İlk Dönem Ehl-i Hadis ve İbn Teymiyye Selefîliğinin Hindistan Ehl-i Hadîs Ekolüne Etkileri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 219 - 246, 30.06.2022

Serdar Murat Gürses

https://doi.org/10.32711/tiad.1018580

Öz

Ehl-i hadis, nasları zâhire göre anlamayı esas alan ekollerin ortak adıdır. Hem erken dönemde ortaya çıkan Ehl-i Sünnet mensubu hadisçiler hem de XIX. asırda Hindistan’da beliren ekol, kendilerini tanımlarken Ehl-i hadis kavramını kullanmıştır. Farklı zaman ve şartlar altında şekillenen bu ekollerin ortak yönleri olduğu gibi farklı prensipleri de mevcuttur. Bu sebeple klasik Ehl-i hadis ekolü tam olarak tespit edilmeli, sonrasında Hindistan Ehl-i hadisi ile ortak ve farklı yönleri ortaya konmalıdır. Hindistan Ehl-i hadisi ile ilgili yapılan araştırmaların genelinde hoca talebe ilişkisi üzerinde durularak, Hindistan Ehl-i hadisi, Vehhâbî hareketin bir devamı olarak görülmüştür. İlk dönem Ehl-i hadisi ile Hindistan Ehl-i hadisi arasındaki irtibatı netleştirmek için yapılan bu araştırmada ilk önce iki ekolün farklı yaklaştığı konular tespit edilmiştir. Sonrasında bu fikirlerin ortaya çıkışları incelenerek iki ekol arasındaki ilişki tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışmada, Hindistan Ehl-i hadisi’nin kendisini tanımlarken kullandığı taklid, tevessül gibi prensiplerin Ehl-i hadis değil, İbn Hazm İbn Teymiyye ve Şevkânî kaynaklı olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Hadis, Selefiyye, Vehhâbilik, Hindistan, İbn Teymiye

The Effects of Early Ahl-i Hadith and Ibn Taymiyyah Salafism on Indian Ahl-i Hadith School

Öz

Ahl al-hadith is a common name used for schools that emerged in India both in the classical period and in the recent period, which based on understanding verses and hadiths in a literalist way. These schools, which emerged under different times and conditions, have common aspects as well as different aspects. For this reason, it should be determined who the Ahl-i hadith is, and then its common and different aspects with the Indian A’hl-i hadith should be revealed. In the majority of these studies, the A’hl al-hadith of India has been seen as a continuation of the Wahhabi movement. In this research, which was carried out to clarify the connection between the Ahl al-Hadith of the first period and the Ahl-i Hadith of India, firstly, the subjects that the two schools approached differently were determined. Afterwards, the emergence of these ideas was examined and the relationship between the two schools was tried to be determined. In the study, it was concluded that the principles such as taqlid and tawassul used by the Ahl al-Hadith of India to describe themselves are not from the Ahl al-Hadith, but from Ibn Hazm, Ibn Taymiyya and Shawkani.

