olarak hesaplanmıştır (α=0.05). Araştırma Aralık.2016-Mart.2017’de örneklem ölçütlerine uygun 90 diyabetliyle gerçekleştirilmiştir. Veri toplama araçları araştırmaya katılım izni almak için onam formu, bireylerin sosyodemografik ve tıbbi anamnez formu, diyabete yönelik Tip 2 Diyabet Öz Yeterlik Ölçeği (ÖYÖ) kullanılmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirmesinde SPSS V 21.0; istatistiksel olarak student t test, Mann-Whitney U testi, Kruskal-Wallis Test yapılmıştır. p<0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.
Bulgular: Hastaların yaş ortalaması 70.99±5.60, %68.9’u kadındı. Araştırmaya katılanların %65.6’sı evli, %51.1’i ilk-ortaöğretim mezunu olduğunu bildirmiştir. Diyabete ilişkin hekimden eğitim alan; ilaçlarını düzenli kullanan; düzenli kontrole gelen; şeker ölçüm cihazı olan; egzersiz yapan; beslenme programına uyan hastaların öz yeterlik seviyeleri istatistiksel olarak yüksek saptanmıştır.
Sonuç: Diyabet hastalarında belli aralıklarla yapılan tahlillerin tekrar edilmesi, düzenli zamanlarla diyabet eğitimleri, genel hastalıklarını algılama durumları öz yeterlik seviyelerini etkilemektedir. Hemşireler, 65 yaş ve üstü diyabetlilerin kişisel özelliklerini ve yaş değişikliklerini dikkate alarak hem bireysel hem grup olarak; görsel materyallerle uygulamalı eğitimler vermelidir.

Anahtar Kelimeler

Diabetes mellitus, hemşirelik, öz yeterlik

Examination of Self-Efficiency Levels of Diabetic Patients Aged 65 And Over

Öz

Aim: The research was carried out to determine the self-efficacy levels of individuals over 65 years of age with diabetes in coping behaviors with diabetes.
Material and Methods: The type of research is cross-sectional and descriptive. According to the analysis with independent group t-test, the targeted number of patients was calculated as 86 with 99% theoretical power (α=0.05). The research was conducted with 90 individuals with diabetes who met the sampling criteria in December 2016-March 2017. Socio-demographic, medical anamnesis form, Type 2 Diabetes Self-Efficacy Scale were used to collect data. Evaluation of data (SPSS V 21.0); statistically, Student T test, Mann-Whitney U Test, Kruskal-Wallis Test were used. p<0.05 was statistically significant.
Results: Average age of patients was 70.99±5.60, 68.9% of them were female. 65.6% of the participants reported that they were married, 51.1% of them were primary and secondary school graduates.
Conclusion: Repetition of regular tests, regular diabetes education, and perception of their general illness affect their self-efficacy levels. Nurses, both individually and as a group, taking into account the personal features and age changes of patients aged 65 and over; should provide practical training, especially with visual materials.

Anahtar Kelimeler

Diabetes mellitus, nursing, self-efficacy.

