Şanlıurfa ile İlişkilendirilen Peygamberler

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 260 - 288, 30.12.2021

Ömer Sabuncu , Ahmet Gündüz

https://doi.org/10.32711/tiad.972969

Öz

Şehirler ve medeniyetler kendilerini insanlık tarihinde yer edinmiş kişilerle birlikte ilişkilendirerek kültürlerine bir değer ve kutsiyet atfetme çabası içindedirler. Bu, bazen köklerinin derinliğini dile getirmek bazen de ticarî kaygılar sebebiyle başvurulan gerekçelerden kaynaklanabilmektedir. Ancak halkın genel kabulü olan hususlar hemen kabul edilemeyeceği gibi bir celsede reddedilmemeli, doğruluğu araştırılmalıdır. Bu tür bir araştırma bazen halkın şifahî kültürüne zıt, bazen de destekler nitelikte ilmî verilerin tespitine imkân sağlamaktadır.
Şehirlerin şifahî kültürde ilişkilendirildiği önemli şahsiyetler içerisinde en önde peygamberler yer almaktadır. Bu çerçevede adı en fazla öne çıkan yerlerin başında Urfa gelmektedir. Öyle ki Urfa ile ilişkilendirilen peygamber sayısı halk tarafından on dörde kadar çıkarılmaktadır. Ancak bu ilmî verilerle teyide muhtaç bir konudur. Çalışmada söz konusu peygamberlerin bölgeyle irtibatına dair veriler başta Kur’an ve ilgili tefsirler olmak üzere Tevrat, İncil gibi dinî kaynaklar ile tarihî kaynaklar araştırılmak suretiyle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Peygamber, Urfa, Harran, Tevrat, Kur’an.

The Prophets Thought to Have Lived in Urfa

Öz

Cities and civilisations make effort to attribute value and sanctity to their culture correlating themselves with figures having important place in the history of mankind. This can stem from either stating deepth of origins or some commercial concerns. Such a popular acceptance couldn’t be approved at once, nor should be rejected at first glance, but its accuracy ought to be checked on. This kind of checking on might help determine scientific data which is either supporting or opposite to popular verbal culture.
Prophets are prominent among importan figures of verbal culture of the cities. In this context, Urfa is one of the leading city whose name is mostly heared. But this issue needs to be verified with scientific data. In this study, the information about connection of related prophets with the region has been tried to put forward by examining religious sources such as the Qur’an, its related exegeses at first and then the Torah, the Bible and also historical sources.
Keywords: History, Prophet, Urfa, Harran, The Torah, The Qur’an.

Anahtar Kelimeler

History, Prophet, Urfa, Harran, The Torah, The Qur’an.

