Modernleşme Sürecinde Tasavvuf ve Günümüzde Tasavvuf Kültürünün Taşıyıcıları

Yıl 2022, , 235 - 371, 30.06.2022

İbrahim Kaygusuz

https://doi.org/10.32711/tiad.1090356

Öz

Modernization is a social life style that started in Europe in the seventeenth century and spread the culture of enlightenment and the lifestyle of capitalism to the world. Pluralism and individualization processes that started with the modernization have revealed a relaxation in religious integrity and institutionalized religiosity. The shocking effect of modernization on the meaning of religion has weakened the traditional structures and institutional identities of Sufi movements. It has also weakened the ability of these secondary structures, which are between the individual and the state, to fulfill their social functions. This study focuses on the effect of modernization on the Sufi movements and who the bearers of this culture are today. This study aims to understand the transformative effect of the modernization process, which comes as a package that includes patterns of consciousness and directs behaviors, on the traditional religious institutions. Qualitative data obtained through screening method were discussed within the framework of Berger and Luckmann's theses. In the study, it has been concluded that new religious groups have emerged with the Republic period, which surpass traditional forms, are compatible with modern public structures and tolerate individualization at a certain level, and that these groups are the stakeholder bearers of Sufi culture today.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sufi Culture, Religious Orders, Religious Groups, Modernization

Modernleşme Sürecinde Tasavvuf ve Günümüzde Tasavvuf Kültürünün Taşıyıcıları

Öz

Modernleşme, on yedinci yüzyılda Avrupa’da başlayan, aydınlanma kültürünü ve kapitalizmin hayat tarzını dünyaya yayan toplumsal bir yaşam tarzıdır. Modernleşme ile birlikte başlayan çoğulculuk ve bireyselleşme süreçleri dinî bütünlükte ve kurumlaşmış dindarlıkta bir gevşeme ortaya çıkarmıştır. Modernleşmenin dinin anlam dünyası üzerindeki sarsıcı etkisi tasavvuf hareketlerinin geleneksel yapılarını ve kurumsal kimliklerini zayıflatmış ve fertle devlet arasındaki bu ikincil yapıların sosyal fonksiyonlarını yerine getirme becerilerini zayıflatmıştır. Çalışmada modernleşme sürecinin tasavvuf hareketleri üzerindeki etkisi ve günümüzde bu kültürün taşıyıcılarının kimler olduğu problemine odaklanılmıştır. Çalışmanın amacı, bilinç kalıpları içerici ve davranışları yönlendirici bir paket olarak gelen modernleşme sürecinin geleneksel dinî kurumlar üzerindeki dönüştürücü etkisini anlamaktır. Tarama yöntemiyle elde edilen nitel verilerin Berger ve Luckmann’ın tezleri çerçevesinde ele alındığı bu çalışmada, Cumhuriyet dönemi ile birlikte geleneksel formları aşan, modern kamusal yapılarla uyumlu ve bireyselleşmeyi belli düzeyde hoş gören yeni dinî grupların ortaya çıktığı ve bu grupların günümüzde tasavvuf kültürünün paydaş taşıyıcıları olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tasavvuf Kültürü, Tarikatlar, Dini Cemaatler, Modernleşme

