نشر ورقات من كتاب (حسنُ التَّوسُّل إلى صناعةِ التَّرسُّلِ) ( فصل التشبيه وأنواعه ) الصفحات: (16-23)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 77 - 105, 30.06.2021

İbrahim İbrahimoğlu

https://doi.org/10.32711/tiad.872988

Öz

تقوم الدراسة على نشر ورقات من كتاب (حسنُ التَّوسُّل إلى صناعةِ التَّرسُّلِ)، لمؤلفه الشهاب ابن فهد الحلبي الأديب اللغوي المشهور المترأس لديوان الإنشاء في زمن المماليك، الكتاب الذي ضمَّ بين دفتيه علوم البلاغة بفروعها الثلاثة، البيان والبديع والمعاني، وشمل مجموعة من الرسائل الديوانية والإخوانية وتقليدات ومناشير بليغة بأسلوبها؛ تدل على المكنة الفنية الأدبية عند الشهاب الحلبي، الذي نصَّ في مقدمته على أنه وضعه لمن أراد تعلم صنعة الإنشاء والكتابة. وقد تناول الباحث بالنشر أحد أقسام علم البيان في الكتاب، وهو التشبيه الذي عرفه المؤلف، وقسمه بحسب المشبه والمشبه به إلى حسي وعقلي، وإلى مفرد ومركب، كما ذكر تقسيمه عند البلاغيين المتأخرين باعتبار ذكر الأركان وحذفها، والوضوح وعدمه، وباعتبارات أخرى غير الأصلية المعروفة إلى سبعة أقسام، هي: المطلق والمشروط والكناية والتسوية والمعكوس والإضمار والتفضيل وعرض نماذج لذلك، وبيَّن تشبيه التمثيل، ثم الغرض من التشبيه، ثم تكلم على فساده، وختم بكون التشبيه يُعدُّ من الحقيقة لا المجاز.
والناظر في الكتاب يرى أن المؤلف قد أسهم في علم البلاغة إسهاماً كبيراً، وأجاد في اختيار موضوعاته واختصارها وبيان أكثرها فائدة؛ مما جعل الكثير ممن جاء بعده يتأثر به وينقل عنه، كالنويري والقزويني وغيرهما، وقد قام الباحث بنسخ هذه الورقات من النسخة المخطوطة الأصل، وخرّج ما ورد فيها من آيات وأحاديث وأبيات شعرية ووثقها من مظانها الأصلية، وأثبت المصادر التي اعتمدها الشهاب الحلبي واقتبس منها، والمصادر التي نقلت عن الشهاب،كما ترجم للمؤلف وذكر منهجه في ترتيب كتابه.

Anahtar Kelimeler

العربية, البلاغة, تشبيه, ابن فهد, حسن التوسل, مخطوط

Husnü’t-Tevessül ilâ Sinâ‘ati’t-Teressül İsimli Eserin Teşbih ve Çeşitleri Bölümünün Neşri (16-23)

Öz

Bu araştırmada eş-Şihâb İbn Fehd el-Halebî’nin Husnü’t-tevessül ilâ sinâ‘ati’t-teressül isimli eserinin neşri yapılacaktır. Bahse konu kitap, bedî‘, beyân, meânî’den oluşan belagat ilmiyle ilgilidir. Kitabın içerisinde resmi mektuplar, atamayla ilgili talimâtnâmeler ile halka yönelik yazılmış mektuplar bulunmaktadır. Kitabın beliğ uslubu Halebî’nin edebî sanatlardaki vukufiyetine delalet etmektedir. Yazar bu kitabı, yazmayı öğrenmek isteyenler için yazdığını eserin mukaddimesinde beyan etmiştir. Araştırmada beyan ilmimin bir bölümü olan teşbih kısmının neşri yapılmıştır. Müellif, eserinde teşbihi tarif etmiş, hissî-aklî, müfred-mürekkeb, olmak üzere ikiye ayırarak incelemiştir. Sonrasında teşbihin rükünlerini, zikretme veya hazfetme, teşbihin açık veya kapalı olması ve diğer yönlerden teşbih olmak üzere yedi kısma ayırarak incelemiştir. Bu yedi kısım teşbih şunlardır: Mutlak, meşrût, kinâye, tesviye, mak‘ûs, izmâr tefzîl. Müellif, teşbihi temsîliyi açıklamış, teşbin amaçları ve fesadından bahsetmiştir. Teşbihin mecaz değil, hakikat olduğunu söyleyerek bölümü bitirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Belagat, Teşbîh, İbn Fehd, Husnü’t-tevessü’l

