An Evaluation of Modern Tajwid Literature: The Example of Ulama al-Tajwid in al-Dirasat al-Sawtiyyah

Yıl 2023, , 601 - 620, 30.09.2023

Sinan Özdemir

https://doi.org/10.32711/tiad.1292413

Öz

The science of tajwīd, which deals with the correct pronunciation of the letters/words of the Qur'an, first emerged within the system of recitation and the Arabic language. Then, according to the available data, it obtained its first independent copyrights in the 4th century Hijri with al-Khāqānī and al-Saʿīdī. In the 5th century, it developed into an independent scientific discipline with the works of scholars such as al-Makkī, al-Dānī, and al-Qurtubī in the form of a mosque.
Since then, numerous tajweed works have been produced up until the present day. Additionally, copyright works written using contemporary phonetics data have also entered the literature since the 20th century. One of these works is the ulamā al-tajwīd by the Iraqi scholar Ghānim Qaddūrī al-Ḥamad, found in al-Dirāsāt al-Ṣawtiyyah. Although this work has been translated into Turkish and contributed to the field, it has not received sufficient attention in terms of research.
Therefore, in this article, the aforementioned work has been evaluated in order to close this gap. As a result, we concluded that al-Dirāsāt al-Ṣawtiyyah was the first study on the history of tajwīd. It presented a perspective that combined classical tajwīd conception with contemporary phonetics, provided updated explanations for certain definitions, and yielded various findings.

Anahtar Kelimeler

The Qur, Tajwīd, Phonetics, al-Ḥamad, al-Dirāsāt al-Ṣawtiyyah

Modern Tecvid Literatürüne Dair Bir Değerlendirme: ed-Dirâsâtü’s-Savtiyye İnde Ulemâi’t-Tecvîd Örneği

Öz

Sahih telaffuz açısından Kur’an harfleri/kelimelerinden bahseden tecvid ilmi, evvela kıraat ve Arap dilinin kendi sistematiğinde varlık kazanmıştır. Akabinde şu anki verilere göre hicri IV. asırda el-Hâkânî ve es-Saîdî ile ilk müstakil teliflerine kavuşmuş; V. asırda da Mekkî, ed-Dânî ve el-Kurtubî gibi âlimlerin cami niteliğindeki eserleriyle bağımsız bir ilmî disipline dönüşmüştür.
Takip eden süreçte günümüze dek sayısız tecvid eseri vücuda getirilmiş, yanı sıra 20. yüzyıldan itibaren çağdaş fonetiğin verilerinden yararlanarak kaleme alınan telifler de literatüre girmiştir. Iraklı âlim Gânim Kaddûrî el-Hamed’in ed-Dirâsâtü’s-savtiyye inde ulemâi’t-tecvîd’i bunlardandır. Türkçeye de çevrilen eser, alana sunduğu katkı ile çağdaş dönemde literatüre kazandırılan temel kaynaklar arasında anılmasına rağmen kifayetli bir çalışmaya konu edilmediği gözlenmiştir.
Dolayısıyla bu makalede söz konusu açığı kapatmaya matuf olarak mezkûr eserin değerlendirmesi yapılmıştır. Sonuçta ed-Dirâsâtü’s-savtiyye’nin ilk tecvid tarihi çalışması olduğu, klasik tecvid tasavvuru ile çağdaş fonetiği kaynaştıran bir perspektif ortaya koyduğu, bazı tanımlara güncel izahlar getirdiği vb. tespitlere ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tecvid, Fonetik, el-Hamed, ed-Dirâsâtü’s-savtiyye

