Ebü’ş-Şeyh ve Kitâbü’l-Azame Adlı Eseri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 156 - 189, 30.06.2022

Hüseyin Sıcak

https://doi.org/10.32711/tiad.1101054

Cited By: 1

Öz

İslamî ilimlerin her birinde eserler vererek o ilmin tarihî gelişiminde ve ilmî tekamülünde katkı sağlayan çok yönlü âbidevî şahsiyetler vardır. Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî hicri IV. asrın önde gelen İslam âlimlerinden biri kabul edilmektedir. Yetiştirdiği talebeleri ve çeşitli alanlarda vücuda getirdiği eserleri ile temâyüz etmiştir. Onun Kitâbü’l-Azame adlı eseri İslamî literatür içinde önemli bir yere sahiptir. Allah’ın azamet ve kudretini ayet, hadis ve âsâr ile anlatan eser, konuları birbirinden farklı sonradan yazılan birçok kitaba kaynaklık etmiştir. Kitâbü’l-Azame üzerinde ülkemizde henüz akademik bir çalışma yapılmış değildir. Bu makale hem Ebü’ş-Şeyh’i hem de Kitâbü’l-Azame adlı eserini tanıtmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebü’ş-Şeyh, Kitâbü’l-Azame, İsfahan, Rivayet, Akaid

Ebü’ş-Sheikh and His Book of Kitâbü'l-Azame

Öz

In each of the Islamic sciences, there are versatile monumental personalities who contribute to the development of sciences by giving works. Abü'sh-Sheikh al-Isfahani IV. He is considered one of the leading Islamic scholars of the century. He distinguished himself with the students he trained and the works he created in various fields. In addition to hadith sciences, he also has works in fields such as tafsir, recitation, history and ethics. It is possible to see quotations from his works in many books. Ebü'ş-Sheikh's book Kitâbü'l-azame has an important place in Islamic literature. The work deals with the majesty and power of Allah. The subjects were narrated by the hadith narration technique. It is explained with narrations from the Prophet, his companions and his followers. It is seen that the rumors in question are the source of especially the books of tafsir, hadith and creed. In our country, a comprehensive study dealing with various aspects of Kitâbü'l-azame has not been done yet. This article aims to introduce both Ebü'ş-Sheikh and his work Kitâbü'l-azame.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Akâid, Ebü, Kitâbü, İsfahan

