İbrâhim (a.s) ve Ailesinin Urfa ile Olan Bağlantısı

Yıl 2022, , 265 - 293, 30.06.2022

Ahmet Gündüz

https://doi.org/10.32711/tiad.1060804

Öz

Urfa’nın dinî anlamda en kabul görmüş niteliği “Peygamberler Şehri” oluşudur. Peygamberler içerisinde kendisiyle en fazla özdeşleştirildiği peygamber ise Hz. İbrâhim’dir. Urfa bölgesinin Hz. İbrâhim’in (a.s.) ailesi özelindeki bağlantısının ilmî verilere dayalı olarak ortaya konması büyük önem arz etmektedir. Böyle bir çalışma halk arasındaki inanışın ve seyyahların notlarında yer alan bilgilerin ne denli doğru olduğunu da ortaya çıkacaktır.
Kur’an’da Hz. İbrâhim’in ailesi bağlamında Urfa bölgesine dair açık bir isim geçmemektedir. Ancak Tevrat ve İncil’de bazı ayrıntılar yer almaktadır. Bu bilgiler arkeolojik veriler, tarihî bilgiler ve ilmî disiplinler göz önüne alınarak yorumlandığında konu açığa kavuşmaktadır. Buna göre Hz. İbrâhim’in ve ailesinin Urfa, Harran, Suruç ve eskiden Harran’a bağlı olan ‘Aynu’l-‘Arûs arasında son derece yakın bir ilişkisi vardır. Babası, amcaları ve dayıları bu bölgede yaşamıştır. Hz. İbrâhim’in doğumu, ateşe atılması ve ilk evliliği buralarda olmuş, hicreti de bu bölgeden başlamıştır. Oğlu İshâk ve torunu Ya‘kûb’un bölge ile bağı sıhriyet yoluyla devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Peygamber, İbrâhim, Urfa, Harran, Tevrat, Kur'an

The Connection of Ibrahim (Pbuh) and Family with Urfa

Öz

The most accepted characteristic of Urfa in terms of religion is that it is the "City of Prophets". The prophet the city is most identified among the prophets is Prophet Abraham. İt is extremely important to reveal the connection of the Urfa region with the family of Prophet Abraham (PBUH), based on scientific data. Such a study will reveal how true the belief among the people and the information contained in the notes of the travelers are.
No clear name for this region in the context of Prophet Abraham's family is stated in the Koran. However, there are some details in the Torah and the Bible. If, this information is interpreted by considering archaeological data, historical information and scientific disciplines, the subject becomes clear. Accordingly, Prophet Abraham and his family have a very close relationship between Urfa, Harran, Suruç and 'Aynu'l-' Arus, which was formerly a part of Harran. His father, paternal and maternal uncles lived in this region. Prophet Abraham's birth, thrown into the fire and his first marriage took place here, his migration started from this region. His son Ishaq and his grandson Jacob's bonds with the region have continued through his relatives-in-law.

