Ya‘kub Afvî ve Netîcetü’t-Tefâsîr Adlı Eserindeki Tefsir Metodu

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 77 - 110, 30.06.2019

Emine Arabacı

Öz

Bu çalışmada Ya’kûb Afvî’ye ait Netîcetü’t-Tefâsîr fî Sûreti Yûsuf adlı eser incelenmiştir. 17.yüzyılın sonu ve 18. yüzyılın başlarında yaşamış olan Ya’kûb Afvî vaiz, âlim ve Celvetî şeyhidir. Öncelikle Afvî Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında birinci el kaynaklara ulaşılarak bilgi verilmekte ardından müellifin eseri Kur’ân ilimleri ve Tefsir metodolojisi açısından tahlil edilmektedir. Müellif hattı esas alınan bu eserin dilbilimsel ve tasavvufî yönden öne çıktığı görülmektedir. Eserde rivâyet ve dirayet metodunun kullanıldığı, yazarın vaiz olması hasebiyle yer yer vaaz üslûbundan istifade ettiği görülmektedir. Âyetleri, âyetler, hadisler, sahâbe ve tâbiîn kavli, Arap şiiri, kırâat vecihleri ve israiliyyatla açıklamış olması eserin rivâyet yönüne işaret etmektedir. Sarf, nahiv, belâgat, fıkhî, kelâmî ve tasavvufî değerlendirmeleri ise dirayet yönünü ifade etmektedir. Tasavvufî bağlamda âyetlerden ahlakî, itikadî ve uhrevî açıdan hisseler çıkarması, kulluk sanatının inceliklerine nüfuz etmesi, eseri özgün bir miras kılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ya’kûb Afvî, Netîcetü’t-Tefâsîr, Kur’ân, Celvetî, Yusuf Sûresi

The Exegetical Methot in his Work Netîcetü'Tefâsîr and Ya'kub Afvî

Öz

In this paper, a work called Netîja Tafasir fi Sura Yusuf, has has been studied. The work belongs to the analyst Ya‘kûb Afvî who is the sheik of Jalvetî lived in the late of 17th and in the beginning of 18 th centuries. In the first part of the study, extensive information about the life and works of Afvi Efendi is given by reaching the main sources. In the secont part, Netîja Tafasir fi Sura Yusuf the work of writer s analyzed in terms of the science of, Quran and the methodology of tafsir. It is largely seen that linguistic and sufistic evaluations take part in the work that is in the form a manuscript. It is necessary to emphasize the educational view of this work in which sermon style sometimes is used. Basically, it can be said that the analyst has used the method of story and wisdom. Afvî Efendi has interpreted the verses of the Quran with the information of other verses, hadiths, the companions of the prophet Muhammed and the word of Tabiin, Arabic poem, the styles of reading and isrâilî knowledge. Sarf, rhetoric, fiqhî, kalami and mysticism express the direction of acumen. In Sufistic context, the fact that he shares the moral, clandestine, and spiritual aspects of the verses, his penetration into the subtleties of the art of servitude makes the work a unique legacy.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ya‘kub Afvî, Neticet al-Tafasir, Quran, Calwati, Yusuf Surah.