Kaynakça

• el-‘Aclûnî, İsmail b. Muhammed. el-Feyzû’l-cârî bi şerhi Sahîh İmâm el-Buhârî. Dâru’l-Kemâl el-Müttahide, 1439.
• Abbas Muhammed el-’Azzâvî. Mevsu’atu tarihi’l-Irâk beyne ihtilâleyn. 8 Cilt. Dâru’l-Arabiyye, 1425.
• Abdulkadir Karahan. “Hz. İbrahim Hakkında İngilizce Bir Eser ve Bazı Mütalaalar” Hz. İbrahim (a.s)’ı Anma Şanlıurfa 1. Kültür ve Sanat Haftası. Şanlıurfa, Şurkav Yay.1992.
• Abdullatif Sultânî. Ahmed b. Yusf. Ahbâru’l-devle ve esâru’l-uvel fi’t-tarih. thk. Fehmî S’ad. 3 Cilt. Alemu’l-Kütüb, 1992.
• Abdüsselam b. Muhsin Âl İsa. Dirâset Nakdiyye fî Merviyyât el-vârida fî şahsıyyât Ömer b. el-Hattâb. 2 Cilt. Medine: ‘İmâdatu’l-Bahsi’l-İlmiyyi bi Câmi‘ati’l-İslâmiyye, 2002.
• Aydemir, Abdullah. İslâmî Kaynaklara Göre Peygamberler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Bedruddin el-‘Aynî, Mahmud b. Ahmed. ‘Umdetu’l-kârî şehhi sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• El-Benâkitî Ebû Süleyman Davud. Tarih el-Benâkitî. thk. Mahmud Abdülkerim Ali. Kahire: el-Merkezu’l-Kavmî, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Carsten Niebuhr, Reisebescheriebung nach Arabien und andren umliegen-den Landern. Arabistan ve Civarında Bulunan Diğer Ülkeler Seyahatnamesi. Kopenhagen 1778.
• Ed.Cengiz Eroğlu, Cengiz Babuçuoğlu, Mehmet Köçer, Osmanlı vilayet Salnamelerinde Halep, (Ankara: Orsam Kitapları), 2012.
• Demircan, Adnan. “Peygamberler Şehri Urfa”. Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Hayat. 372. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Demirdöver, Ahmet. Tezkiretu ûli’n-nühâ fî mezâyâ Harrân ve’r-Ruhâ. Şanlıurfa, ts.
• Ed-Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasan. Tarihu’l-hamîs fî ehvâli enfusi’n-nefîs. 2 Cilt. Dâru Sâdır, ts.
• Ebû Hasan el-Herevî Ali b. Ebû Bekir. el-İşarât ilâ marifeti’z-ziyârât. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfe ed-Dîniyye, 1423.
• Ebû Hasan el-Herevî Ali b. Ebû Bekir. el-İşarât ilâ marifeti’z-ziyârât. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfe ed-Dîniyye, 1423.
• Ebu’l-Fidâ’ ʻİmâduddin İsmail b. Ali. Takvîmu’l-büldân. Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1427.
• Ebû’l-Muzaffer es-Sem‘ânî, Mansur b. Muhammed. Tefsîru’s-Sem‘ânî. thk. Yâsir İbrâhim Ğuneym, Ğuneym b. Abbâs b. Ğuneym. 6 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Ebu’l-Yum el-‘Uleymî, Abdurrahman b. Muhammed. El-Unsu’l-celîl bi tarîhi’l-Kuds ve’l-Halîl. Mektebetu Dandîs, 1420.
• Ebu’l-Yum el-‘Uleymî, Abdurrahman b. Muhammed. El-Unsu’l-celîl bi tarîhi’l-Kuds ve’l-Halîl. Mektebetu Dandîs, 1420.
• Ebu’l-Yumn el-‘Ulemî, Mucîruddin b. Muhammed. Fethu’r-Rahmân fî tefsiri’l-Kur’ân. thk. Nureddin Tâlib. 7 Cilt. Dımeşk: Dâru’n-Nevâdir, 2009.
• George Ernest Wright. Biblical Archaeology. Abridged Edition, 8th Printing, Philadelphia: The Westminster Press, 1976.
• George Percy Badger. The Nestorians and their Rituals, with the Narrative of A Mission to Mesopotamia and Coordistan in 1842-1844. (London: 1852), 20. Bölüm: 318-333.
• Gündüz, Ahmet. “Yusuf Suresi Bağlamında Üç Gömlekli Hayat Sürecinden Bazı Ayrıntılar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2016), 93-110.
• El-Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ala’s-sahîhayn. thk. Mukbil b. Hâdî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Harman, Ömer Faruk. “Elyesa‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/69-70. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Harman, Ömer Faruk. “İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/266-272. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “Lût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/227-229. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• El-Hâzin, Alaaddin Ali b. Muhammed. Lübâbu’t-tevîl fî me‘ânî’-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• Işıltan, Fikret. Urfa Bölgesi Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1960.
• İb ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tunusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn ‘Asâkir, Ali b. el-Hüseyin. Tarihu medineti Dımeşk. thk. Muhibbuddin Ebû Saîd. 70 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1995.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tunusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Abdulmünim el-Himyerî Muhammed b. Muhammed. er-Ravdu’l-mi’târ fî haberi’l-aktâr. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Müessesetü Nâsır, 1980.
• İbn Âdil, Ebu Hafs Siracuddin Ömer. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb. thk. Ahmed Abdülmechûd. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Cübeyr Muhammed b. Ahmed. Rihletu İbn Cübeyr. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• İbn Habîb Muhammed, b. Ümeyye b. ‘Amr el-Hâşimî. el-Muhabber. Beyrut: Dâru’l-efâki’l-cedîde, ts.
