Mullah Khalil al-Siirdi Understands of Caliphate/İmamate

Yıl 2021, , 209 - 233, 30.06.2021

Serkan Tekin

https://doi.org/10.32711/tiad.741426

Öz

“Imam” from the beginning of Islamic History is a concept used for those who pray to the community as a person who is adhered to and accepted as an example. In addition, it has gained political content over time and has been used synonymously with “caliphate” for people who are at the head of the society and who refer and manage them. Mullah Khalil al-Siirdî is one of the important scholars who lived between 1750-1843 and he guided the scientific and intellectual life with his works and thoughts. With the scientific works he wrote, he attracted the attention of the madrasah members and scientific circles of his time and was influential in shaping the science and intellectual world of scholars and students. In this article, we have made the subject of Mullah Khalil's own works, examining his approach to imamate/caliphate by making use of other books, theses, articles, and article resources written on this subject. At the beginning of the article, we first gave brief information about the life, collection and works of Mullah Khalil. Then, we tried to determine the word and term meanings of imam/caliphate and concepts and the views of sects on this subject. After that we put forward the views of Mullah Khalil in the context of imam/caliphate issue. Thus, we aimed to contribute to the benefit of today's scientists by considering his ideas on this subject.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Siirt, Mullah Khalil, Imamate, Caliphate.