The Comment on Pages from the Book Husnu/t-Tevessul ila Sinaati't-Tarassul

Öz

In this research, the publication of eş-Şihâb İbn Fehd el-Halebî’s " Husnü’t-tevessül ilâ sinâ‘ati’t-teressül" will be made. The book in question is about the science of rhetoric consisting of bedi', beyân and meânî. In the book, there are official letters, instructions about appointment and letters written for the public. The eloquent style of the book indicates Halebî's knowledge of literary arts. The author has declared in the introduction of the work that he wrote this book for those who want to learn to write. In the research, the simile part, which is a part of my declaration science, was published. The author has described simile in his work and analyzed it by dividing it into two as hissî-rational, mufred-murakkab. Afterwards, he examined the elements of simile by dividing them into seven parts: dhikr or hedonism, whether simile is open or closed, and simile from other aspects. These seven parts of simile are as follows: Absolute, constitutional, allusion, leveling, mak'ûs, izmâr tefzîl. The author explained simile representation and talked about the purposes and corruption of simile. He concluded the chapter by saying that simile is not a metaphor, but a truth.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Rhetoric, Simile, Ibn Fehd, Well Entreaty.

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilâl el-. Cemheratü’l-Emsâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Askerî, Ebû Hilâl el-. Dîvânü’l-Meânî. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• Bağdâdî, İsmaîl b. Muhammed el-Bâbânî el-. Hediyyetü’l-‘Ârifîn. İstanbul: Vekâletü’l-Meârif, 1951.
• Bedîüzzaman el-Hemedânî, Ahmed b. el-Hüseyn. Dîvânu Bedîüzzaman. thk. Yüsrî Abdülğanî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Buhtürî, el-Velîd b. Ubeyd el-. Dîvanu el-Buhtürî. thk. Hasan es-Sayrafî. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 3. Basım.
• Cahza el-Bermekî, Ahmed b. Ca’fer. Dîvânu Cahza. thk. Cân Tûma. Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd el-. Mu’cem es-Sıhâh. thk. Ahmed Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd el-. Tâcü’l-Luğa. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkahir el-. Delâilü’l-İ’câz. thk. et-Tencî. Beyrut: Dâru’l-Kitêbi’l-Arabî, 1995.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkahir el-. Esrârü’l-Belâga. Yorumlayan: Mahmûd Şâkir. Kahire: Matbaatu’l-Medeni.
• Ebû Ali el-Merzûki, Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen. Şerhu Dîvâni’l-Hamâse.
• Ebû Hilâl el-Askerî, el-Hasen b. Abdillâh. Es-Sınâ’ateyn el-Kitâbe ve’ş-şi’r. thk. Ali el-Beccevî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1986.
• Ebû İshâk el-Kayrevânî, İbrahim b. Alî. Zehrü’l-Êdêb ve Semerü’l-Elbâb. thk. Dr. Yûsuf et-Tavildâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. Ebû Nüvâs, el-Hasen b. Hânî’ el-Hakemî. Dîvânu Ebî Nüvâs. şrh. Ömer et-Tebbâ’. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1998.
• Ebû Saâd el-Êbî, Mansûr İbn Huseyn. Nesru’d-dur fî’l-Muhâdarât. thk. Hâlid Mahfût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Ebû Zeyd el-Kureşî, Muhammed b. Ebî el-Hattâb. Cemhera eş’âru’l-arab. Beyrut: Dâru’l-Erkâm.
• Ebü’l-Abbâs el-Müberred, Muhammed b. Yezîd. el-Kâmi’l fi’l-luğa ve’l-edeb. thk. Muhammed İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 3. Basım, 1997.
• Ebü’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyûb b. Mûsa. Küllîyatü Mu’cemü fî Mustalâhati ve’l-Furûki’l-Luğaviyye. thk. Adnân Dervîş. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Ali b. el-Hüseyn. el-Eganî. thk. Alî Mehnê. Lübnan: Daru’l-Fikr.
• Ebü’l-Feth Abbâsî, Abdurrahîm b. Ahmed. Me’âhidü’t-Tensîs ‘alâ Şevâhidi’t-Telhîs. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1947.
• Ezherî, Muhmmed b. Ahmed el-. Tehzîbü’l-luğa. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Fâdânî, Muhammed Yâsîn el-. Hüsnü’s-Siyâğa Şerhu Durûsi’l-Belâga. Matbaa’tu Muhammed eş-Şehri ve Evlâduhu, 1989.
