Hanefîler Dışındaki Usûlcülere Göre İllete Yöneltilen Men’/Mümânaa İtirazı

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 180 - 208, 30.06.2021

Ayhan Hira

https://doi.org/10.32711/tiad.908991

Cited By: 2

Öz

İllet bahisleri, fıkıh usulü kaynaklarında kıyasla boy ölçüşebilecek hacimde ele alınması bakımından dikkati çekmektedir. Usul kaynaklarında illetle ilgili başlıklarda önce illetin mahiyeti, çeşitleri, şartları ve tespit yolları sonra da sayısı hakkında görüş birliğine varılamayan illete itirazlar konusu ele alınmıştır. Söz konusu itirazlardan biri de bu çalışmanın konusunu teşkil eden men’/mümânaadır. İtirazların en zayıfı sayılmakla birlikte, hakikatin ortaya çıkarılmasına diğerlerinden daha çok katkı sağladığı kabul edilen men’/mümânaa itirazı, kıyasın rükünlerine ilişkin birtakım şartların sağlanamamış olması tezine dayanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Hanefîler dışındaki usulcüler tarafından telif edilmiş temel fıkıh usulü kaynakları esas alınarak men’/mümânaa itirazının şekil ve muhteva bakımından karşılaştırmalı olarak incelenip değerlendirilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Kıyas, İllet, Ta’lil, İtiraz, Men‘/Mümânaa.

The Mumânaa Objection Directed to the Effective Case According to the Proceduralists other than Hanafis

Öz

The area of illah in sources of fiqh method, calls attention in terms of handled in a way that can compete with qiyas. In the procedural resources, firstly, the nature, types, conditions and detection methods of the illah are discussed in the titles related to the illah, and then the subject of the objections to the illah which could not be consensus on its nummer. One of these objections in question is the objection mumânaa, which is the subject of this study. Although considered the weakest of objections, it is accepted that they contribute more than others to revealing the truth. This is based on the thesis that certain conditions regarding essential requirement of qiyas were could not meted. The aim of this study is to examine and evaluate comparatively in terms of form and content of this objection, based on fundamental fiqh method sources written according to the proceduralists other than Hanafis.

Anahtar Kelimeler

Analogical Reasoning, İllah (Effective Case), Good Reason, Objection, Prohibit.