Kaynakça

• Abdullah b. el-Mübârek. ez-Zühd ve’r-rekâik, thk. Ahmed Ferîd. Riyâd: Dâru’l-Mi’râc, 1. Basım, 1995.
• Abdülvâsi Yahyâ Muhammed el-Mazibi el-Yümnî. Ziyâdât ve müfredât Ebi’ş-Şeyh alâ Kitâbi’l-azame ala’l-kitâb ve’s-sünne. Sudan: Câmiatü Ümmi Durmân el-İslâmiyye, 1432/2011.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs, thk. Husâmeddîn el-Kudsî. Kâhire: Maktebetü’l-Kudsî.
• Akdoğan, Muhammed. “Ebü’ş-Şeyh’in Hayatı, Hadisçilik Faaliyetleri ve Eserleri”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/7, (2017), 584.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1951.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsîr Tarihi, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-arabiyyi, trc. Abdulhalim en-Neccâr. Kâhire: Dâru'l-Meârif, 1959.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmaîl. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Çakın, Kamil. “Ebû Saîd ed-Dârimî’nin Allah’ın Sıfatları ile İlgili Bazı Görüşleri”. Dini Araştırmalar. 3/8, (Eylül-Aralık 2000), 49-50.
• Çelebi, İlyas. “Mu’tezile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/391-401. Ankara: TDV Yayınları 2020.
• Dâvûdî, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillah b. İshâk. Zikru ahbâri Asbahân thk. Seyyid Kisrevî Hasen. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1410/1990.
• Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen b. Selmân-Ebû Huzeyfe Râid b. Sabrî. Mu’cemü’l-musannefâti’l-vâride fî Fethi’l-bârî. Riyâd: Dâru’l-Hicre, 1. Basım, 1412/1991.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Hz. Peygamber’in Edeb ve Ahlakı, trcm. Naim Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. et-Tevbîh ve’t-tenbîh, thk. Ebü’l-Eşbâh Hasan b. Emîn b. Mendûh. Cevhere: Mektebetü’t-Tev’ıyeti’l-İslâmiyye, Basım, 1987.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. el-Fevâid, thk. Ali b. Hasan b. Ali b. Abdülhamîd el-Halebî el-Eserî. Riyâd: Dâru’s-Sumay’î, 1. Basım, 1992.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Cüz’ fîhi ehâdîsi Ebî Muhammed Abdillah b. Muhammed b. Ca’fer b. Hayyân, thk. Bedr b. Muhammed el-Bedr. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1 Basım, 1993.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Ehâdisü Ebi’z-Zübeyr an ğayri Cabir, thk. Bedr b. Abdullah el-Bedr. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1996.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Zikru’l-akrân ve rivâyâtühüm an ba’dıhim ba’dan, thk. Mes’ad Abdülhumeyd Muhammed es-Sa’danî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Ahlâku’n-nebî ve âdâbüh, thk. Sâlih b. Muhammed el-Veniyyân. Riyâd: Dâru’l-Müslim, 1. Basım, 1998.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Kitâbü’l-azame, thk. Rıdâullah b. Muhammed b. İdrîs el-Mübârekfûrî. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1988.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Tabakâtü’l-muhaddisîn bi Esbahân ve’l-vâridîne ileyhâ, thk. Abdulgafûr Abdülhak el-Hüseyn el-Belûşî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. el-Avâlî, thk. Mis’ad Abdülhamîd Muhammed es-Su’dânî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/234-236. İstanbul: TDV Yayınları 1993.
• Güloğlu, Nazife Vildan. “Tefsir Geleneğinin Gökle ve Yerin İtaati ve Tesbihi Yorumu Üzerine Bir Değerlendirme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi. 5/2 (Ekim 2021), 941-964.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûreddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleymân. Keşfü’l-estâr an zevâidi’l-Bezzâr, thk Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1. Basım, 1985.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn. Tarhu’t-tesrîb fî şerhi’t-Takrîb. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-Arabî.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk eş-Şeybânî. Kitabü’s-sünne, thk. Muhammed Nâsırud-Din el-Elbânî. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî. 1 Basım, 1400/1980.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdris er-Râzî et-Teymî. el-Cerh ve’t-ta'dîl. Beyrût: Dârul’Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1953.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-Mecmeu’l-müesses li’l-Mu’cemi’l-müfehres, thk. Yûsuf Abdurrahmân el-Meraşlî. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-bâri, thk. Fuad Abdülbâkî. Beyrût: Dâru’l-Marife, Beyrût.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Takrîbü’t-Tehzîb, thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru'r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-Mu’cemü’l-müfehres, thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâcî Emîr el-Meyâdinî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1998.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Tebsîru’l-Müntebih bi Tahrîri’l-Müştebih, thk. Muhammed Ali el-Bicâvî. Beyrût: el-Müessesetü’l-Mısriyye, 1967.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîs’r-râfii’l-kebîr, nşr. Ebû Âsım Hasen b. Abbâs b. Kutub. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 1416/1995.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr el-Hanbelî. İctimâu’l-cüyûşi’l-İslâmiyye alâ hizbi’l-muattıla ve’l-cehmiyye, thk. Zâid b. Ahmed. Mekketü’l-Muharreme: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1431.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmaîl b. Ömer b. Kesîr ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzeddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-târîh, thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2012.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Abdülkâdir el-Arnaut-Mahmûd el-Arnaut. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1410/1989.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/514-531. İstanbul: TDV Yayınları 1999.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Kettânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Cafer. İdrîs. er-Risâletü’l-müstedrafe li beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe, thk. Muhammed el-Muntasır el-Zemzemî el-Kettânî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1986.