Kaynakça

• 1. Karakurt P, Hacıhasanoğlu R, Yıldırım A. Diyabetli hastaların öz-bakım gücü ve algıladıkları sosyal desteğin değerlendirilmesi. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2013; 14 (1): 1-9. (Erişim Tarihi:10.10.2020). Erişim Adresi: http://adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/bitstream/11607/1920/1/1-9.pdf
• 2. Sinclair A, Saeedi P, Kaundal A, Karuranga S, Malanda B, Williams R. Diabetes and global ageing among 65-99-year-old adults: Findings from the International Diabetes Federation Diabetes Atlas, 9th edition. Diabetes Res Clin Pract. 2020 Apr;162:108078. doi: 10.1016/j.diabres.2020.108078.
• 3. Bandura A. Social cognitive theory of self-regulation. Organizational Behavior and Human Decision Processes. 1991; 50: 248-287. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim Adresi: https://www.normfriesen.info/files/Bandura1991.pdf
• 4. Arslan B. Tip 2 Diyabetli Hastalarda Öz Yeterlik Düzeyinin Yaşam Kalitesine Etkisi. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2019. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=kxaLHN7kNAxqLEJXJqt3CA&no=bXkPyuRXuKfg4QyyE2DzGw
• 5. Yanık Y.T, Erol Ö. Tip 2 Diyabetli Bireylerin Öz Yeterlilik Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2016;19:3. (Erişim Tarihi:10.10.2020). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunihem/issue/24333/257881
• 6. Hekimoğlu L, Şensoy N. Aile Sağlığı Merkezine Başvuran Hastaların Sağlık Denetim Odağı Algılama Düzeyleri Ve Sağlık Davranışlarına Etkisi. Euras J Fam Med. 2014; 3, 157-62. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim adresi: https://ejfm.trakya.edu.tr/archive/show/volume3/number3/750091
• 7. Yeşilbalkan Usta Ö. Tip 2 Diyabetli Hastaların Kendi Kendine Bakımlarındaki Öz yeterlilikleri ve Öz yeterliliklerini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 2001. (Erişim Tarihi:12.10.2020). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• 8. Kaya, Z. Hemşi̇releri̇n Di̇yabetli̇ Hastalarda Di̇yabeti̇k Ayak Bakım Yöneti̇mi̇ Konusunda Bi̇lgi Düzeyleri̇nin Değerlendi̇ri̇lmesi̇. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. İstanbul: Bilim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 2017. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim adresi:http://acikerisim.demiroglu.bilim.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11446/1294/Zahide%20Kaya.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• 9. Kara M. Cross-Cultural Adaptation of The Diabetes Management Self-Efficacy Scale For Patients With Type 2 Diabetes Mellitus. İnternational Journal of Nursing Studies. 2005;1. doi: 10.1016/j.ijnurstu.2005.07.008
• 10. Çallı, D. Tip 2 Diyabetli Hastaların Diyabet Yönetimine İlişkin Öz-Etkililik Algısı ve İyilik Halinin Değerlendirilmesi. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü. 2014. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim adresi: http://acikerisim.pau.edu.tr:8080/xmlui/handle/11499/2116?locale-attribute=en
• 11. Gedik, S., & Kocoglu, D. Self-efficacy level among patients with type 2 diabetes living in rural areas. Rural and Remote Health, 18 (1). 2018. doi: https://doi.org/10.22605/RRH4262
• 12. Gençer E, Tip 2 Diyabetli Bireylere Verilen Eğitimin Öz Yeterlilik Üzerine Etkisi. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 2019. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• 13. Küçük S, Karşıgil P, Uludaşdemir D. & Güven İ. Tip 2 Diyabetes Mellitus Tanılı Bireylerde Egzersiz Alışkanlıkları Ve Diyabet Öz Yeterliliği. Sağlık Akademisyenleri Dergisi. 2022. 9(2), 129–138. doi:10.52880/sagakaderg.1002512.
• 14. Kılıç M. Tip 2 Diyabetli Bireylerin Öz yeterlik Düzeyleri Ve Sağlık Kontrol Odağı İle İlişkisi. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. Konya: Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 2016. (Erişim Tarihi: 10. 10. 2020). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• 15. Erol O, Enc N. Hypoglycemia fear and self-efficacy of Turkish patients receiving insulin therapy. Asian Nursing Research. 2011; 5(4): 222-28. doi: 10.1016/j.anr.2011.12.001.
• 16. Bohanny W, Wu S, Liu C, Yeh S, Tsay S, Wang T. Health literacy, self-efficacy, and self-care behaviours in patients with type 2 diabetes mellitus. Journal of the American Association of Nurse Practitioners. 2013; 25, 495-502. doi: 10.1111/1745-7599.12017.
• 17. Wu S, Huang Y, Lee M, Wang T, Thung H, Wu M. Self-efficacy, self-care behaviour, anxiety, and depression in Taiwanese with type 2 diabetes: A cross-sectional survey. Nursing and Health Sciences. 2013; 15, 213-9. doi: 10.1111/nhs.12022
• 18. Gao J, Wang J, Zheng P, Haardörfer R, Kegler M, Zhu Y, Fu H. Effects of self-care, selfefficacy, social support on glycemic control in adults with type 2 diabetes. BMC Family Practice. 2013; 14, 1-6. doi: 10.1186/1471-2296-14-66
• 19. Beckerle C, Lavin M. Association of self-efficacy and self-care with glycemic control in diabetes. Diabetes Spectrum. 2013; 3, 172-8. https://doi.org/10.2337/diaspect.26.3.172
• 20. Shamshirgaran, S. M., Mamaghanian, A., Aliasgarzadeh, A., Aiminisani, N., Iranparvar-Alamdari, M., & Ataie, J. Age differences in diabetes-related complications and glycemic control. BioMed Central Endocrine Disorders; 2017, 17 (1), 25. https://doi.org/10.1186/s12902-017-0175-5.
• 21. Şireci E. Tip 2 Diabetes Mellituslu Hastaların Hastalıklarını Kabullenme Ve Kendi Bakımlarındaki Öz Yeterlilik Düzeylerinin Belirlenmesi. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012. (Erişim Tarihi: 10.10.2020). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• 22. American Diabetes Association, 4. Lifestyle management: standards of medical care in diabetes, Diabetes Care, 41(Suppl 1). 2018, 38–50. https://doi.org/10.2337/ dc18-S004.
• 23. Reisi M, Mostafavi F, Javadzade H, Mahaki B, Tavassoli E, Sharifirad G, Impact of health literacy, self-efficacy, and outcome expectations on adherence to self-care behaviors in Iranians with type 2 diabetes. Oman Medical Journal. 2016; 31, 52-9. doi: 10.5001/omj.2016.10
• 24. Sharoni S, Wu S. Self-efficacy and self-care behaviour of Malaysian patients with type 2 diabetes: a cross sectional survey. Nursing and Health Sciences. 2012; 14, 38-45. doi: 10.1111/j.1442-2018.2011.00658.x
• 25. Kara K, Çınar S. Diyabet bakım profili ve metabolik kontrol değişkenleri arasındaki ilişki. Kafkas J Med Sci. 2011; 1, 57-63. doi: 10.5505/kjms.2011.41736
• 26. International Diabete International Diabetes Federation (IDF), 2021. Diabetes Atlas. 6rd edition, Brussels: International. (Erişim Tarihi: 13.10.2022). Erişim adresi: https://diabetesatlas.org/atlas/tenth-edition/
• 27. Satman İ. ve ark. TEMD Diabetes Mellitus Ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi Ve İzlem Kılavuzu, 2022. (Erişim Tarihi: 13.10.2022). Erişim adresi: https://file.temd.org.tr/Uploads/publications/guides/documents/diabetes-mellitus_2022.pdf
• 28. Demirhan Y, Ti̇p 2 Di̇yabet Hastalarında, Di̇yabette Engelli̇li̇k Durumunun Genel Öz Yeterli̇ğe Etki̇si. [Yüksek lisans tezi]. [İnternette tez]: İstanbul. Okan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2019. (Erişim Tarihi: 13.10.2021). Erişim adresi: file:///C:/Users/HP/Downloads/615431.pdf