• İbn Haldûn Abdurrahman b. Muhammed. Tarih İbn Haldûn. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şirî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1988.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsiru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Dâru Taybe: Beyrut, 1420.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. el-Me‘ârif. ed. Servet ‘Ukâşe. 1 Cilt. Kahire: Heyetu’l-Mısrıyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, 1992.
• İbn M‘asûm Sadruddin el-Medenî. et-Tîrâzu’l-evvel. 9 Cilt. Müessetu lî âli’l-Beyt lî İhyâi’t-Turâs, ts.
• İbn Şeddâd İzzeddin Ebu Abdullah. el-’Alâku’l-hatîra fî zikri umerâi’ş-Şâm ve’l-Cezire. thk. Yahya Zekeriyya ’Abbâde. Şam: Vezâratu İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1991.
• İbnu’l-‘İmâd, Abdulhay b. Ahmed el-Hanbelî. Şüzûrâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmut Arnavut. Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1986.
• İbnu’l-Cevzî, Cemaluddin Abdurraman. el-Muntazam fî tarihi’l-Umam ve’l-mulûk. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ, Mustafa Abdulkadir ‘Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnu’l-Cevzî, Cemaluddin Abdurraman. Zâdu’l-mesîr fî İlmi’t-tefsir. thk. Abdürrezzak el-Mehdi. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422.
• İsmail Hakkı, İbn Mustafa el-İstanbulî. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1127.
• Julius Heinrich Petermann. Reise i m Orient. Doğu’da Gezi. Leipzig, 1865.
• Kâmil el-Ğazzî. Nehruz’z-Zeheb fî Tarih-i Haleb. Halep: Dâru’l-Kalem, 1419. Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdu’s-sârî li şerhi sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matabaatu’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi - Yeni Yaşam Yayınları, 2009. https://incil.info/arama/Tekvin+11
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrâhim Etfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrıyye, 2. Basım, 1964.
• Küçükkaya, Mahmut Askeri. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Tasavvuf: Tarikatlar-Şeyhler-Tekkeler-Ziyaretgahlar. İstanbul: Pozitif Yayıncılık, 2001.
• el-Makdisî, Muhammed b. Abdülmelik. Tekmiletu Tarihi’t-Taberî. Beyrut: el-Matbatu’l-Katolikiyye, 1958.
• Masarrat Husain Zuberi. Abraham, His Life and Times (İbrahim, Hayatı ve Zamanı). Karachi, Pakistan: 1985.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed el-, es-Seyyid İbn Abdulmaksud. Tefsiru’l-mâverdî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Muhammed Hıdır eş-Şankıtî. Kevseru’l-Me ‘ânî fî Keşfi Habâyâ Sahîhi’l-Buhâri. 14 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1995.
• Mukâtil b. Süleyman, İbn Beşir el-Ezdî. Tefsir Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi, I., 1423.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Oymak, Mehmet. Urfa ve Hz. Eyyûb. Şanlıurfa: Dergâh Kitabevi, 4. Basım, 2005.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetu’t-tefâsîr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’s-sâbûnî, ts.
• es-S‘alebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşfu ve’l-beyân ‘an tefsiri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed b. ‘Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sa‘îd Havvâ. el-Esâs fi’t-tefsîr. 11 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1424.
• Sâlnâme-i Velâyet-i Haleb, H. 1307, Def‘a 18.
• Segal, Judah Benzion. Edessa (Urfa): Kutsal Şehir. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Selahattin E. Güler. Yabancı Gezginlerin Gözüyle Urfa Bölgesi. İngiliz Gezgin E. B. Soane’nin Notlarında Birecik, Urfa ve Siverek. Şanlıurfa: Şurkav Yay. 2010.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Şemsuddin Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlî. Mirâ’tu’z-zaman fî tevârîhi’l-‘ayân. thk. Muhammed Berakât vd. 23 Cilt. Suriye: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 1434.
• es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû bekir. ed-Durru’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû bekir. Tarihu’l-Hulefâ. Mısır: Matbaatu’s-Seâde, 1952.
• Şerîf el-İdrîsî Muhammed b. Muhammed. Nüzhetu’l-müştâk fî ihtirâki’l-âfâk. 2 Cilt. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1409.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî tevili’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Tavernier, Tavernier Seyahatnamesi. Ed. Stefanos Yerasimos. Çeviren: Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Yakut el-Hamevî Şihabuddin. M ’ucemu’l-büldân. Beyrut: Dâr Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Yıldız, Selami. Peygamberler Diyarı Urfa. Ankara: Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, ts.
• ez-Zamahşerî, Mahmut ‘Amr. el-Keşşâf ‘an hakâkiki ğavâmidi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.
• Züheylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsiru’l-vasît. 3 Cilt. Dâru’l-fikr, Dımaşk, 1422.