Kur’ân-ı Kerîm’deki Ḫabâl Kelimesinin Anlam Çerçevesi ve İlgili Ayetler Bağlamında Tahlili

Yıl 2024, , 192 - 205, 01.07.2024

Hasan Fehmi Ulus

https://doi.org/10.32711/tiad.1449650

Öz

Ḫabâl (خبال) kelimesi Kur’ân-ı Kerîm’de iki farklı yerde geçmektedir. Bu kelimeyi araştırma konusu olarak seçmemizin sebebi, kelimenin, taşıdığı anlam yelpazesiyle gayrı müslim kesimlerle olan sosyal ilişki ve gelişmelere ışık tutacak bir mahiyet göstermesidir. Çalışmada ḫabâl (خبال) kelimesinin yer aldığı ayetler bağlamında anlam çerçevesine açıklık getirilmesi hedeflenmiştir. Ḫbl (خ ب ل) kökünden türeyen ḫabâl (خبال) kelimesi kök itibariyle temelde delilik, bozulma, bozgunculuk, bünye organlarındaki bozulma, bunama, akıl bozulması, zora düşme ve fesat gibi manalara gelmektedir. Bu kökten masdar olan ḫabâl (خبال) kelimesi aynı manaları içermekle birlikte, tefsirlerde ve terimler sözlüklerinde daha ziyade insanın akıl, fikir, irade gibi manevî donanımlarındaki bozulmayı ifade ettiği belirtilmektedir. Ḫbl (خ ب ل) kökü Sâmî diller grubu ve Câhiliye dönemi Arap şiirinde de aynı lügat anlamlarında ve muhtelif formlarda kullanılmış, Kur’ân’ın inişinden sonra da anlam yapısında bir değişiklik olmamıştır. Konuya ilişkin daha önce yapılmış bir çalışmaya rastlanmadığından araştırmamızda lügat, terimler sözlükleri ve tefsir kaynaklarından istifade ile yetinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Habâl, Kur’ân, Hadis, Dostluk, Fesat

Analysis of the Word Ḫabâl in the Context of the Meaning and Related Verses in Qur'an

Öz

The word Ḫabâl (خبال) is mentioned in two different places in the Holy Quran. The reasona why we chose it as the subject of research is that the word, with its range of meanings, has a nature that will shed light on social relations and developments with non-Muslim segments. The aim of the study is to clarify the meaning of the word ḫabal (خبال) in the context of the verses containing it. The word Ḫabâl (خبال) is derived from the root Ḫbl (خ ب ل). The root Ḫbl basically means insanity, deterioration, corruption, deterioration in bodily organs, dementia, mental deterioration, falling into difficulty, mischief. Although the word ḫabâl (خبال), which is the infinitive of this root, contains the same meanings, it is stated in the interpretation and terminology sources that it rather expresses the deterioration in the spiritual equipment of man such as mind, idea and will. The root Ḫbl (خ ب ل) was used in the same lexical meanings and in various forms in the Semitic language group and in the Arab poetry of the Ignorance period, and there was no change in its semantic structure after the revelation of the Quran. Since there is no previous study on the subject, our research has been limited to using dictionary, terminology and commentary sources.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Habal, Quran, Hadith, Friendship, Corruption

