Roman Mind in the Transition from Mithras to Mithraism

Yıl 2024, , 77 - 97, 31.03.2024

Mehmet Mekin Meçin

https://doi.org/10.32711/tiad.1413149

Öz

The subject of this article is to draw attention to the role of the Roman mind in the transition from Mithra, a divine being, to Mithraism, an independent religious tradition.. In the study, Rigveda, Avesta, Pahlawi texts, written inscriptions and drawn images were used as sources. Phenomenology of religion based on understanding and explanation was chosen as the method in the study. The aim of this study is to determine the qualities attributed to Mithra and draw attention to the artifacts and signs left behind from Mithraism, which turned into an original religion in the west, and to reveal what kind of tradition and path Mithraism is on in the history of religions by making use of the method of religious phenomenology. As a result of this study, it has been understood that Mitra was an important divine being with a Indo-Iranian origin, after he passed to the Roman Empire, it turned into a unique religion based on this divine entity, and Mitrazim is a gnostic religion of its own kind.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Gnosism, Mithra, Mithraism, Rome.

Mitra’dan Mitraizm’e Geçişte Roma Aklı

Öz

Bu makalenin konusu tanrısal bir varlık olan Mitra’dan müstakil bir dinî gelenek olan Mitraizm’e geçişte Roma aklının rolüne dikkat çekmektir. Çalışmada Rigveda, Avesta, Pehlevice Metinler, Mitraist kitabe ve görseller kaynak olarak kullanılmıştır. Çalışmada metot olarak anlama ve açıklamaya dayalı din fenomenolojisi seçilmiştir. Bu çalışmanın amacı, tanrısal bir varlık olarak kabul edilen Mitra’ya atfedilen nitelikleri tespit etmek, zamanla batıda özgün bir dine dönüşen Mitraizm’den geride kalan eser ve işaretlere dikkat çekmek, din fenomenolojisi metodundan istifade ederek dinler tarihinde Mitraizm’in nasıl bir gelenek ve izlek üzerinde olduğunu açığa çıkarmaktır. Bu çalışmanın sonucunda, Mitra’nın Hindu-İrani bir kökene sahip önemli bir tanrısal varlık olduğu, Roma İmparatorluğu'na geçtikten sonra bu tanrısal varlık merkezli özgün bir dine dönüştüğü ve günümüze eser ve kalıntılarıyla ulaşan Mitrazim'in kendi türüne özgü gnostik bir din olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Gnosizm, Mitra, Mitraizm, Roma.

