Şihâbüddîn El-Hafâcî Ve Nahivdeki Yöntemi

Yıl 2022, , 845 - 866, 31.12.2022

Abdulhamit Turgut

https://doi.org/10.32711/tiad.1146269

Öz

Osmanlı döneminde yaşamış Mısırlı dil ve edebiyat âlimi Şihâbüddîn el-Hafâcî(ö. 1069/1659), Mısır’da başlamış olduğu ilmi hayatını Mekke, Medine ve İstanbul’da önemli âlimlerden istifade ederek sürdüren ve Osmanlı devlet idaresinde kadılık gibi önemli mevkilere gelen âlimlerden biridir. Diğer yandan birden fazla alanda birçok eser telif eden el-Hafâcî velûd bir âlim kimliğine sahiptir. el-Hafâcî’nin başka alanlarda te’lif ettiği kitaplarında değindiği nahiv konularına bakıldığında, nahiv delillerini kullanmadaki yönteminin sabit bir çizgide olmadığı görülmektedir.
Bu çerçevede çalışmamızda, el-Hafâcî’nin hayatı ve eserlerine kısaca değindikten sonra, nahiv delillerinin içerisinde birinci derece öneme sahip olan semaʿ kapsamındaki Kur’ân ve kırâatleri, nahivde kendisi ile istişhâd yapılıp yapılamayacağı konusunda ihtilaf edilen hadis, sahabe sözü, şiir ve Arap kabilelerin lehçeleri ile istişhâd bakışına yer verilmiştir. Ayrıca bu çalışma da nahiv delillerinden ikincisi sayılan kıyasa olan bakışı ve kıyasla bağlantılı bir konu olan illetlere olan bakışına da kısaca değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Şihâbüddîn el-Hafâcî, Nahiv, Sema, Kıyas.

Shihabuddin Al-Hafaji and His Method in Nahw

Öz

Shihabuddin al-Hafaji (d. 1069/1659), an Egyptian language and literature scholar who lived in the Ottoman period, is one of the scholars who continued his scientific life, which he started in Egypt, by making use of important scholars in Mecca, Medina and Istanbul, and who came to important positions such as kadi in the Ottoman state administration. . On the other hand, al-Hafaji, who wrote many works in more than one field, has the identity of a velud scholar. When we look at the syntax issues that al-Hafaji mentioned in his books that he wrote in other fields, it is seen that his method in using syntax evidences is not on a fixed line.
In this context, in our study, after briefly mentioning al-Hafaji's life and works, the Qur'an and its recitations within the scope of sema', which is of primary importance among the syntax evidence, the hadith, the word of the Companions, poetry and Arabic tribes that are disputed about whether istishhad can be made with him in the syntax. Dialects and istishhad perspective are included. In addition, in this study, his view on qiyas, which is considered the second of the syntax evidence, and his view to reasons, which is a related subject, are briefly mentioned.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Shihabuddin al-Hafaji, Syntax, Sema, Qiyas.

Kaynakça

• Abdulkadir b. Ömer el-Bağdâdî, Hizânetü’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arab. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetu’l-hancî, 1997/1418.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr, Beyrut: Dâru tavki’n-necât, 2001/1422.
• Demâmînî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Ömer el-Mahzûmî el-İskenderî ed-Demâmînî. Taʿlîḳu’l-ferâʾid ʿalâ teshîli’l-fevâʾid. 2 Cilt. thk. Muhammed el-Mufdî, Kahire: 1983/1403.
• Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-ʿarab, Kahire: Mektebetu’l-hancî, 1998-1418.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâleddin Abdurrahman b. Muhammed. el-İnsâf fî Mesâili’l Hilaf Beyne’n-Nahvîyyin: el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. 2 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Daru’l-Fikr, Beyrut: 1987.
• Ergin, Ali Şakir.“ Şehâbeddin El-Hafâcî ” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• el-Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Nesîmü’r-riyâż fî şerhi şifâʾi’l-kādî ʿiyâz. 6 Cilt. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001/1421.
• el-Hafâcî, Reyhânetü’l-elibbâ ve zehretü’l-ḥayâti’d-dünyâ. 2 Cilt. thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, Kahire: Matbaatu îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1386/1967.
• el-Hafâcî, ʿİnâyetü’l-kādî ve kifâyetü’r-râzî (Ḥâşiye ʿalâ Tefsîri’l-Beyżâvî). 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1283.
• el-Hafâcî, Şerhu dürreti’l-ğavvâṣ fî evhâmi’l-havâs,thk. Abdulhafîz Farağlî-Alî karnî, Beyrut Lübnan: Dâru’l-cîl, 1996/1417.
• el-Hafâcî, Ṭırâzü’l-mecâlis (el-Emâlî) . Kahire: Matbaatu’l-Vehbiyye, 1284.
• Gassân Azîz Huseyn. Varaka b. nevfel, mubeşşiri’r-resûl, hayatuh, ʿasruh, ve şiʿruh. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1423/2002.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Muḥteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-ḳırâʾât ve’l-îzâḥ ʿanhâ. 2 Cilt. thk. Ali en-Necdî Nâsıf – Abdülfettâh İsmâil Şelebî – Abdülhalîm en-Neccâr, Kahire: Dâru Senkîn, 1986/1406.
• İbn Madâ, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdirrahman el-Lehemî el-Kurtûbî. er-Red ‘ale’n-nuhât. thk. Şevki Dayf, Kahire: Dâru’l-fikri’l-arabî, 1947.
• İbn Mâlik Et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî. Şevâhidü’t-tavżîḥ ve’t-taṣḥîḥ li-müşkilâti’l-Câmiʿi’s-sahîh. thk. Tâhâ Muhsin, Bağdad: Mektebetu İbn Teymiye, 1985/1405.
• Durmuş, İsmail. “İstişdâd ” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2001), 23/396-397.
• Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Mecmaʿu’l-ems̱âl, 2 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Beyrut: Dâru’l-Marife,1961-1962.
• Muhibbî, Muhammed. Hulâsatu’l-eser fi e‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşr. 4 Cilt. Kahire: el-Marbaatu’l-Vehbiyye,1284.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetu'l-hancî, 1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-İktirâh, thk. Abduhakîm‘Atiyye, Dımaşk: Dâru'l-Beyrutî, 2006-1427.
• Tantâvî, Muhammed. Neş’etü’n- Nahv, ve târıhu eşheri’n-nuhât, Kahire: Dâru’l-Maarif, 1995.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-Zeccâc el-Bağdâdî. Meʿâni’l-kurʾân ve iʿrâbüh. 5 Cilt. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî, Beyrut: Âlemü’l-Kutub, 1988.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî ez-Zeccâcî. el-İzâh fî ‘İleli’n-Nahv. Thk. Mâzin el-Mubârek, Beyrut: Darü'n Nefais, 1399/1979.