Evaluation of the Criticism of Shayhzada Muhy Al-Din Qujawi to Al-Baidawi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 33 - 55, 30.06.2019

Şükrü Maden

https://doi.org/10.32711/tiad.724166

Öz

Although hashiyas of tafsir helps to understand the things they want to explain more easily and accurately, it also contains some criticism by its authors. Shayhzada Muhy Al-Din Qujawi (d. 950/1543), one of the 16th century Ottoman scholars, wrote one of the most famous hashiya written on the commentary by Anwar al-tanzîl of Al-Baidawi. Although Shayhzada is very useful in understanding the subject of Anwar al-tanzîl, there are some criticisms about Al-Baidawi in the work. Shayhzada has put forward criticism and his own views within the framework of various principles such as linguistics, belief principles and fiqh. He tried to base his preferences with some reasons and evidence. These criticisms directed from hashiyas of tafsir to commentators show that these works are not only at the point of understanding the tafsir works, but also in the tafsir literature for the correct understanding of the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Quranic Exegesis, Hashiya, Critic, Baidawi, Shayh-zada Qujawi

Şeyhzâde Muhyiddin Kocevî’nin Beyzâvî’ye Eleştirilerinin Değerlendirilmesi

Öz

Tefsir hâşiyeleri esas aldıkları eserlerin daha kolay ve doğru olarak anlaşılmasına yardımcı olmaları yanında hâşiye yazarlarının birtakım eleştiri ve itirazlarını da içerirler. Bu eleştirilerin yoğunluğu ve çerçevesi ise muhaşşîlerin tercihlerine bağlı olarak değişmektedir. 16. asır Osmanlı âlimlerinden Şeyhzâde Muhyiddin Kocevî (ö. 950/1543) Beyzâvî’nin Envâru’t-tenzîl isimli tefsiri üzerine yazılmış en meşhur hâşiyelerden birini kaleme almıştır. Şeyhzâde’nin hâşiyesi Envâru’t-tenzîl’in anlaşılmasında çokça faydalı olmasıyla öne çıkmakla birlikte eserde Beyzâvî’ye yönelik birtakım itirazlarla karşılaşılmaktadır. Şeyhzâde, dilbilim, inanç esasları ve fıkıh gibi çeşitli ilkeler çerçevesinde eleştiri ve kendi görüşlerini ortaya koymuştur. Tercihlerini bazı sebep ve delillerle temellendirmeye çalışmıştır. Tefsir hâşiyelerinde müfessirlere yöneltilen eleştiriler, bu eserlerin sadece tefsirlerin anlaşılmasına yönelik olarak değil, Kur’ân’ın sahih olarak yorumlanması noktasında da tefsir literatürünün önemli bir parçası olduklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