Kaynakça

• Abujazar, Ebtihal. “Nazariyyetü’t-Te’sîr fi’l-İlleti ‘inde’l-Hanefiyye”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2014), 145-172.
• Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyfüddin Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzak Afifi. Beyrut: Mektebetü’l-İslami, t.y.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Şer’î Hüküm: Tanım ve Tartışmalar”. Bilimnâme Dergisi 37 (2019), 1211-1224.
• -------, “Ta’lîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/511-514. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• ----------, Fıkhın Kaynakları. Ankara: Ay Yayınları, 2017.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• -------, Kitâbu’l-Minhac fî tertîbi’l-hicâc. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1987.
• Başoğlu, Tuncay. “İlleti Tespit Metotlarından Tard ve Tard Ehline Yönelik Tenkitler”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002), 141-159.
• -------, Hicri Beşinci Asır Fıkıh Usulü Eserlerinde İllet Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necat, 1422.
• Candan, Abdurrahman. İslam Hukukunda İlleti Tespit Yöntemleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. İstanbul: Mektebetü’l-İrşad, 1994.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerif. Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddin Abdülmelik. el-Burhân fî Usûli’l-fıkh. thk. Salah b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1977.
• -------, el-Kâfiye fi’l-cedel. nşr. Fevkıye Hüseyin. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyeti’l-Ezheriyye, 1979.
• -------, Kitâbü’t-Telhîs fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah en-Nebâlî ve Beşir Ahmed el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Takvîmü’l-edille fi usûli'l-fikh. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İllet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/117-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Duman, Soner. İlk Dönem Hanefî Usulünde İllet Tartışmaları. İstanbul: Kitabi Yayınevi, 2010.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali et-Tayyib. el-Mutemed fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• -------, Şerhu’l-Umed. thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Züneyd. Kahire: Dâru’l-Matbaati’s-Selefiyye, 1410.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erturhan, Sabri. “Usulcülere Göre Bir Hükmün Birden Çok İlletle Ta’lîli”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 5 (2005), 1…….
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Şifâü’l-ğalîl fî beyâni’ş-şebehi ve’l-muhîl ve mesâliki’t-ta’lîl. Bağdat: Matbaatü’l-İrşad, 1971.
• -------, el-Menhûl min ta’lîkâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
• -------, el-Mustesfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1993.
• Huori, Yahya. “Mesâlikü’l-illeti’l-kat‘iyye ve’z-zanniyye”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 6 (2018), 165-200.
• İbn Akîl, Ebu’l-Vefâ Ali b. Akîl b. Muhammed b. Akîl. el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh. Tah. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• İbn Müflih. Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed. Usûlü’l-fıkh. thk. Fehd b. Muhammed. Riyad: Mektebetü Ubeykan, 1999.
• Îcî, Adudiddîn. Şerhu’l-Adud alâ Muhtasari’l-Münteha’l-Usûlî. Haz. Fâdî Nasîf- Tarık Yahya. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• -------, Şerhu Muhtasari’l-Münteha’l-Usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Kâdî Abdülcabbar, Ebu’l-Hasen b. Ahmed. el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. Haz. Taha Hüseyin. Kahire: Vezâretü’s-Sekâfe, 1963.
• Kahraman, Abdullah. İslam’da İbadetlerin Değişmezliği. İstanbul: Akademi Yayınları, 2002.
• Kal’acî, Muhammed Revvâs. Mu’cemu lügati’l-fukahâ. Ürdün: Dârü’n-Nefâis, 1988.
• Kaya, Hacı. “Mantık Biliminin İmkânlarıyla İnşa Edilen Bilimsel Tartışma Yöntemi: Münâzara İlmi ya da Âdâbu’l-Bahs”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12 (2017), 69-114.
• Korkut, Ramazan. “Fıkıh Düşüncesinde Münâzara Sistematiği (Hatip Bağdâdî’nin el-Fakîh ve’l-Mütefakkih Eserinin Bağlamında)”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2019), 79-97.
• Müslim, Ebü’l-Hasen Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, t.y.
• Öğüt, Salim. “el-İhkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/534-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özdemir, İbrahim. Fıkıh Usulünde Ta’lil Tartışmaları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Özen, Şükrü. İslam Hukuk Düşüncesinin Aklîleşme Süreci. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslam Ali b. Muhammed. Kenzü’l-vusûl ilâ ma’rifeti’l-usûl. Haz. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997. (Keşfü’l-esrâr ile birlikte).
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Hatib. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. thk. Taha Cabir Feyyaz el-Alvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Sa‘dî, Abdülhakîm Abdurrahman Esad. Mebâhisü’l-ille fi’l-kıyâs inde’l-usûliyyîn. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2000.
• Sem‘ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed. Kavâti’u’l-edille. thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed İbn Ebî Sehl. el-Mebsut. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• -------, Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Sübkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Ali b. Abdilkafî. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Şerhu’l-Kevkebi’s-Sâdı‘ Nazmı Cem‘u’-Cevâmi‘. thk. Muhammed İbrahim Hafnâvî. Kahire: Mektebetü’l-Eyman, 2000.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1990.
• -------, er-Risale. Kahire: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ta’lîlü’l-ahkâm. Kahire: Matbaatü’l-Ezher, 1947.
• Şınkıtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed. Âdâbu’l-bahs ve’l-münâzara. thk. Suûd b. Abdülaziz el-Arîfî. Cidde: Dâru’l-Âlemi’l-Fevâid, 2007.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Mulahhas fi’l-cedel fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Yusuf Ahundcân Niyâzî. Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1407.
• -------, el-Luma’ fî usûli’l-fıkh. thk. Muhyiddîn Dîb Misto ve Yusuf Ali Büdeyvî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1997.
• Tahânevî, Muhammed b. A’lâ b. Muhammed Hamîd. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Topal, Şevket – Arvas, Mehmet S. “Hanefi Usûlündeki Temel Yaklaşımlar (Hicri Altıncı Asrın Ortalarına Kadar)”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2018), 175-209.
• Yavuz, Yusuf Şevki. Kur’ân-ı Kerim’de Tefekkür ve Tartışma Metodu. İstanbul: İlim ve Kültür Yayınları, 1983.
• Yüksel, Emrullah. “Âmidî, Seyfeddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/57-58. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed. el-Bahru’l-Muhît fî usûli’l-fıkh. thk. Abdüssettâr Ebû Ğudde. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf, 1992.