Anahtar Kelimeler

A’hl-i hadith, Salafiyya, Wahhabism, India, Ibn Taymiyyah

Kaynakça

• Abdulhay el-Hasenî. Nüzhetü’l-ḫavâṭır ve behcetü’l-mesâmiʿ ve’n-nevâẓır. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1420/1999.
• Abdulmâcid Gavrî. “el-Murâdu bi ehli’l-hadîs fi’l-karni’l-hicriyyetti’l-ûlâ ve medâ alâkati’l-müsemmeyîne fî şibhi’l-kârrati’l-Hindiyye fi’l-kurûni’l-müte’ehhira”. Journal of Islamic & Religious Studies 5/1 (1441/2020), 1-22.
• Abdulvehhâb Halîlü’-rahmân. ed-Da‘vetü’s-selefiyye fî şibhi’l-kârrati’l-Hindiyye. Mekke: Ümü’l-Kurâ, 1406/1985.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• Agitoğlu, Nurullah. Hindistan Ehl-i Hadis Ekolünde Şerh Geleneği. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• Akay, Akif. İslam İnancında Şefaat. Konya: Necmeddin Erbakan Ünv., Doktora Tezi, 2012.
• Alâ Bekir. Melâmihün Reîsiyye li’l-Menâhici’s-Selefîyyi. İskenderiye: Dâru’l-Akîde, 1437/2016.
• Âmidî, Seyfeddîn. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• Apak, Adem. “İslâm Târihi Boyunca Selef ve Selefılik Kavramlarının Anlam Serüveni”. Târihte ve Günümüzde Selefîlik Sempozyumu. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014, 39-50.
• Aydın, Ahmet. “Sömürge Hindistan’ında İslâmî Akımlar: Ehl-i Hadis Cemaati”. Hıstory Studies 11/1 (2019), 1-22.
• Azhar Majothi. Indıan Wahhābısm: The Case Of The Ahl-I Ḥadīth In Colonıal Indıa. University of Wales Trinity Saint David, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. Ġāyetü’l-maḳṣûd fî ḥalli Süneni Ebî Dâvûd. 3 Cilt. Karataş, El-Mecme’u’l-İlmî., 1429.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. ʿAvnü’l-maʿbûd. thk.
• Abdurrahmân Muhammed Osman. 14 Cilt. Medîne: Mektebetü’s-Selefiyye, 1388/1968.
• Bashir Ahmad Khan. Ahl-i Hadith Movement in Northern India. Hindistan: University of Kashmir, 1987.
• Bashir Ahmed Khan. “From Wahabı To Ahl-I- Adıth : A Hıstorıcal Analysıs”. Proceedings of the Indian History Congress 61 (2001 2000), 748-760.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b el-Hüseyin b Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424.
• Birışık, Abdülhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• Buehler, Arthur F. “Karizmatik Otorite Nassî Otoriteye Karşı: İngiliz Hindistanı’nda Aracı Tasavvufu Reddedenlere Nakşibendî Yanıt”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (01 Haziran 2004), 349-366.
• Büyükkara, M. Ali. “Vehhâbilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/ 611-615. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Charls Allen. “The Hidden Roots of Wahhabism in British India”. World Policy Journal 22/2 (2005), 87-93.
• Çalışkan, İsmail. “Allah-İnsan İlişkisinde Aracı Fikri: Vesîlecilik”. İslâmiyât 5/1 (2002), 181-190.
• Daniel Brown. İslam Düşüncesinde Sünneti Yeniden Düşünmek. çev. Salih Özer-Sabri Kızılkaya. Ankara: Ankara Okulu, 2009.
• Daudî, Zaferullah. Şah Veliyyullah Dihlevî’den Günümüze Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Ebû’-l Hasan en-Nedvî. A Mısunderstood Reformer. Lucknow-İdia: Acedemy of İslamic Recearch and Publications, ts.
• Edward Rehatsek. The History of the Wahhábys in Arabia and in India. Bombay, 1880.
• Fazlurrahman. İslâm. çev. Mehmet Dağ. Ankara: Selçuk Yayınları, 1992.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Muhammed Abdusselâm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Gözün, Abdulvehhab. “İbn Teymiyye’nin Tevessül Anlayışına Eleştirel Bir Yaklaşım”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2018), 15-42.
• Güler, Zekeriya. “Vesile ve Tevessül Hadislerinin Kaynak Değeri”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 4/10 (2003), 45-98.
• Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî Ahmed b. Kitâbü’l-ʿİlel ve maʿrifeti’r-ricâl. thk. Vasiyyullâh b. Muhammed. 3 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Hânî, 1422/2001.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb. İʿlâmü’l-ḥadîs̱ fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed b. Sa’d Abdurrahmân. 4 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1409.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Habep: Matbaatü’l-İimiyye, 1351-1932.
• Hughes, Thomas Patrick. A Dictionary of Islam. Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd, 1995. İbn Abdilber. Câmi‘u beyâni’l-ilmi ve fadlihî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbni’l-Cevzî, 1415.