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Hâlidiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/295-296. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Amman, Mehmet Tayfun. “Küreselleşme Sürecindeki Dönüşümler Ekseninde Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdȋ’nin Mesajı ve Hâlidȋ Geleneğin Önemi”. Uluslararası Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdȋ Sempozyumu. 147, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Ateş, Süleyman. “Tasavvufun Kaynağı”. Uluslararası Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdȋ Sempozyumu. 39-42, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/266-269. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bardakçı, M., Necmeddin. “III-IV/IX-X. Yüzyıllarda Tasavvufun Teşekkül Süreci”. İslam Tasavvufunun Teşekkülüne Dair Araştırmalar, 1-28, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2017.
• Bauman, Zygmunt. Cemaatler Güvenli Olmayan Bir Dünyada Güvenlik Arayışı. çev. Nurdan Soysal. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Baz, İbrahim. “Tasavvuf Mektepleri Tasavvufun Gelişimi”. Tasavvuf El Kitabı. 144-145, Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Berger, Peter L. “Dini ve Toplumsal Kurumların Değişimi” Toplumbilim Yazıları I. Der. ve çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Berger, Peter L. “Küreselleşmenin Kültürel Dinamikleri”. Bir Küre Binbir Küreselleşme Çağdaş Dünyada Kültürel Çeşitlilik. Çev. Ayla Ortaç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Berger, Peter L. “Kutsal Şemsiye Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları”. çev. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Bolat, Ali. “Tasavvufun Doğuşu”. Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Bruinessen, Martin Van. Ağa Şeyh Devlet. çev. Sabiha Banu Yalkut. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Durkheim, Emile. Toplumbilimin Yöntem Kuralları. çev. Özer Ozankaya. İstanbul: Cem Yayınevi, 2013.
• Giddens, Anthony. Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları Yorumcu Sosyolojilerin Pozitif Bir Eleştirisi. çev. Ümit Tatlıcan-Bekir Balkız. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2016.
• Gölpınarlı, Abdulbâki. 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri. Ankara: Seha Neşriyat, 1989.
• Güngör, Erol. İslam Tasavvufunun Meseleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2011.
• Haksever, Ahmet Cahit. “Tasavvuf Tanımları”. Tasavvuf El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Işık, Zekeriya. Devlet ve Tarikat Osmanlı Toplumunda Devlet Tarikat İlişkilerinin İdeolojik ve Sosyolojik Zemini. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2017.
• Işık, Zekeriya. Şeyhler ve Şahlar Osmanlı Toplumunda Devlet Tarikat İlişkilerinin Gelişim ve Değişim Süreçleri. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2017.
• Karamustafa, Ahmet, T. “Yesevîlik, Melametîlik, Kalenderîlik, Vefailik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. haz. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Karamustafa, Ahmet T. Tasavvufun Oluşumu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Kara, Mustafa. “Cem‘iyyet-i Sûfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7/335, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Kara, Mustafa. Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları Tarikatar Tekkeler Şeyhler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Kelâbâzî. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Kılıç, Rüya. Osmanlıdan Cumhuriyete Sufȋ Geleneğin Taşıyıcıları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Konur, Himmet. “Zühdden Tasavvufa Geçiş, Tasavvuf ’un Gelişimi”. Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İsleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Kuşeyrî Risalesi Sufilerin İnanç ve Ahlakı. trc. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2009.
• Küçük, Hülya. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihine Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Luckmann, Thomas. Görünmeyen Din Modern Toplumda Din Problemi. çev, Ali Coşkun- Fuat Aydın. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
• Mardin, Şerif. Bediüzzaman Said Nursi Olayı Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Meyerowitch, Eva de Vitray. Hz. Mevlâna ve İslam Tasavvufu. trc. Mehmet Aydın. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2012.
• Nıcholson, Reynold A. İslam Sufileri. çev. Mehmet Dağ vd. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Öke, Mim Kemal. Dervişin Sema Defteri. İstanbul: Sufi Kitap, 2016.
• Öngören, Reşat. “Başlıca Tarikatlar, Tarikatların Kurumsallaşması”. Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Schimmel, Annemarie. İslamın Mistik Boyutları. çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Alfa Yayınları, 20018.
• Touraine, Alain. Bugünün Dünyasını Anlamak İçin Yeni Bir Paradigma. çev., Olçay Kunal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016. Ülgener, Sabri F. Zihniyet ve Din İslam Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı. İstanbul: Der Yayınları, 1981.
• Sarmış, İbrahim. Teorik ve Pratik Açıdan Tasavvuf ve İslam. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Yıldırım, Ergün. Sufî Sosyoloji Maneviyatın Toplumsal Varoluşu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021.
• Yılmaz, H. Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Yılmaz, Ömer. “Tasavvuf Tarikat ve Tekkelerin Türk Toplumundaki Tesir ve Tezahürleri”. Osmanlı Devletinde Padişah-Sûfȋ İlişkileri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Ömer. Tasavvuf Bize Ne Söyler?. İstanbul: Sûfî Kitap, 2020. Yılmaz, Yasin. “Cihad Kavramı ve Hz. Peygamber’in (Sav) Mekke İle Medine’deki Uygulamaları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 22 (2013), 285-307.
• Yılmaz, Yasin. “Barış’ın İslam’ın Temel Kaynakları ve İslam Tarihi’ndeki Yeri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 10 (2017), 375-397.