Arapçada İ’lâmî Makâmeler

Yıl 2023, , 769 - 789, 31.12.2023

Muhammet Ali Can

https://doi.org/10.32711/tiad.1368369

Öz

İslam’ın gelişinden sonra Arap Edebiyatı, Kur’an-ı Kerim’in yoğun etkisi altında kalmıştır. Nesir ve şiirlerde Kur’an-ı Kerim’den iktibaslar sıkça yapılmıştır. Makâme türü eserlerde iktibasların yanı sıra Kur’ân-ı Kerim’in sanat yönü örnek alınmıştır. İlk başta irticâlî konuşma olarak ortaya çıkan hitâbî makâmeler, daha sonra yerini yazılı olarak hazırlanan hikâye makâmelerine bırakmıştır. Bunun edebî çevrede rağbet görmesi sonucu bilgi verme amaçlı yazılar da makâme türünde yazılmaya başlanmıştır (i’lâmî makâmeler). İ’lâmî makâmelerin bir kısmı hikâye ile karışık olarak yazılmıştır. İ’lâmî makâmelerde ilk başlarda belirli bir konu ele alınırken, ilerleyen zamanda tiyatro türü gibi iki ya da daha fazla canlı varlık tartıştırılmıştır. Daha sonraki aşamada makâmelerde önce cansız nesneler, en son aşamada ise ilim gibi soyut objeler konuşturulmuştur. Türkiye’de hikâye makâmeleri hakkında birçok çalışma bulunmasına rağmen, i’lâmî makâmeleri hakkında yapılan araştırmaların sayısı oldukça azdır. Bu makale ile i’lâmî makâmeleri hakkında özet bilgi sunularak bundan sonra yapılacak olan çalışmalara anahtar oluşturulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Makâme, Arap, Arapça, Edebiyat, İ’lâmî

Informing Maqamas in Arabic

Öz

After the advent of Islam, Arabic literature was heavily influenced by the Qur'an. Quotations from the Qur'an were frequently used in proses and poems. In maqama type works, besides the quotations, the artistic aspect of the Qur'an is taken as an example. The oratory maqames, which emerged as reactionary speech at first, later left their place to the written story maqamas. As a result of their popularity in the literary community, articles for information purposes began to be written in the type of maqama (informing maqamas). Some of the Islamic maqamas were written mixed with the story. While a certain subject was discussed at first in Islamic maqamas, later on, two or more living beings were discussed, such as the type of theater. In the next stage, inanimate objects were made to speak in the maqamas, and in the last stage, abstract objects such as science were made to speak. Although there are many studies on story maqams in Turkey, rarely research has been done on Islamic maqamas. With this article, it is aimed to provide a brief information about Islamic maqamas and to form a key to the studies to be done from now on. Maqamas of the informing type will be listed here.