Kaynakça

• Abdülbâki, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâẓı’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1417-1997.
• Ahmed Muhtâr Omer. Mu‘cemu’l-Luġati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âṣıra. 4 cilt. Kahire: Âlemu’l-kütüb, 1429/2008.
• A‘lem eṣ-Ṣentemerî. Ṣi‘ru Züheyr b. Ebî Sülmâ. nşr. Fahreddin Kabâve. Beyrut: Dârü’l-âfâki’l-cedîde, 1980.
• Âlûsî, Şehâbeddîn Mahmûd. Rûhu’l-Ma‘ânî. 30 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Husyeyn b. Mes’ûd. Meâlimü’t-Tenzîl. nşr. M. Abdullah en-Nemr v.dğr. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1412.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh. nşr. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-Melâyîn, 1404/1984.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. Ṣuayb el-Arnaût v.dğr. Beyrut: Dârü’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• Ebüssuûd, Ebüssuûd b. Muhammed el-İmâdî. İrṣâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. nşr. Abdülkādir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâdi’l-hadîse, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. haz. Asım Cüneyd Köksal Murat Kaya. 6 Cilt. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-῾Ayn. nşr. Abdülhamîd Hindâvî. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1424/2002.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muḥammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. nşr. M. Naîm el-Araksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1426/2005.
• Hâzım Ali Kemâleddin. Mu‘cemü müfredâti’l-müştereki’s-Sâmî fi’l-lugati’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 1429/2008.
• Herevî, Ahmed b. Muhammed. el-Garîbeyn fî’l-Kur’ân ve’l-hadîs. nşr. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn’ül-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemaleddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebü’l-Fidâ İsmail b. Kesîr. Tefsîru’l-Kur’ânı’l-‘Aẓîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 15 cilt. Riyad: Dâru tayyibe, 1420/1999.
• İbn Manzûr, Cemaleddin Muhammed b. Mükrrem. Lisânü’l-Ἀrab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr v.dğr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-maârif, ts.
• İmruülkays b. Hucr. Dîvânu İmruülḳays ve mülḥaḳâtüh. nşr. M. Ebü’l-Fadl İbrâhim. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-maârif, 2009.
• Kısmu’l-Kur’ân bi mecmai’l-buhûsi’l-İslâmiyye. el-Muʿcemu fī Fıḳhi Luġati’l-Ḳurʾân ve Sırri Belâġatih. 9 Cilt.Meşhed: Mecmeu’buhûsi’l-İslâmiyye, 1430/2009.
• Kur’ân Yolu, https://kuran.diyanet.gov.tr (Erişim: 14 Ekim 2023).
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. nşr. Abdullah b. Abdulmühsin et-Türkî v.dğr. 24 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-risâle, 1427/2006.
• Kübeysî, Ahmed Ubeyd. Mevsû῾atü’l-kelime ve aḫavâtühâ fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1438/2017.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. Ḳavâidü’t-tedebbüri’l-emsel. Dımaşk: Dârü’l-kalem, ts.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’t târîhi’l-Arabî, 1423/2002.
• Mustafavî, Hasan. et-Taḥḳīḳ fî kelimâti’l-Ḳur’âni'l-Kerîm. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Nahhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmail. İ῾râbu’l-Ḳur’ân. İkinci Basım. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1429/2008.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu‘cemü’l-lugati’l-Arabiyyeti’l-muâsıra. 4 Cilt Kahire: Âlemü’l-kütüb, 1429/2008.
• Râzî, Muhammed er-Râzî Fahreddîn b. Allâme Zıyâeddîn Omer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-fikr, 1401/1981.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. Tefsîru’s-Se῾âlibî el-Mevsûm bi el-Cevâhirü’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 4 Cilt. Beyrut: Müessetü’l-A’lemî li’l-Matbûât, ts.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim.Tefsîrü’s-Semerḳandî el-Musemmâ Baḥru’l-‘ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvad v.dğr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l ilmiyye. 1413/1993.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf. ʻUmdetü’l-ḥuffâẓ fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûnussûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1417/1996.
• Şa‘râvî. Muhammed Mütevellî. Tefsîrü’ş-Şa‘râvî. 24 Cilt. Mısır: Dâru ahbâri’l-yevm. 1411/1991.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr. Beyrut: Dâru’l-ma’rife. 4. Basım, 1428/2007.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-evsaṭ. nşr.Târık b. Avadullah b. Muhammed – Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Harameyn, ts.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân‘an te’vîl-i ‘Âyi’l-Ḳur’ân nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Hecr li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1422/2001.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fadl b. el-Hasen. Mecmau’l-Beyân fî Tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Murtadâ,1427/2006.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîrü’l-basît. nşr. Muhammed b. Sâlih b.Abdullah el-Fevzân v.dğr. 25 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1430/2009.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. Esbâbü nüzûli’l-Ḳur’ân. thk. Kemâl Besyûnî Zeğlûl. Beyrut Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1991.
• Zebîdî, Muhammed Murtadâ. Tâcu’l-‘Arûs. nşr. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 18 Cilt. Küveyt: Vezâretü’l-i‘lâm fi’l-Küveyt, 1413/1993.