Kaynakça

• Alıcı, Mehmet. Kadim İran’da Din. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 1. Basım, 2012.
• Aştiyanî, Celaleddin. Zertuşt: Mazdayesna ve Hukumet. Tahran: Şirket-i Sahami-yi İntişâr, 8. Basım, 1381.
• Bakırî, Mihri. Dinha-yi İran-i Bastan. Tahran: Neşr-i Katre, 4. Basım, 1389.
• Behar, Mehrdad. Edyan-i Asyayi. Tahran: Neşr-i Çeşme, 1373.
• Boyce, Mary. “On Mithra’s Part in Zoroastrianism”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 32 (1969), 10-34.
• Cend, Tara (ed.). Rigveda. çev. Muhammed Rıza Celali Nayini. Tahran: Vezaret-i Ferhen ve İrşad-i İslami, 1. Basım, 1385.
• Christensen, Arthur Emanuel. Mazdaperesti Der İran-i Kadim. çev. Zebiullah Safa. Tahran: İntişârât-i Hirmend, 1388.
• Corbin, Henry. İslam-i İran: Çeşmendâze-yi Felsefî ve Manevî. çev. Seyyid Ziyauddin Dehşir. Tahran: İntişârât-i Sofya, 1. Basım, 1391.
• Cumont, Franz. Mysteries of Mithra. çev. Thomas J. Mccormack. New York: Dover Publications, 1956.
• Cumont, Franz. Oriantal Religions in Roman Paganizm. London: The Open Court Publishing Company, 1911.
• Çoban, Mahmut. Mitraizm ve Mitraizm’in Erken Dönem Hıristiyanlığına Olası Etkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesei Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2021.
• Dadegî, Faranbag. Bundahişn. çev. Mehrdad Behar. Tahran: İntişarât-i Tus, 1390.
• Demirci, Kürşat. Hinduizm’in Kutsal Metinleri Vedalar. İstanbul: İşaret Yayınları, 1991.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı yay., 2007.
• Eliade, Mircea. Şamanizm. çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitapevi yay., 1. Basım, 1999.
• Ferguson, John. The Religions of the Roman Empire. New York: Comell University Press, 1970.
• Ghirsman, Roman. İran: Ez Ağaz Ta İslam. çev. Muhammed Muin. Tahran: İntişârât-i Muin, 1388.
• Ardavirafname. çev. Philippe Gignoux. Tahran: İntişarat-i Muin, 4. Basım, 1390.
• Godwin, Joscelyn. Mystery Religions in the Ancient World. San Francisco: Harper & Raw Press, 1981.
• Gordon, Richard - Hinnels, Rohn R. “Franz Cumont and the Doctrines of Mithraism”. Mithraic Studies. 215-246. Manchester, 1975.
• The Hymns of the Rigveda. çev. Ralph T. H. Griffith. Kotagiri (Nilgiri), 1986.
• Gudrezi, İzzetullah Muzami. Berresi-yi Ayinha-yi Zertuşt-i Kohen, Mitra, Mani, Mesih, Mazdek, Zertuşt-i Cedid. Tahran: İntişarat-i Samdiye, 1391.
• Hinnels, John Russel. Şinaht-i Esatir-i İran. çev. Ahmed Tefezzulî - Jale Amuzgar. Tahran: İntişârât-i Çeşme, 1373.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Farac Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fi Tarihi’l-Umem ve’l-Muluk. ed. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abudlkadir Ata. Beyrut: Dâru’l -Kutubi’l- İlmiyye, 1412.
• İbnu’l-Esir, İzeddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem. el-Kamil fi’t-Tarih. Beyrut: Daru’s-Sad-Daru Beyrut, 1385.
• Jaferey, Ali A. “Mithra, Lord of Lands”. Mithraic Studies 1 (ts.).
• Keyan, Araş Munzevi. “Farsiname: Muhtasar-ı Dastan-ı İraniyan Ez Taht-ı Cemşid Ta Camaran”, PDF kopya Tarihi 2008. www.tarihima.ir
• Kızıl, Hayrettin. “Hint ve İran Mitolojilerine Göre Mitra”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10 (2013), 26-41.
• Kutlutürk, Cemil. “Hint Dinleri”. Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. 182-232. İstanbul: MilelNihal Yayınları, 2019.
• Mole, Marjan. İran-i Bastan. çev. Jale Amuzgar. Tahran: İntişarât-i Tus, 2. Basım, 1363.
• Mori, P.R.C. İran-ı Bastan. çev. Şehram Celiliyan. Tahran: İntişarat-i Fravahar, 2. Basım, 1380.
• Pirneya, Hasan. İran-ı Bastan. Tahran: Matbaa-yi Meclis, 2. Basım, 1306.
• Purdavud, İbrahim. Avesta. ed. Ferid Muradi. Tahran: İntişârât-i Fravahar, 1. Basım, 1353.
• Purdavud, İbrahim. Avesta: Yeştha. Tahran: İntişârât-i Nigah, 1394.
• Rezi, Haşim. Ayin-i Muğan. Tahran: İntişârât-i Sohen, 3. Basım, 1390.
• Shaked, Shaul. Ez İran-i Zerduşti ta İslam. çev. Murteza Sakıfer. Tahran: İntişarat-i Koknos, 1381.
• Taraporewala, İrach J.I. Zerdüşt Dini. çev. Nice Damar. İstanbul: Avesta yay., 2. Basım, 2011.
• Tefezzuli, Ahmed. Tarih-i Edebiyat-i İran Piş ez İslam. Tahran: İntişârât-i Sohan, 6. Basım, 1389.
• Thhieme, Paul. “The ‘Aryan’ Gods of the Mitanni Treaties”. Journal of the American Oriental Society 80 (1960), 301-317.
• Vermaseren, Maarten Josef. Mithras, The Secret Got. New York: Barnes & Noble Press, 1963.
• Yakubî, Ahmed b. Ahmed Ebi Yakub b. Cafer b. Veheb el-Maruf. Tarihu’l Ya’kubî. Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
• Yamauchi, Edwin M. Harper’s World of the New Testement. San Francisco: Harper & Row Press, 1981.
• Yamauchi, Edwin M. İran ve Edyan-ı Bastan. çev. Menuçehr Pızeşk. Tahran: İntişârât-i Koknos, 1. Basım, 1390.
• Zeahner, Robert Charles. Tulu’ ve Ğurub-i Zerdüştîgerî. çev. Timur Kadirî. Tahran: İntişârât-i Emir Kebir, 1389.
• Zerinkub, Abdulhuseyn. Ruzgaran: Tarih-i İran Ez Ağaz ta Sghut-i Saltanat-i Pehlevî. Tahran: İntişârât-i Sohen, 1390.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Yeni Yaşam yay., 2001.
• https://sacred-texts.com/hin/rigveda/rv03059.htm, erişim 15/12/2023.