Anahtar Kelimeler

History, Prophet, Abraham, Urfa, Harran, Torah, Qur'an

Kaynakça

• Abdülhakk, Abdülmümin. Merâsidu’l-itlâ‘ ‘alâ esmâi’l-emkineti ve’l-bikâ‘. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412.
• Abdülkadir b. Muhammed, en-Nu‘aymî. ed-Dâris fî tarhi’l-medâris. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410.
• ‘Aclûnî, İsmail b. Muhammed. el-Feyzû’l-cârî bi şerhi Sahîh İmâm el-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kemâl el-Müttahide, 1439.
• “Agatha Christie”. Wikipedia, erişim: 01 Temmuz 2021. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Agatha_Christie&oldid=25708538
• “Ârâmîler”. Wikipedia, erişim: 09 Nisan 2021. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ârâmîler&oldid=25286684
• Aslan, Ahmet. “Hz. İbrâhim’in (a.s.) Urfa’da Doğduğuna Dair Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Uluslararası Hz. İbrâhim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu. 263-287. İstanbul: Nida Akademi, 2019. http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php
• “Asmahan”. Wikipedia, erişim: 07 Temmuz 2021. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Asmahan&oldid=1032444060
• Azimli, Mehmet. “Osmanlı Dönemi Seyyahlar Gözüyle Urfa”. İslam Medeniyeti ve Tarihinde Şanlıurfa ‘Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa. ed. Kasım Şulul vd., 2018.
• Azizova, Elnure. “İbrâhim’in Havuzu’ndan İsa’nın Mendili’ne Oryantalizmin Edessa’sında Dini Eksen: 16.-19. Yüzyıl Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Urfa’sında Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman Kimliği Üzerine”. İslam Medeniyeti ve Tarihinde Şanlıurfa ‘Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa. ed. Kasım Şulul vd. Şanlıurfa: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, 2018.
• Badger, George Percy. Nestorians and their Rituals. 2 Cilt. London, 1852.
• “Bible Map: Paddan-aram (Haran)”, erişim: 08 Temmuz 2021. https://bibleatlas.org/paddan-aram.htm
• Buckingham, James Silk. Travels in Mesapotamia. London, 1827.
• Christie, Agatha Mary. Come, Tell Me How You Live. çev. Ekrem el-Hımsî. Bağdat: Dâru’l-Medâ, 2015.
• Çevik, Adnan. İlkçağlardan Orta Çağın Sonuna Kadar Midyat ve Yöresi (Makalelerle Mardin I Tarih- Coğrafya). İstanbul, 1997.
• Çığ, Muazzez İlmiye. İbrâhim Peygamber Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre. İstanbul: Kaynak, 1997.
• Demircan, Adnan. “Peygamberler Şehri Urfa”. Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dini Hayat. ed. Yusuf Ziya Keskin. Ankara: TDV, 2011.
• Devâdârî, Ebû Bekir Abdullah Aybek. Kenzu’d-dürer ve câmi’u’l-ğurar. thk. Bernhard Ratkhe. 9 Cilt. Mısır: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1402.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasan. Tarihu’l-hamîs fî ehvâli enfusi’n-nefîs. 2 Cilt. Dâru Sâdır, ts.
• Ebû ‘Ubeyd el-Bekrî, Abdullah b. Abdülaziz. el-Mesâlik ve’l-memâik. 2 Cilt. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1992.
• Ebû Hasan el-Herevî Ali b. Ebû Bekir. el-İşarât ilâ marifeti’z-ziyârât. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfe ed-Dîniyye, 1423.
• Ebu’l-Ferec İbnu’l-İbrî, Ggrecory Bar Habraeus. Ebu’l-Ferec Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. II Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurmu, 1945.
• Ebu’l-Fidâ’ ’İmâduddin İsmail b. Ali. el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 4 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısrıyye, ts.
• Ebu’l-Fidâ’ ’İmâduddin İsmail b. Ali. Takvîmu’l-büldân. Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1427.
• Erkanal, Hayat. Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin” (Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya). İstanbul, 2007.
• Eroğlu, Cengiz vd. (ed.). Osmanlı vilayet Salnamelerinde Halep. Ankara: ORSAM Kitapları, 2012.
• Gordon, Cyrus H. “Abraham and the Merchants of Ura”. Journal of Near Eastern Studies 17/1 (1958), 28-31.
• Gordon, Cyrus H. Common Background of Greek and Hebrew Civilizations. Toronto: Canada by George j. McLeod Limited, 1965.
