Hadislerde Görülen Dil Kaynaklı Hataların Sebepleri

Yıl 2022, , 317 - 344, 30.06.2022

İrfan Zahitoğlu

https://doi.org/10.32711/tiad.1076396

Öz

Hadislerde dil kaynaklı hata denilince aklımıza ilk gelen kavramlar tahrif, tashîf ve lahn’dır. Bu kavramlarla ifade edilen problem, kelimelerin harf, hareke ve i’râbında hatta bazen de anlamında meydana gelen ve temelde Arap dilini tam olarak bilememekten ya da yanlış anlamaktan kaynaklanan hatalardır. Zamanla fıkhi hükümlerde olumsuz yansımaları da görülen bu problem, geçmişten günümüze başta hadis olmak üzere İslami ilimlerle meşgul olanların üzerinde çalıştıkları ve her zaman zihinleri meşgul eden konulardan birisi olmuştur. Yaptığımız bu çalışmada tahrif, tashîf ve lahn’in kısaca tanımlarından sonra tashîfin ne zaman başladığı, sebeplerinin neler olduğu ve olabileceği ve bu durumla karşılaşan İslam âlimlerinin nasıl bir duruş sergilediği incelenmiştir. Ayrıca söz konusu hataya düşmemek için Arap dilinin ve semâ’ın önemi, raviyi olumsuz yönden nasıl etkilediği ve fıkhi hükümler üzerinde etkisinin nasıl olduğu gibi hususlar da izah edilmeye çalışılmıştır. Bu hususlar incelenirken kelimenin harf, hareke ve i’râbında meydana gelen hataya on bir tane, lafzı yanlış anlamaktan kaynaklanan hataya ise beş tane örnek verilerek izah edilmeye gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tashîf, Tahrif, Lahn, Arap Dili.

Causes of Linguistic Errors in Hadith

Öz

The first concepts that come to our minds when we say language-based error in Hadiths are falsification, tashif and lahn. The problem expressed with these concepts is the mistakes that occur in the letters, movements and pronunciations of the words, and sometimes even in their meanings, mainly due to not knowing or misunderstanding the Arabic language. This problem, which has negative reflections in the provisions of fiqh over time, has always been one of the issues that those who deal with Islamic sciences, especially hadith, have always worked on and occupied their minds. In this study, after the brief definitions of the concepts of falsification, tashif and lahn, when the falsification started, what the reasons were and could be, and what stance Islamic scholars took in the face of this situation were examined. In addition, in order not to fall into the aforementioned mistake, the importance of the Arabic language and the sama, how it negatively affects the narrator and how it affects the provisions of fiqh has been tried to be explained. While examining these issues, it was tried to be explained by giving eleven examples for the error in the letter, movement and pronunciation of the word, and by giving five examples each for the error caused by the misunderstanding of the style.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Tashif, Tahrif, Lahn, Arabic Language.