Kaynakça

• Aydın, Halil İbrahim. “ed-Dirâsâtü’s-Savtiyye İ‘nde U‘lemâi’t-Tecvîd, Yazar Gânim Kaddûrî Hamed (Ammân: Dâr-u Ammâr, 2007)”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2019), 385-389.
• Ba Wazir, Qusai Talal Abdullah. Ğanim Kaddûrî el-Hamed ve Kur’ân İlimlerine Dai̇r Çalışmaları. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Bessâm Bereke. İlmu’l-esvâti’l-âmm “Esvâtü’l-luğati’l-Arabiyye”. Beyrut: Merkezü’l-İnmâ’ el-Kavmî, 1988.
• Çağıl, Necdet. Kur’an Belâgati ve Fonetiği Yönünden Kıraatler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2002.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2000.
• Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm. Fedâilu’l-Kur’ân. thk. Mervân el-Atiyye-Muhsin Hırâbe, Vefâ Takiyyuddîn. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmarrâî. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlemî, 1988.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Ebhâs cedîde fî ilmi’l-esvât ve’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2011.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Ebhâs fî ilmi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2002.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Ebhâsü’l-Arabiyye fî’l-fusha. Amman: Dâru Ammâr, 2005.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. ed-Dirâsâtü’s-savtiyye inde ulemâi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2007.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Ehemmiyyetü ilmi’l-esvâti’l-luğaviyye fî dirâseti ilmi’t-tecvîd. Riyad: Merkezü Tefsîr li’d- Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2. Basım, 2015.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. el-Medhal ilâ ilmi esvâti’l-Arabiyye. Ürdün: Dâru Ammâr, 2004.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. el-Muyesser fî ilmi’t-tecvîd. Cidde: Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Maʿlûmati’l-Kur’âniyye bi- Maʿhedi’l-İmâm eş-Şâtıbî, 2009.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. eş-Şerhu’l-vecîz ale’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Cidde: Merkezü’d-Dirâsâti ve’l- Maʿlûmati’l-Kur’âniyye bi Maʿhedi’l-İmâm eş-Şâtıbî, 2009.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. İlmu’t-tecvîd: dirâse savtiyye muyessera. Amman: Dâru Ammâr, 2005.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Muʿcemu muellefâtî. Erbil, 2017.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Kur’an Fonetiği Üzerine Tetkikler —Tecvid Âlimleri Özelinde—. çev. Mehmet Emin Maşalı v.dğr. İstanbul: İFAV, 2021.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. “Özgeçmiş (السيرة-الذاتية)”. 19 Haziran 2019. http://www.dr-ghanim.com
• Hamed, Gânim Kaddûrî. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Cidde: Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Maʿlûmati’l-Kur’âniyye bi-Maʿhedi’l-İmâm eş-Şâtıbî, 2008.
• Hamed, Gânim Kaddûrî. “Tecvid ve Fonetik İlmi Arasındaki Fark (الفرق بين علم الأصوات وعلم التجويد)”. Fadîletü’ş-Şeyh el-Üstat ed-Doktor Gânim Kaddûrî el-Hamed’in Web Sitesi. Erişim 01 Ekim 2020. https://www.dr-ghanim.com
• Hamed, Gânim Kaddûrî. “Telifler (المؤلفات)”. Fadîletü’ş-Şeyh el-Üstat ed-Doktor Gânim Kaddûrî el-Hamed’in Web Sitesi. Erişim 12 Mayıs 2021. http://www.dr-ghanim.com/books_library/
• İbnu’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnu’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yâʿkûb İshâk b. Muhammed. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran, 1971.
• Kâmil Selmân el-Cebbûrî. Muʿcemu’l-udebâ’ mine’l-asri’l-câhiliyyi hattâ âmm 2002. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Kastallânî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Letâifu’l-işârât li funûni’l-Kırâât. thk. Merkezü’d- Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 10 Cilt. Medine: Vizâratü’ş-Şüûni’l-İslâmiyyeti ve’d-Daʿveti ve’l-İrşâdi’s-Suûdiyye – Mecmeu’l-Melik Fahd li Tıbâati’l-Mushafı’ş-Şerîf, 1434.
• Kılıç, Mustafa. Kur’an Tilavetinde Usul ve Esaslar. İstanbul: IFAV, 2022.
• Kurtubî, Abdulvehhâb b. Muhammed. el-Mûdıh fi’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2000.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. er-Riâye li tecvîdi’l-kırâe ve tahkîki lafzi’t-tilâve. thk. Ahmed Hasen Ferhât. Amman: Dâru Ammâr, 1996.
• Murâdî, Bedruddîn Hasen b. Kâsım b. Abdillâh b. Ali. el-Mufîd fî şerhi umdeti’l-mecîd fi’n-nazmi ve’t-tecvîd. thk. Cemal es-Seyyid er-Rifâî. Mısır: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2001.
• Özdemir, Sinan. Çağdaş Dönemde Kur’an Fonetiği Çalışmaları “Gânim Kaddûrî el-Hamed Örneği”. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
• Özdemir, Sinan. “Gânim Kaddûrî el-Hamed’in Kur’an Fonetiği Anlayışı”. Dergiabant 11/1 (31 Mayıs 2023), 1-20.
• Saçaklızâde, Muhammed b. Ebû Bekr el-Marʻaşî. Cuhdü’l-mukill. thk. Sâlim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2007.
• Sarıkaya, Muammer. “Araplarda Fonetik İlminin Doğuşu”. Bilimname 2/4 (Ocak 2004), 117-131. Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1982.
• Vardar v.dğr., Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2002. “Hayâtü’d-Doktor Ğânim Kaddûrî el-Hamed”. haz. Gânim Kaddûrî el-Hamed. YouTube. Yayın Tarihi 01 Mart 2021. https://www.youtube.com/watch?v=bFxAS10lpYg&t=158s