• “Göbeklitepe”. Wikipedia, erişim: 04 Haziran 2021. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=G%C3%B6beklitepe&oldid=25575532
• Güler, Selahattin E.- Uzungöl, M. Emin. XII. Yüzyıldan Günümüze Urfalı Kadı, Müftü, Vâiz, Müderris ve Âlimer. Şanlıurfa: Elif Matbaası, 2021.
• Günaltay, Şemsettin. Yakın Şark Elam ve Mezopotamya. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, 1987.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ala’s-sahîhayn. thk. Mukbil b. Hâdî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Harman, Ömer Faruk. “Hz. İbrâhim ve Urfa”. Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dini Hayat. 118-136. Ankara: TDV Yayınları, ts.
• Harman, Ömer Faruk. “Hz. İbrâhim ve Urfa”. Hz. İbrâhim ve Urfa. ed. Metin Eriş. 118-136, 2017.
• Harman, Ömer Faruk. “İbrahîm”. T.D.V İslam Ansiklopedisi. 21/266-272. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hatîb el-Bağdâdî. Tarihu Bağdat ve zuyûlih. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417.
• Hâzin, Alaaddin Ali b. Muhammed. Lübâbu’t-tevîl fî me‘ânî’-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• ‘Isâmî, Abdülmelik b. Hüseyin. Semtu’n-nücûmi’l-‘avâlî fî enbâi’l-evâi’li ve’-tevâlî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn ‘Asâkir, Ali b. el-Hüseyin. Tarihu medineti Dımeşk. thk. Muhibbuddin Ebû Saîd. 70 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1995.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tunusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Cübeyr Muhammed b. Ahmed. Rihletu İbn Cübeyr. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• İbn Haldûn Abdurrahman b. Muhammed. Tarih İbn Haldûn. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şirî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1988.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Dâru Taybe: Beyrut, 1420.
• İbn M’asûm Sadruddin el-Medenî. et-Tîrâzu’l-evvel. 9 Cilt. Müessetu lî âli’l-Beyt lî İhyâi’t-Turâs, ts.
• İbn S‘ad, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabâkâtu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Şeddâd İzzeddin Ebû Abdullah. ‘Alâku’l-hatîra fî zikri umerâi’ş-Şâm ve’l-Cezire. thk. Yahya Zekeriyya ’Abbâde. Şam: Vezâratu İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1991.
• İbnu’l-Cevzî, Cemaluddin Abdurraman. el-Muntazam fî tarihi’l-Ümem ve’l-mulûk. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ, Mustafa Abdulkadir ‘Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu’l-Kerem. el-Kâmi’l-fi’t-tarîh. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Küttabi’l-Arabî, 1997.
• İbnu’l-Verdî, Ömer b. Muzaffer. Tarîh İbnu’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• İbrâhim Halîl Mesci İmamı Muhammed Abdül‘â. “Harran Ünv. İlahiyat Fak Olarak ‘Aynu’l-‘Arûs Ziyareti (02.06.2021)”.
• Köksal, Mustafa Asım. Peygamberler Tarihi. 2 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi - Yeni Yaşam Yayınları, 2009.
• Kürkçüoğlu, S. Sabri. “Şanlıurfa’yı Gezelm Görelim Yaşayalım” ŞURKAV Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi 1/1 (2008), 14-27.
• Makdisî, el-Mutahhir b. Tâhir. el-Bedu’ ve’t-tarih. 6 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sakâfeti’d-Diniyye, ts.
• Makrîzî, Takiyuddin. el-Mukaffâ’l-Kebîr. thk. Muhammed Ya‘lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2006.
• “Mari (antik kent)”. Wikipedia, erişim: 26 Şubat 2021. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mari_(antik_kent)&oldid=2497657
• Mukâtil b. Süleyman, İbn Beşir el-Ezdî. Tefsir Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi, I., 1423.
• Münzirî, Zekiyuddin Abdülazim b. Abdülkuvâ. et-Tekmile livefâyati’n-nukle. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 4 Cilt. Beyrut, ts.
• Niebuhr, Carsten. Reisebesclırelbımg naclı Arabienund andem ımıliengenden Landem. ed. Fuat Sezgin. Frankfurt, 1994.
• Nîsâbûrî el-Kummî, Nizamuddin el-Hasan. Ğarâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân. thk. Zekeriyya ‘Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416.