Kaynakça

• Abdülhâlık b. Esed b. Sâbit. Kitâbü’l-mu’cem. thk. Nebîl Sa’deddîn Cerrâr. Lübnan: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1434/2013.
• Abdürrezzâk es-San’ânî. el-Musannef fi’l-hadîs. thk. Habîbürrahmân el-A’zamî. 12 Cilt. Hindistan: el-Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnâûd vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• Ali el-Kârî. Şerhu Nuhbeti’l-fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Muhammed Nizâr Temîm ve Hüseym Nizâr Temîm. Lübnan: Dârü’l-Erkam, 1431/2010.
• Âmidî, Seyfeddîn. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî,1402/1982.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011.
• Aydınlı, Abdullah. “Sahife”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/522-523. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• A’zamî, Muhammed Mustafa. İlk Devir Hadis Edebiyatı ve Peygamberimizin Hadisleri’nin Tedvin Tarihi (H. 1-150 – M. 622-657). çev. Hulusi Yavuz. İstanbul: İz Yayınları, 1414/1993.
• Babanzâde Ahmed Naim. Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. İstanbul: y.y., 1928.
• Başaran, Selman. “İbn Ebû Şeybe, Ebu’l-Hasen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/444. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. el-Medhal ilâ ilmi's-sünen. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 1438/2017.
• Bezzâr. el-Müsned. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm, 1430/2009.
• Birışık, Abdülhamit. “İ’râbü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/376-379. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birmâvî, Muhammed b. Abdüddâim. el-Lâmi’u’s-sabîh bi-şerhi’l-Câmii’s-sahîh. thk. Nureddîn Tâlib vd. 18 Cilt. Suriye: Dârü’n-Nevâdir, 1433/2012.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmi’u’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bukâî, Burhanettin. en-Nüketi’l-vefiyye bi mâ fî şerhi’l-Elfiyye. thk. Mâhir Yâsin el-Fahl. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1428/2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rîfât. thk. Heyet. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1982.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV, 12. Basım, 2020.
• Ebû Ali el-Kâlî. el-Maksûr ve’l-memdûd. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1420/1999.
• Ebû Bekir er-Râzî, Zeynüddin. Muhtâru’s-sıhâh. Kahire: Dârü'l-Hadis, 1429/2008.
• Ebû Nuaym el-İsbahânî. et-Tıbbü’n-nebevî. thk. Mustafa Hızır Dönmez. 2 Cilt. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
• Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fî ulûm ve mustalahi’l-hadîs. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1431/2010.
• Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm. Fezâ’ilü’l-Kur’ân. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, 1416/1995.
• Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm. Garîbü’l-hadîs. thk. Muhammed Abdü’l-Mu’îd Hân. 4 Cilt. Haydarabat: Matbaatü Dâirati’l-Maârifi’l-Osmânî, 1383/1963.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muharref”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/4. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Efendioğlu, Mehmet. “Musahhaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/229-230. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erul, Bünyamin. “Vehim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/616-617. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed Avad Mur’ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2001.
• Hatîb el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. nşr. Ahmed Ömer Hâşim. Beyrut: y.y., 1406/1986.
• Hatîb el-Bağdâdî. el-Câmi’ li-ahlâki’r-ravi ve âdabi’s-sâmi’. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1331/1913.
• Hatîb el-Bağdâdî. el-Faslü li’l-vasli’l-müdreci fi’n-nakli. thk. Muhammed b. Matar ez-Zehrânî. Mekke: Dârü’l-Hicre, 1418/1997.
• Hatîb ed-Dımaşkî, Celaleddin. el-Îzâh fî ulûmi’l-belâga. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1431/2010.
• Hattâbî. A’lâmu’l-hadîs {şerhu Sahîhi’l-Buhârî}. thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdurrahmân. 4 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1408/1988.
• Irâkî, Zeynüddîn. Şerhu't-tebsira ve't-tezkira. thk. Abdüllatif el-Hümeym ve Mâhir Yâsin Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmî, 1423/2002.
• Irâkî, Zeynüddîn. Elfiyye. thk. Arap Dâ’iz el-Firyâtî. Riyad: Mektebetü Dârü’l-Minhâc, 1428/2007.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Umravî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fiker, 1415/1995.
• İbn Cinnî. el-Munsif libn’i-Cinnî. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Kadîm, 1373/1954.