Anahtar Kelimeler

Maqama, Arab, Arabic, Literature, Informing

Kaynakça

• Abdullah el-Habeşî. Makâmât mine’l-edebi’l-yemenî, San’â: Mektebetu’l-Cîl el-Cedîd, 1987.
• Abdurrahman b. Hasen el-Cebertî. ‘Acâibu’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-ahbâr, Kahire: Matba’atu Dâri’l-Kutub el-Mısriyye, 1997.
• Ahmed b. Muhammed et-Tilimsânî el-Makkarî. Nefhu’t-tîb min ğusni endulusu’r-ratîb, Beyrut: Dâr Sâdir, 1968.
• Ahmed eş-Şâyib. el-Uslûb, Armant: Mektebetu’n-nehdati’l-mısriyye, 2003.
• Belbeşîr Lhasen. Terkîbu’l-Cumle fî Makâmâti’l-Harîrî, Tlemcen: Tilimsan Üniversitesi Ma’hedu’l-luğa, 1994.
• Buhârî. el-Camiʽu’s-sahîhu’l-müsnedu’l-muhtasar min umûri rasulillah (sav) ve sunenihi ve eyyâmih, Riyad: Beytu’l-Efkâr, 1998.
• Carl Brockelmann. Geschichte der Arabischen Literatur, Leiden: Brill, 1949.
• Cevherî. es-Sihâh, Mısır: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1987.
• Ebû ‘Âmir b. Şuheyd. et-Tevâbiʽ ve’z-zevâbiʽ, Beyrut: Dâru Sâdir, 1996.
• Ernst Friedrich Karl Rosenmüller. Ueber einen arabischen Roman des Hariri, Leipzig, 1801.
• Ferah Naz Ali Safder. el-Makâme beyne’l-edebi’l-’arabî ve’l-fârisî el-harîrî ve’l-hamîdî husûsan, Beyrut: Dâru’l-kutubu’l-i’lmiyye, 2011.
• Halil b. Ahmed. Kitabu’l-’Ayn, Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• İbn Abdirabbih. el-‘İkdu’l-Ferîd, Beyrut, Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1983.
• İbn Butlân. Kitâbu da’veti’l-etibbâ’ alâ mezhebi kelîle ve dimne, İskenderiye: Matba’atu’l-Hadyeviyye, 1901.
• İbn Kuteybe. el-Me‘ânî'l-kebîr fî ebyâti'l-me‘ânî, thk. Sâlim el-Kerenkevî, Haydarabad: Dâiratu’l-Me’ârifi’l-İslâmiyye, 1949.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-’Arab, Beyrut: Dâr Sâdir, 1993.
• Kâtib Çelebi. Keşfu’z-zunûn, Bağdat, Mektebetu’l-Musennâ, 1941.
• Lu’ey Suleyman Râdî. “el-makâmetu’l-’irâkiyye”, Mecelletu vâsit li’l-’ulûmi’l-insâniyye, 13/1 (2010), 45-64.
• Mesʿûdî. Murûcu'ẑ-Ẑeheb, Kum: Dâru’l-Hicra, 1409.
• Mubârak, Zeki. en-Neŝru’l-fennî fi’l-ḳarni’r-râbi’, Kahire: Mektebetu Hindâvî, 2013.
• Muhammedî, Câbir b. Beşîr, “Munâzarati’s-seyf ve’l-kalem”, Mecelletu kulliyyeti’l-luğati’l-‘arabiyye 1/28 (2015), 103-170.
• Muhammed Hamza Muhammed Salih. el-Kevârisu’t-tabî’iyye fî bilâdi’ş-şâm ve misr, Gaza: İslamic University, 2009.
• Muhammed Kurd Ali. Rasâilu’l-Buleğâ’, Kahire: Dâru’l-Kutubu’l-‘Arabiyye, 1913.
• Muhammet Ali Can. Arapçada Makâme Edebiyatı ve Nâsîf el-Yâzicî’nin Mecma`u’l-Bahreyn Adlı Eseri, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Nevzat Aşık. “Hicrî IV. Asırdan Sonra Makamat Yazanlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, (1985) 55-74.
• Okan Murat, Öztürk. Makam Müzi̇ği̇nde Ezgi̇ Ve Makam İli̇şki̇si̇ni̇n Anali̇zi̇ Ve Yorumlanması Açısından Yeni̇ Bi̇r Yaklaşım: Perde Düzenleri̇ Ve Makamsal Ezgi̇ Çeki̇rdekleri̇, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Sa’de Tafif Mubarek ed-Da’dî. “Risâletu’n-nebe’ ‘ani’l-vebâ’ li İbni’l-Verdî”, Mecelletu’l-eser, 18/1 (2021), 77-101.
• Serkîs. Mu’cemu’l-matbû’âti’l-’arabiyye, Mısır: 1928.
• Sıtkı Gülle. el-Harîrî- Hayatı, Arap Dil ve Edebiyatına Dair Çalışmaları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
• Suyûtî. el-Mâkâmâtu’l-edebi’t-tibbiyye, Kahire, Mektebetu İbn Sina, 1988.
• Şerişî. Şerhu Makâmâti’l-Harîrî, eş-Şerîşî, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 2006.
• Şevkî Dayf. el-Makâme, Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 1973.
• Vehrânî. Menâmatu’l-vehrânî ve makâmâtuhu ve rasâiluh, Köln: Al-Kamel Verlag, 1998.
• Yusuf Nûr ‘İvad. Fennu’l-Makâmât Beyne’l-Meşrik ve’l-Mağrib, Beyrut: Daru’l-kalem, 1979.
• Zemahşerî. el-Makâmât, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1982.
• Ziriklî. Kitâbu’l-e’lâm, Beyrut: Dâru’l-’ilm, 2002.