• Özbaran, Salih. “António Tenreiro’nun Osmanlı Topraklarında Yaptığı Gezi Notları”. Tarih İncelemeleri Dergisi 2/1 (1984), 55-67.
• Özfırat, Aynur. Eskiçağda Harran. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1994.
• “Paddan Aram”. Wikipedia, erişim: 06 Haziran 2021. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Paddan_Aram&oldid=1027115053
• Pococke, Richard. A Description of the East and Same Other Countries. 2 Cilt. London, 1945.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Râzî, Fahruddin. Muhammed b. Ömer. ‘Ismetu’l-enbiyâ. Kum: Menşurât el-Kutubî en-Necefî, 1406.
• Rendsburg, Gary. “Ur Kasdim: Where Is Abraham’s Birthplace?”, ts. https://www.thetorah.com/article/ur-kasdim-where-is-abrahams-birthplace
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşfu ve’l-beyân ‘an tefsiri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed b. ‘Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sa‘îd Havvâ. el-Esâs fi’t-tefsîr. 11 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1424.
• Safedî, Salahuddin. el-Vâfî bi’l-vefayât. thk. Ahmet Arnavut. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi, 2000.
• Said Nursi, Bediuzzamân. Emirdağ Lâhikası. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Sever, Erol. Asur Tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1996.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Şemsuddin Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlî. Mirâ’tu’z-zaman fî tevârîhi’l-‘ayân. thk. Muhammed Berakât vd. 23 Cilt. Suriye: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 1434.
• Sıddık Hasan Hân, Ebu’t-Tayyib Muhammed. Fethu’l-beyân fî mekâsıdi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1992.
• “Suruç” Wikipedia, erişim: 11 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Suru%C3%A7&oldid=25443544
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. ed-Durru’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şahin, İlhan. “Evliya Çelebi’nin Urfa Hakkında Verdiği Bilgilerin Arşiv Belgeleri Işığında Değerlendirilmesi”. Türklük Araştırmaları Dergisi 4 (1988), 293-298.
• Şerîf el-İdrîsî Muhammed b. Muhammed. Nüzhetu’l-müştâk fî ihtirâki’l-âfâk. 2 Cilt. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1409.
• Tabarânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Tarik b. ‘İvadillah, Abdullah b. Musin. 10 Cilt. Kahire: Daru’l-Haremeyn, ts.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Sahîh ve da‘îf tarîh et-Taberî. thk. Muhammed b. Tahir el-Berzencî. 13 Cilt. Dımeşk: Dâr İbn Kesîr, 2007.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarihu’t-Taberî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Taha Bâkır. Mukaddime fî tarihi’l-hadârâti’l-kadîme. Bağdat: el-Varrâk, 2009.
• Tantâvî, Muahmmed Seyyid. Tefsiru’l-vasît li’l-Kur’âni’l-Kerîm. 15 Cilt. Kahire: Dâru Nahdati Mısır, I., 1997.
• Thevenot, Jean de. The Travcls of Monsieur de Thevenot into the Levant. London, 1686.
• Turan, Ahmet Nezihi. “Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi”. Şanlıurfa. 38/336-341. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• ‘Uleymî, Abdurrahman b. Muhammed b. Abdurrahman. el-Ünsu’l-celîl bi tarihi’l-Kudsi ve’l-Halîl. thk. Adnan Yunus Abdulmecid Ebû Tebbâne. 2 Cilt. Amman: Mektebetu Dandîs, 1420.
• “Ur of the Chaldees” Wikipedia, erişim: 01 Temmuz 2021. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ur_of_the_Chaldees&oldid=1031364760
• Vâkidî, Muhammed b. Ömer. Fütûhu’ş-Şâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• Wensinck, Arent Jan. “İbrâhim”. İslam Ansiklopedisi. 5/870-880. İstanbul: M.E.B, 1993.
• Yakut el-Hamevî Şihabuddin. Mu‘cemu’l-büldân. Beyrut: Dâr Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Zamahşerî, Mahmut ‘Amr. el-Keşşâf ‘an hakâkiki ğavâmidi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed.‘İber fi tarihi men ğaber. thk. Ebû Hâcir Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• ” عين العروس”. ويكيبيديا, erişim: 12 Temmuz 2020. https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3.