• İbn Ebû Hâtim. el-İlel. thk. Sa’d b. Abdullah el-Humeyd vd., 7 Cilt. Riyad: Matâbiü’l-Humeydî, 1427/2006.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. thk. Kemal Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevzîh-i nuhbeti’l-fiker. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Matbaatü’s-Sabâh, 1421/2000.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1379/1959.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Fezâilü’l-Kur’ân. b.y.: Mektebetü İbn Teymiyye, 1416/1995.
• İbn Mâce. es-Sünen. thk. Şuayb Arnâûd-Âdil Mürşid-Muhammed Kâmil Karabelli-Abdüllatif Hırzullah. 5 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemî, 1430/2009.
• İbnü’l-Mülakkın. el-Mukni' fî ulûmi'l-hadîs. thk. Abdullah b. Yûsuf el-Cudey'. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâr Fevvâz, 1413/1992.
• İbnü’l-Mülakkın. et-Tevzîh li-şerhi’l-Câmii’s-sahîh. thk. Dârü’l-Felâh. 36 Cilt. Dımaşk: Dârü’n-Nevâdir, 1429/2008.
• İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nûreddin Itr. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muâsır, 1406/1986.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr. Ahkâmü’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütüb, 1424/2003.
• İbnü’l-Aynî. Şerhu Elfiyyeti’l-Irâkî fî ulûmi’l-hadis. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl-i Nu’mân. Yemen: Merkezü’n-Nu’mân, 1432/2011.
• İşler, Emrullah. “Tashîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/128-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kâdî Iyâz. el-İlmâ' ilâ ma'rifeti usûli'r-rivâyeti ve takyîdi's-semâ'. thk. Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Dârü't-Türâs, 1390/1970.
• Kâdî Iyâz. İkmâlü’l-mu’lim bi fevâidi Müslim. thk. Yahyâ İsmâil. 8 Cilt. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kandemir, M. Yaşar. “Lahn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/56-57. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Muhammed Bekir İsmâil. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Dârü’l-Menâr, 2. Basım, 1420/1999.
• Muhammed Emin el-Herârî. el-Kevkebü’l-vehhâc Şerhu Sahih’i-Müslim b. Haccâc. 26 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1430/2009.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1374/1955.
• Nevevî. İrşâdü tullâbi’l-hakâik ila ma’rifeti süneni hayri’l-halâik. thk. Abdülbârî Fethullah es-Selefî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-İmân, 1407/1987.
• Nevevî. et-Takrîb ve’t-teysîr. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Nureddin Itr. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımaşk: Matbaatü’s-Sabâh, 1414/1993.
• Nureddin Itr. Menhecü’n-nakd fî ulûmi’l-hadis. Dımaşk: Dârü’l-Fiker, 1401/1981.
• Paksoy, Kadir. “Hadiste Tashîf–Lafız ve Anlam Hataları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4/1 (Şubat 2004), 97-116.
• Râmhürmûzî. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî. thk. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrut: Dârü'l-Fiker, 1404/1983.
• Sandıkçı, S. Kemal. İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Seâlibî, Ebû Mansûr. Fıkhu’l-lüga ve sirru’l-arabiyye. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: İhyâü’t-Türâs, 1423/2002.
• Sehâvî, Şemseddîn. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. thk. Ali Hüseyn Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü's-Sünne, 1424/2003.
• Sem’ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. Edebü’l-imlâ ve’l-istimlâ. thk. Max Weissweiler. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmî, 1401/1981.
• Sıbâî, Mustafa. es-Sünnetü ve mekânetühâ fi’t-teşrî’l-islâmî. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1433/2012.
• Subhî es-Sâlih. Ulûmü’l-hadîs ve mustalahuhû. Beyrut: Dârü'l-İlim, 1404/1984.
• Süyûtî. Elfiyyetü’s-Süyûtî fî ilmi’l-hadîs. 1 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Süyûtî. Tedrîbu’r-râvi fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Firyâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1422/2001.
• Süyûtî. et-Tatrîf fi’t-tashîf. Amman: Dârü’l-Fâiz, 1409/1988.
• Taberânî. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
• Taberânî. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Ebû Muâz Târık b. İvezullah ve Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415/1995.
• Tayâlisî. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1420/1999.
• Tirmizî. el-Câmi’u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avâd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Zahitoğlu, İrfan. Etbâu’t-Tâbiîn Döneminde Hadislerin Anlaşılmasındaki Farklılıklar ve Sebepleri. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Zerkeşî, Bedreddîn. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütüb, 1431/2010.