• Ferâhidî, el-Halîl b. Aahmed el-. el-Ayn. thk. Dr. Mehdî el-Mahzûmî : Mektebetü’l-Hilâl.
• Ferezdak, Hemmâm b. Ğalib b. Sa’saa el-. Dîvânu el-Ferezdak. Beyrut: Dâru Sâdır, 1966.
• Gassânî, Muhammed b. Ahmed el-. Dîvanü’l-Va’va’. thk. Dr. Sâmî ed-Dehân. Dimeşk: el-Mecmau’l-İlmiyyu, 1950.
• Habenneke el-Meydâni, Abdurrahman b. Hasen. el-Bel’agatü’l-Arabiyye “Usûshe ve Ulûmuhe ve Funûnuhe”. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Hâci Halîfe, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-Zunûn. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî.
• Harîrî, Kâsım b. Alî el-. Makâmetü’l-Harîrî. Beyrut: Matbaatü’l-Meârif, 1873.
• Hâşimî, Ahmed b. Mustafa. Cevâhirü’l-Belâğa. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• Hattâbî, Ahmed b. Muhammed el-Büstî el-. Ğarîbü’l-Hadîs. thk. Abdülkerîm el-Azbêvî. Mekke: Câmîatü’l-Ümmü’l-Kurâ.
• Hüsein, Abdülkâdir Muhammed el-. El-Kur’ân’u ve Sûretü’l-Beyâniyyetu. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1985.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. el-Kâmil fî du’afâ’i’r-Ricâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1988.
• İbn Düreyd, Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-Luğa. thk. Remzî Münîr Ba’lebekî. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebü’l-İsba’, Abdülazîm b. el-Abdilvâhid. Tahrîrü’t-Tahbîr fî sınâ’ati’ş-şi’r- ve’n-nesr. thk. Dr. Hafnî Muhammed. Cumhûriyyetu’l-Arabiyyetu’l-Muttehıde: Lecnetu İhyâe’t-Turâsi’l-İslâmî.
• İbn er-Reşîd el-Abbâsî, Abdullah b. Muhammed. el-Bedî’ fi’l-Bedî’. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1990. İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemü Mekâyîsi’l-Luğa. thk. Abdüsselâm Hârun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 2. Basım, 1999.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mi’eti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdü’l-Muid Dân. Hindistan: Meclis Dâiretü’l-Meârif el-Osmâniyye, 2. Basım, 1972.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. el-Mukaddime. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 5. Basım, 1984.
• İbn Hamdûn, Muhammed b. el-Hasen. et-Tezkiretu’l-Hamdûniyye. thk. Dr. İhsân Abbâs. Beyrut: Dârû Sâdır, 1996.
• İbn Hanbel eş-Şeybânî, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetür’Risâle, 2001.
• İbn Hicce el-Hamevî, Ebû Bekr b. Alî. Hizânetü’-Êdêb ve Ğayetü’l-Ereb. thk. Isâm Şekyû. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1987.
• İbn Hucce el-Hamvî, Ebû Bekr b. Alî. Semeratu’l-Evrâk. Kahire: Mektebetü’l-Cumhûriyyeti’l-Arabiyyeti.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Abdullah b.Müslim. Uyûnü’l-Ahbâr.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Reşîk, el-Hasen b. Reşîk el-Kayrevânî. el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Adâbih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 5. Basım, 1981.
• İbn Sîde el-Mursî, Alî b. İsmâîl. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-A’zam. thk. Abdülhamid el-Henedêvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Tabâtabâ, Muhammed b. Ahmed. ‘İyârü’ş-Şi’r. thk. Abdülazîz el-Mâna’ Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
• İbn Zâfir, Ali b. Zâfir el-Ezdî. Ğarâ’ibü’t-Tanbîhât alâ ‘acâ’ibi’t-Teşbihât. thk. Dr. Muhammed Zağlûl. Kahire: Dâru’l-Meârif.
• İbnü’n-Nakîb, Muhammed b. Süleyman el-Belhî. el-Fevâidi’l-Müşevvak ilâ Ulûmi’l-Kur’ân ve İlmi’l-Beyân. Kahire: Matbaatü’s-Saâde, 1909.
• İbnü’r-Rûmî, Alî b. el-Abbâs. Dîvânu İbnü’r-Rûmî. thk. Dr. Hüseyn Nassâr. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü li’l-Kitab, 1981.
• İmruülkays, Cunduh b. Hucr. Dîvânu İmruülkays. thk. Ebû’l-Fadıl İbrahîm. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1958.
• Kannevcî, Muhammed Sıddîk el-. Ebcedü’l-Ulûm. Beyrut: Darû İbn Hazm, 2002.
• Kazvînî, Muhammed b. Abdirrahmân el-. el-Îzâh. thk. eş-Şeyh Behîc Ğazzâvî. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’l-Ulûm, 4. Basım, 1998.