Kaynakça

• Abay, Muhammed. “Osmanlı Dönemi Müfessirleri.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 1992.
• Abay, Muhammed. “Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsirle İlgili Eserler Bibliyografyası.” Dîvân İlmi Arastırmalar 1/6, (1999): 249-303.
• Afvî, Ya‘kûb. Netîcetü’t-Tefâsîr fi SûretiYûsuf. Hafız Ahmed Paşa, 19.Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi.
• Afvî, Yâkûb. Hulâsatü’l-Beyân fî Mezhebi’n-Nu‘mân, Hüdâî Efendi, 392, H. Selimağa Kütüphanesi.
• Afvî, Yâkûb. Tuhfetü’l-Vü‘âz fî Nehci’l-İttiâz, Hüdâî Efendi, 623, H. Selimağa Kütüphanesi.
• Afvî, Yâkûb. Hediyyetü’l-Vü’âz, Hüdâî Efendi, 336, H. Selimağa Kütüphanesi.
• Afvî, Yâkûb. Kenzü’l-Vâizîn, Hz. Nasûhî Dergâhı, 160, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Afvî, Yâkûb. el-Vesîletü’l-Uzmâ ilâ Hazerti’l-Müctebâ, Hüdâî Efendi, 392, H.Selimağa Kütüphanesi.
• Afvî, Yâkûb. Lem‘a-i Nûrâniyye fî-Şerh-i Kelimât-i Hüdâiyye, Hacı Mahmud Efendi, 2919, Süleymaniye Kütüpdanesi.
• Afvî, Yâkûb. el-Mefâtîh ale’l-Mesâbîh, Cârullah, 357, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ateş, Süleyman. “Hazarât-ı Hams.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 17: 115-116. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Ateş, Süleyman. İşâri Tefsîr Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
• Ateşyürek, Ahmet. “Yakub Afvî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı.” Yüksek Lisans Tezi, Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2003.
• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyat. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Ayvansarayî, Hüseyin. Hadîkatü’l-Cevâmi‘, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281/1864.
• Birışık, Abdülhamit. “İsrâiliyat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23:199-202. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Birışık, Abdülhamit. “Tefsir.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40: 281-293. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333-1342.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2015.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Çakır, Adalet. “Bir Hüdâyî Şârihi Olarak Yâkûb Afvî Efendi ve Lem‘a-i Nûrâniyyesi.” İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 34 (2016): 45-114.
• Çelebi, İlyas. “Hicap.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 17: 429-430. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalısmaları: Kuruluştan X/XVI. Asrın Sonuna Kadar. İstanbul: Ensar Nesriyat, 2006.
• Demirci, Muhsin. “Esbâb-ı Nüzûl.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11: 360-362. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Divlekçi, Celaleddin. “Fîruzâbâdî’nin Kur’an İlimlerine Dair Görüşleri.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29/4 (2017): 1-32.
• Gümüş, Sadreddin. Kur’ân Tefsîrinin Kaynakları. Ankara: Kayıhan Yayınları, 1990.
• Güney, Ahmet Faruk. “Gaza Devrinde Kur’an’ı Yorumlamak.” Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, 18/1 (2005): 193-244.
• Hatiboğlu, İbrahim “Mesâbîhu’s-Sünne.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29:258-260. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Hatiboğlu, İbrahim. “İsrâiliyat” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23: 195-199. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Hüseyin Vassaf, Osmanzâde. Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrar ve Şerhi Esmâr-ı Ebrar. Haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi, 2005.
• İsfahânî, Râğıb. “Ru’ya”. Müfredât fî Gārîbil’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. 170. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1422/1209.
• İbn. Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, (Kahire: Dâru’l-İhyâ'il-Kütüb'il-Arabiyye, 1373/1953), 1286.
• Karagöz, Mustafa. “Vücûh ve Nezâirin Terimleşme Süreci.” Bilimname Dergisi, 14/1 (2008): 7-33.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-Müellifîn: Terâcimü Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• Kurtubî, Ebî Abdullah Muhammed b. Ahmet b. Ebî Bekr. el-Câmi’u li Ahkāmi’l- Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
• Maden Şükrü. Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envârüt’t-Tenzîl Hâşiyesi. İSAM Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtu’l-Kur’ân, İstanbul: Dâru’l-Mîzan, 2005-2011.
• Mukātil b. Süleymân, el-Vücûh ve’n-Neẓâʾir fi’Kur’ân, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Dübey: Merkezü Cum‘a el-Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Türâs, 2006.
• Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ale's-Sahihayn. Thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1990.
• Paşa, İsmâil. Hediyyetü’l-Ârifîn: Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâ'i't-Türâsi'l-Arabî. 1955.
• Râzî, Ziyâeddin Ömer Muhammed Fahreddin. Tefsîru’l-Kebîr: Mefâtîhu’l-Gāyb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Serkis, Yûsuf Elyan. Mu‘cemü’l-Matbû‘âti’l-Arabiyye ve’l-Mu‘arrebe. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1928-1930.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Nisan 1996.
• Sürûrî, Muslihiddin Mustafa b. Şaban. Tefsîru Sûreti Yûsuf. 787, Ötüken İl Halk Kütüphanesi.
• Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahman. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1422/2002.
• Tosun, Necdet. “Aziz Mahmut Hüdâyî’in Tecellyât İsimli Eseri ve Tasavvufta Ruhî Tecrübelerin Aktarılması Geleneği.” Aziz Mahmut Hüdâyi Uluslararası Sempozyum Bildirileri 2, Ed. H. Kâmil Yılmaz, 223-230, İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı, 21-22 Mayıs 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 315-317. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ünal, Mehmed. “Afvî Yâkub.” [1.5.2018]. https://islamansiklopedisi.org.tr/afvi-yakub.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Celvetiyye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (1993): VII, 273-275.
• Yılmaz, Necdet. “Bir Arşiv Vesikası Işığında Hüdâyî Âsitânesi’ Şeyh Tayini.” Aziz Mahmut Hüdâyi Uluslararası Sempozyum Bildirileri 2, Ed. H. Kâmil Yılmaz, 95-100, İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı, 21-22 Mayıs 2005.
• Yücer, Hür Mahmut.“Şeyh Yakub Afvî Efendi ve Şeyh Mehmed Şehâbeddin Efendi’ye Göre Celvetî Erkânı.” Uluslararası Aziz Mahmud Hüdâyî Sempozyumu (20-22 Mayıs 2005) 279-310.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. el-İsrâiliyyât fi’t-Tefsîr ve’l-Hadîs. Kahire: Mektebetü Vehbe 1986.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1424/2003.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Kahire: Mektebetü’t Dâru’t-Turas, 2006.
• Zirikli Hayreddin. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyin, 2002.