Molla Halil es-Siirdî’nin İmamet/Hilafet Anlayışı

Öz

İslam Tarihi’nin başlangıcından itibaren “İmam”, kendisine uyulan, örnek kabul edilen kişi anlamlarında, cemaate namaz kıldıran kimseler için kullanılmış bir kavram olmuştur. Bunun yanında, zamanla siyasi içerik kazanmış ve “halife” ile eş anlamlı olarak, toplumun başında bulunup onları sevk ve idare eden kimseler için de kullanılmıştır. Molla Halil al-Siirdî, 1750-1843 yılları arasında yaşamış, düşünceleriyle yaşadığı devrin eğitimine yön vermiş önemli âlimlerden biridir. O devrin geleneğine uyarak medreselerde okutulan ilimlerde eserler vermiştir. Biz bu makalede, başta Molla Halil’in kendi eserleri olmak üzere, bu konuda yazılmış diğer kitap, tez, madde, makale vb. kaynaklardan yararlanarak, onun imamet/hilafet konusuna yaklaşımını inceleme konusu yaptık. Makalenin başında önce Molla Halil’in hayatı, tahsili ve eserleri konularında kısa bilgiler verdik. Sonra imamet/hilafet ve kavramlarının kelime ve terim anlamları ile mezheplerin bu konudaki görüşlerini tespite çalıştık. Daha sonra Molla Halil’in imamet/hilafet bağlamında görüşlerini ortaya koyduk. Böylece onun bu konudaki fikirlerini dikkate sunup günümüz bilim insanlarının istifadesine katkı sunmayı amaçladık.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Siirt, Molla Halil, İmamet, Hilafet.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 50 Cilt. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: 1416/1995.
• Akot. Bülent. “Molla Halil es-Siirdî Ve Bazı Tasavvufî Kavramlara Yaklaşımı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9/47 (Aralık. 2016). 1005-1019.
• Atalay. Ömer. Siirt Tarihi. İstanbul: Çeltut Matbaası. 1946.
• Aydınlı. Osman. “Mu’tezile’nin İmamiyet Nazariyesi”. Dini Araştırmalar. 3/7. (2000). 154-172.
• Bâcurî. İbrahim. Tuhfetül Mürit. Seyda Yayınları. ts.
• Bakıllânî. Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. et-Temhîd nşr. R. J. Mc. Carthy. Beyrut: 1957.
• Balıkcı. Şakire Celik. “Mardin’de Kutsal Mekânlara Bağlı Efsaneler ve Evliya Menkıbelerinin Mitik Temellerinden Günümüz İşlevlerine”. Folklor/Edebiyat. 4 (2019). 25-100.
• Bardakoğlu. Ali vd.. İslami Kavramlar. Ankara: Sema Yazar Gençlik Vakfı Yayınları. 1997.
• Casim Avcı. “Hilafet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17 (İstanbul: 1998). 546-553.
• Cürcâni. Seyyit Şerif. Şerhul-Mevakıf. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye. 1971.
• Dalkılıç. Mehmet. “Medreselerin Ortaya Çıkmasına Zemin Hazırlayan Tarihsel Süreç. Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler”. Muş: 2013.
• Eş’arî. Ebü’l-Hasan. Kitabül’Lüma’fi’r Red ala ehli’z-Zeyğ ve’l-Bid’a. Mısır: Matbaatü Mısır. 1954.
• Fayda. Mustafa. “Emîrü’l-Mü’minîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11 (İstanbul: TDV. Yayınları. 1995). 156-157.
• Fığlalı. E. Ruhi. Çağımızda İtikadi İslâm Mezhepleri. İstanbul: 1990.
• Gazzâlî. Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. İtikadda Orta Yol. çev. Abdulhalık Duran. İstanbul: Hikmet Neşriyat. 2004.
• Gazzâlî. Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: 1989.
• Gökçe. Cüneyt. “Molla Halil es-Siʻirdî. Hayatı. Eserleri ve Tekfir Problemine Bakışı (Nehcü’l-Enâm Adlı Eseriyle Sınırlı)”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20/34 (2015). 60-75.
• https://www.azonceoldu.com/gundem/cumhurbaskani-adayi-olma-sartlari-neler-33205. Erişim. 25.12.2019.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Z. Kadiri Ugan. İstanbul: 1968.
• İbn Hazm. Ebu Muhammed Ali b. Ahmed. Kitâbü’l-Fasl. fi’l-Milel ve’l-Ehva ve’n-Nihal. thk. Muhammed Nasr Umeyre. by. ts.
• İbni Hacer. el-Heytemi. Havaşi Şerhü’l-İrşad. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye. ts.
• Kazan. Faruk. Molla Halil’in Bilgi ve Varlık Anlayışı. Diyarbakır: 2013.
• Koği. Ahmet Hilmi. Rehber-i Avam. İhsan Yayınları. Tarihsiz.
• Komisyon. el-Müncid fi’l-Luğati ve’l-A’lam. Beyrut: 2008.
• Komisyon. Kur'an Yolu Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2017.
• Mâtürîdî. Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Te’vilâtü Ehli’s-Sünne. thk. M. Basellium. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye. 2005.
• Mâverdî. Ebul- Hasan Habib. el-Aḥkâmü’s-Sulṭâniyye. Bedir yayınları. ts.
• Memduhoğlu. Adnan. “Molla Halil es-Siirdî’nin Hayatı ve Eserleri Hakkında Bazı Mülahazalar”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7/14 (Aralık. 2019). 608-638.
• Molla Halil. Nehcü’l-Enam. İhsan Yayınları. ts.
• Molla Halil. Tesisü Kavaidi’l-Akaid. Thk. Vecihi Sönmez. İstanbul: Nubihar yayınları. 2013.
• Müslim. Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc Müslim el-Kuşeyrî. Sahih-i Müslim. nşr. M. F. Abdulbaki. İstanbul: 1992.
• Oral. Osman. “Kelâm Ekollerine Göre Halife/Devlet Başkanı’nın Görevleri ve Hakları”. Ekev Akademi Dergisi. 62 (2015). 379-402.
• Öz. Mustafa. Avni İlhan. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22 (İstanbul: TDV. Yayınları. 2000). 201-203.
• Özaydın. Abdülkerim. “Nizamiye Medreseleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33. (İstanbul: TDV. Yayınları. 2007). 188-191.
• Özcan. Abdullah “Molla Halil Kitaplığı: Eserleri ve İlgili Çalışmalar. Molla Halil es-Si’irdî Hayatı. Eserleri ve İlmi Kişiliği”. Uluslarası Sempozyum Bildirileri Kitabı. I/67. İstanbul: Beyan Yayınları. 2019.
• Pakiş. Ömer. Molla Halil es-Siirdî ve Tefsirciligi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 1996.
• Sevgili. Şeyh Fudayl. Menakıbu’l-Validi’l-Üstad eş-Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve’l-Ced eş-Şeyh Abdulkahhar. Zokayt Medresesi Kütüphanesi. Ns. 1400/1980. T.C. CB. https://tccb.gov.tr/cumhurbaskanligi/gorev_yetki/ https://tccb.gov.tr/cumhurbaskanligi/gorev_yetki/)
• Taftazânî. Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Makasıd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye. 1971.
• Taftazânî. Mesud bin ömer. Şerhul Akaid. thk. Muhammed Can. İstanbul: Şefakat Yayıncılık. 2017.
• Topaloğlu. Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Yay. 1985.