• Kazvînî, Muhammed b. Yezîd el-. Sünen-i İbn Mâce. thk. Muhammed Avdu’l-Bâkî. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-Mü’ellifîn. Beyrut: Müesseseti’r-Risâle, 1991.
• Kütübî, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed el-. Fevâtü’l-Vefeyât. thk. Ali Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• Lebîd b. Rebîa, Ebû Akîl el-Âmirî. Dîvânu Lebîd b. Rebîa. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 2004.
• Lebîd el-Âmirî, Lebîd b. Rebîa b. Mâlik. Şerhu Dîvan Lebîd b. Rebîa. thk. Dr. İhsan Abbâs. Kuveyt: Silsletu’t-Turâsi’l-Arabî, 1962.
• Meydânî, Ahmed b. Muhammed el-. Mecmau’l-Emsâl. thk. Muhammed Muhyiddin. Beyrut: Dâru’l-Meârif.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf el-. et-Teysîr bi-şerhi’l-Câmi’i’s-sağir. Riyad: Mektebetü’l-İmam eş-Şâfii, 3. Basım, 1988.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb en-. Nihayetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. thk. Müfîd Kamhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Râgıb el-İsfahânî, el-Hüseyn b. Muhammed er-. Muhâdarâtü’l-Üdebâ. thk. Ömer et-Tabba’. Beyrut: Dâaru’l-Kalem, 1999.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg es-. A’yânü’l-‘asr ve a’vânü’n-nasr. thk. Alî Ebû Zeyd. Dimaşk, Beyrut: Dâru’l-Fikr el-Muâsır, 1998.
• Sâhib b. Abbâd, İsmâîl b. Abbâd et-Tâlekanî es-. Dîvânu es-Sâhib b. Abbâd. thk. Muhammed Âli Yâsîn. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2. Basım.
• Sanavberî, Ahmed b. Muhammed ed-Dabbî es-. Dîvânu es-Sanavberî. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1970.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed es-. Men Ğâbe ‘anhü’l-Mutrib. Beyrut: el-Matbaatu’l-Edebiyye,1309.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed es-. Yetîmetü’d fî Mehâsini Ehli’l-‘Aşr. thk. Dr. Müfîd Kamhiyye. Beyrut: Dârû’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed es-. el-İ’câz ve’l-Îcâz. Beyrut: Dâru’l-Ğusûn, 3. Basım, 1985.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed es-. et-Temsî’l ve’l-Muhadara.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed es-. Hâssü’l-Hâs. thk. Muhammed Hasen el-Emîn. Beyrut: Dâru’l-Mektebetu’l-Hayat.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed es-. Simârü’l-kulûb fi’l-muzâf ve’l-mensûb. Kahire: Darû’l-Meârif.
• Sekkâkî, Yusuf b. Ebî Bekr es-. Miftâhu’l-‘Ulûm. Yorumlayan: Naîm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Serkîs, Yûsuf İlyân. Mu’cemü’l-Matbûâti’l-Arabiyye ve’l-Muarrebe. Mısır: Matbatu Serkîs, 1928.
• Şâvi, Abdulhâdi Ali eş-. “Resâilu Şihâbu’d-Dîni el-Halebiyyi İtticêhêtuhe el-Mevdûiyyetu”. Mecelletu el-Kâdisiyyetu 1.-2. (2011).
• Şerrîsi, Ahmed b.Abdü’l-Mü’min el-Kaysî eş-. Şerhu Makâmâtu el-Harîrî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî eş-. el-Bedrü’t-tâli bi-mehâsini men ba’de’l-karni’s-sâbi’. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Tabâne, Bedevî. Mu’cemü’l-Belâğa. Cidde: Dâru’l-Minâre, 4. Basım, 1997.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed en-Nîsâbûrî el-. Şerhu Dîvâni’l-Mütenebbî.
• Yâfiî, Abdullah b. Es’ad el-. Mir’âtü’l-Cenân ve ‘ibretü’l-Yekzân. Kahire: Dâru’l-Kitêbi’l-İslâmiyyi, 1993.
• Yâkût el-Hamevî, Yâkût b. Abdillah. Mu’cemü’l-Üdebâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1991.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Hüseynî ez-. Tâcü’l-Arûs. thk. Mecmûatü Mine’l-Muhakkikin. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed ez-. Mu’cemü’ş-Şüyûhi’z-Zehebî. thk. Rûhiyye es-Suyûfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1990.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 9. Basım.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer ez-. Esâsü’l-Belâga. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer ez-. Rebî’u’l-ebrâr ve Nusûsü’l-Ahbâr. Beyrut: Müessesetü’l-‘Alemî.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer ez-. el-Keşşâf. thk. Abdürezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî.
• Zevzenî, Abdullah b. Muhammed ez-. Hamâsetü’z-zurefâ.
• Ziriklî, Hayrüddîn ez-. el-A’lâ. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.