efsir, Haşiye, Eleştiri, Beyzavi, Şeyhzade Muhyiddin Kocevi

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1416/1995.
• Âlûsî, Mahmûd el-Bağdâdî. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-seb‘ı’l-mesânî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Arıcı, Müstakim. “Bir Biyografinin Yeniden İnşası: Kâdî Beyzâvî, İlişki Ağları ve Eserleri”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kâdî Beyzâvî. ed. Müstakim Arıcı. 23-103. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Baş, Erdoğan. “Şeyhzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/97-98. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. nşr. Muhammed Subhi Hallâk & Muhammed Ahmed el-Atraş. Dımeşk-Beyrut: Dâru’r-reşîd, 1421/2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirîn. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Boyalık, Taha. el-Keşşâf Literatürü: Zemahşerî’nin Tefsir Klasiğinin Etki Tarihi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Zamahşeri ve Tefsiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1983), 59-96.
• Cevdet Bey. Tefsir Usûlü ve Tarihi. haz. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar (Tespitler-Değerlendirmeler). İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd & Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.
• Ebussuûd b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Fahreddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. et-Tefsîru’l-kebîr: Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Gündüzalp, Sultan Ümmügülsüm. “Atûfî’nin Mir’âtü’t-Te’vîl Adlı Envârü’t-Tenzîl Hâşiyesinde Beyzâvî’ye Yönelik Eleştirileri”. Osmanlı’da İlm-i Tefsir, ed. M. Taha Boyalık & Harun Abacı. 283-316. (İstanbul: İSAR Yayınları, 2019).
• Hafâcî, Şihâbüddîn. Hâşiyetü’ş-Şihâb: İnâyetü’l-kâdî ve kifâyetü’r-râdî alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak el-Endelûsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîz. Doha: Vizâretü’l-evkâfi ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1428/2007.
• İbn Kemâl Paşa, Şemsüddîn Ahmed b. Süleymân er-Rûmî el-Hanefî. Tefsîru İbn Kemâl Paşa. thk. Mâhir Edîb Habbûş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 1439/2018.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl ed-Dımeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1421/2000.
• İbnü’t-Temcîd, Muslihuddin Mustafa b. İbrâhim el-Hanefî er-Rûmî. Hâşiyetü’l-Konevî alâ Tefsîri’l-İmâmi’l-Beyzâvî ve me‘ahû Hâşiyetü İbni’t-Temcîd. nşr. Abdullâh Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2001.
• Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1416/1996.
• Kaya, Mehmet. “Müellifi ve Kendisinde Hata Edilen Bir Eser Olarak Cemâleddîn Aksarâyî (ö. 791/188)’nin Hâşiye Ale’l-Keşşâf’ı ve Mutezilî Düşünce sistemi ile Zemahşerî’ye Eleştirileri”. I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu. ed. Mehmet Sami Yıldız v.dğr. 507-531. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, 2017.
• Kâzerûnî, Ebü’l-Fazl el-Kuraşî es-Sıddîkî. Hâşiyetü’l-Kâzerûnî. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Arabiyyeti’l-kübrâ, ts.
• Kevâkibî, Muhammed b. Hasan. Hâşiye alâ Hâşiyeti Sa‘dî Efendi. İstanbul Beyazıt Kütüphanesi, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, 1a-295a.
• Kiraz, Celil. “Envârü’t-Tenzîl Eleştirileri ve Tahlili”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kâdî Beyzâvî. ed. Mustakim Arıcı. 659-705. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Koçyiğit, Talat. Kur’an ve Hadiste Ru’yet Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Konevî, İsâmüddin İsmâil b. Muhammed el-Hanefî. Hâşiyetü’l-Konevî alâ Tefsîri’l-İmâmi’l-Beyzâvî ve me‘ahû Hâşiyetü İbni’t-Temcîd. nşr. Abdullâh Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2001.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. haz. Ali Özek v.dğr. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî v.dğr. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1427/2006.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envârü’t-Tenzîl Hâşiyesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Kitâbü’t-tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Merkezkü’l-buhûsü’l-İslâmiyye, 2017.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu v.dğr.. mürâcaa: Bekir Topaloğlu. İstanbul: Dâru’l-mîzân, 2007.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-uyûn. nşr. es-Seyyid Abdülmaksûd b. Abdirrahîm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâîl. Gâyetü’l-emânî fî tefsîri kelâmi’r-Rabbânî. thk. Hâmid b. Ya‘kûb el-Ferîh. Dübey: Dâru’l-hadâra, 1439/2018.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdurrahmân Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-târîhi’l-Arabî, 1423/2002.
• Müstakîmzâde, Süleymân Sa‘dedin Efendi. Meşâyihnâme-i İslâm. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1716, 1b-16a.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer. Meâni’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Merkezü ihyâi’t-türâsi’l-İslâmî, 1988/1408.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1419/1998.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu’cemü’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-asri’l-hâdır. Beyrut: Müessesetü Nüveyhizi’s-sekâfiyye, 1409/1988.
• Pakiş, Ömer. “Rü’yetullah ile İlişkilendirilen Âyetlerin Mu’tezilî Okuma Biçimi (Kādī Abdülcebbâr ve Zemahşerî Örneği)”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 21 (2001/2), 55-79.
• Polat, Fethi Ahmet. İslâm Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yöneltilen Eleştiriler: Mu‘tezilî Zemahşerî’ye Eş‘arî İbnü’l-Müneyyir’in Eleştirileri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Râgıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Geylânî. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Sa‘dî Çelebi, Hâşiye ale’l-Kâdî el-Beyzâvî. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 168, 1b-294a.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf. ed-Dürru’l-mesûn fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed Harrâd. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1406/1986.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Bedru’t-tâli‘ bi-mehâsini men ba‘di’l-karni’s-sâbi‘. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Şeyhzâde, Muhammed b. Muslihiddin Mustafa el-Kocevî el-Hanefî. Hâşiyetü Muhyiddîn Şeyhzâde alâ Tefsîri’l-Kâdî el-Beyzâvî. nşr. Muhammed Abdülkâdir Şahin. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1999.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Hecr, 1422/2001.
• Taşköprizâde, Ahmed Efendi. eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye fî ‘ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1395/1975.
• Tîbî, Şerefüddîn el-Hüseyn b. Abdillâh. Futûhu’l-gayb fi’l-keşf an kınâi’r-rayb. thk. İyad Ahmed el-Gavc v.dğr. Dübey: Câizetü Dübey ed-devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2013/1434.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdühû, 1395/1975.
• Uzun, Nihat. İslam Tefsir Geleneğinde Muhalefet ve Eleştiri: Şihâbuddîn el-Hafâcî’nin el-Beydâvî’ye Eleştirileri. Ankara: Ankara Okulu, 2016.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. et-Tefsîru’l-basît. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1430.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. şrh. ve thk. Abdülcelîl Abduh eş-Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988/1408.
• Zemahşerî, Cârullâh Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâikı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vücûhi’t-te’vîl. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd & Ali Muhammed Muavvaz. Riyâd: Mektebetü’l-ubeykân, 1418/1998.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Mektebetü Dâri’t-türâs, 1376/1957.