• İbn Abdilber. el-İntimâ fi fadli’s-salâseti’l-fakahâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• ibn Abdilber. el-İstîâb fî ma‘rifeti ashâb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1413/1992.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣahîḥ. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Şuayb el-Arnaût. 26 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379–1959.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâk, 1403/1983.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Muhammed Abdusselâm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Kutluboğa. Tâcü’t-terâcim. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1415/1995.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-İstiğâse fi’r-red ala’l-Bekrî. Riyâd: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1426.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. er-Red ala’l-İhnâî. Cidde: Dâru’l-Hazâr, 1420.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Kâidetün Celîle fi’t-tevessül ve’l-vesîle. Riyad: İdâretü’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. 37 Cilt. Vizâretü’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, Riyâd., 1424.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Ziyâretü’l-kubûr. Mısır-Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 1412.
• İşcan, M. Zeki. “Selefîliğin Temel Esasları”. Târihte ve Günümüzde Selefîlik Sempozyumu. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014, 91-110.
• İşçan, M. Zeki. “Ehl-i Sünnette Dini Bir Otorite Olarak Selef Fikrinin Ortaya Çıkışı”. Ekev Akademi Dergisi 9/5 (2005), 7-24.
• Kallek, Cengiz. “İbnü’l-Münzir en-Nîsâbûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/158-159. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Karaman, Hayrettin. İslam Hukukunda İçtihâd,. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Kevserî, Muhammed. Muhgu’t-takavvul bi meseleti’t-tevessül. Dımeşk: Dâru’l-Beşâir, 2004.
• Koca, Ferhat. İslam Düşüncesinde Selefîlik. Ankara: Ankara Okulu, 2016.
• Leknevî, Abdulhay. İbrâzü’l-gayyi’l-vâkı’ fî Şifâi’l-ayy. Beyrut: Dâru’l-Feth, 1416/1996.
• Leknevî, Abdülhay. Ẓaferü’l-emânî fî Muḫtaṣari’l-Cürcânî. Beyrut: Dâru’l-feth, 1420/2000.
• Mâtürîdî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınları, 1425/2005.
• Metcalf, Barbara. Islamic Revival in British India. Princeton: Princeton University Press, 1982.
• Metcalf, Barbara. “The Taqwiyyat al-Iman (Support of the Faith) by Shah Ismail Shahid”. Islam in South Asia in Practice. Princeton: Princeton University Press, 2009, 190-201.
• Mohiuddin Ahmad. Saiyid Ahmad Shahīd: His Life and Mission. Lucknow: Academy of Islamic Research and Publications, 1975.
• Muhammed Dihlevî. Hadis Ehli’nin Tarihi. İstanbul: Mercan Yayınları, 2014.
• Muinuddin Ahmad Khan. “Some Reflections on Mawlana Karamat Ali’s Role As A Reformer”. Islamic Studies 4/1 (1965), 103-111.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuḥfetü’l-aḥveẕî şerḥu Câmiʿi’t-Tirmiẕî. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1430/2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Öz, Mustafa. “Muhammed b. Abdulvehhâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/492-494. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Özdemir, Mehmet. “Fıkıh Usulü Açısından Taklid”. Hikmet Yurdu 5/9 (2012), 137-161.
• Özşenel, Mehmet. Pakistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları, 2014.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Uṣûlü’l-Pezdevî. Karataş: Matba‘atu Câvid, ts.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Sıddık Hasan Han. Delîlü’ṭ-ṭâlib ʿalâ tercîḥi’l-meṭâlib. Riyâd: Dâru’d-Dâî li’n-Neşr, 1422.
• Sıddık Hasan Han. ed-Dînü’l-hâlis. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Sıddık Hasan Hân. et-Tâcü’l-mükellel min cevâhiri meʾâs̱iri’ṭ-ṭırazi’l-âḫiri ve’l-evvel. Katar: Vizâretü Umûmi’l-Evkâf, 1427.
• Sıddık Hasan Han. Tercümânü’l-vehhâbiyye,. Agra: Matbâatu’l-Mufîd, 1301.
• Sıddık Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî el-Kannevcî. el-İklîd li-edilleti’l-ictihâd ve’t-taḳlîd. İstanbul: Mabaatu’l-Cevânibi’l-Kâine, 1296.
• Sıddık Hasan Han. Riḥletü’ṣ-Ṣıddîḳ ile’l-Beyti’l-ʿatîḳ. Katar: Vizâretü’l-Evkâf, 1427/2007.
• Subkî, Ebü’l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî b. Temmâm. Şifâʾü’s-seḳām fî ziyâreti ḫayri’l-enâm. Beyrut: el-Mektebetü’t-tahsîsiyye li’r-Reddi Ala’l-Vehhâbiyye, 1428/2008.
• Sünnî, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. İshâk ed-Dîneverî ibnü’s-. ʿAmelü’l-yevm ve’l-leyle. Beyrut: Dâru’l-Kıble, ts.
• Şevkânî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1419/1999.
• Titus, Murray. A Religious History of İslam in İndia and Pakistan. Coronet Books, 2005.
• Uzundağ, M. Sait. Hindistan Ehl-i Hadis Ekolü ve Sıddık Hasan Han. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• William, W. Hunter. The Indian Musalmans. London, 1876.
• Yarrington, Matt D. Lived Islam in Bangladesh. İskoçya: University of Edinburgh, Doktora Tezi, 2010.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.