• Mansûrî, Ebü’t-Tayyib Nâyıf b. Salâh b. Ali. Bulûğu’l-emânî bi terâcimi şuyûhi Ebi’ş-Şeyh el-İsfahânî. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 2012.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî el-Neysâbûrî, Sahîhu Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1412/1991.
• Müttekî el-Hindî, Alâeddin Ali b. Husâmeddin b. Abdilmelik. Kenzü’l-ummâl fi süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl, nşr. Bekrî Hayyanî-Safvet es-Sekkâ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1401/1981.
• Ömerî, Ekrem Ziyâ. Mevâridü’l-Hatîb el-Bağdâdî fî Târîhi Bağdâd. Riyâd: Dâru Taybe, 2. Basım, 1985.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahmân. el-İ’lân bi’t-Tevbîh limen zemme ehle’t-târîh. Dâru’l-Kütübi’l-Arabi, 1403.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb, thk. Abdullah Ömer el-Bârûhî. Beyrût: Dâru’l-Cenân, 1. Basım, 1408/1988.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed. et-Tahbîr fi’l-Mu’cemi’l-kebîr, thk. Münîre Nâcî Sâlim. Bağdâd: Riâsetü Dîvâni’l-Evkâf, 1. Basım, 1395/1975.
• Sezgin, Fuad. Târîhu’t-turâsi’l-arabî fî ulûmi’l-Kur’an ve’l-hadîs, trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî. Riyâd: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1411/1991.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Muattıla”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/229-230. Ankara: TDV Yayınları 2020.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürerü’l-müntesire fi’l-ehâdîsi’l-müştehire, thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ. Riyâd: İmâdetü Şüûni’l-Mektebât, 1. Basım, 1983.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi't-tefsîri'l-me'sûr. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 2011.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi't-tefsîri'l-me'sûr, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kâhire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1424/2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Hâvî li’l-fetâvâ. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2004.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Âmme, 1974.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Leâli’l-masnûa fi’l-ehâdisi’l-mevdûa. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1395/1975.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tabakâtü’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîhu’l-hulefâ. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1424/2003.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali es-San’ânî el-Yemenî. el-Fevâidü’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’l-mevdûa. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali es-San’ânî el-Yemenî. Fethu’l-kadîr. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1414.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsned, thk. Muhammed Muhsin et-Türkî. Cîze: Dâru Hicr, 1 Basım, 1999.
• Teymî, Ebü’l-Kâsım Kıvâmü’s-Sünne İsmâîl b. Muhammed b. el-Fadl el-Asbahânî. el-Hucce fî beyâni’l-mehacce ve şerhu akîdeti ehli’s-sünne, thk. Muhammed b. Rebî’ Hâdî Umeyr el-Medhalî. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1. Basım, 1990.
• Turan, Mehmet. “Meşhur Hadis Âlimi İbn Hacer el-Askalânî’nin Hayatı ve İlmî Kişiliği”, Batman Üniversitesi İslami İlimler Hakemli Dergisi. 1/1 (Haziran 2017), 21-29.
• Yardım, Ali. “Ebü’ş-Şeyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/343-344. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Eş’ariyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/447-455. İstanbul: TDV Yayınları 1995.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Küllâb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/156-157. İstanbul: TDV Yayınları 1999.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâturîdiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/165. Ankara: TDV Yayınları 2003.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/156/158. İstanbul: TDV Yayınları 2006.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-Arş, thk. Muhammed b. Halîfe et-Temîmî. Riyâd: Mektebetü Edvâi’s-Selef, 1. Basım, 1999.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-Emsâr zevâtü’l-âsâr, thk. Abdulkâdir el-Arnaut-Mahmûd el-Arnaut. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-İber fî haberi men ğaber, thk. Fuad es-Seyyid. Beyrût: Dâru’l-Kütübil-İlmiyye, 1. Basım, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-Ulüv li’l-aliyyi’l-ğaffâr, nşr. Ebû Muhammed Eşref b. Abdilmaksûd. Riyad: Mektebetü Edvâi’s-Selef, 1. Basım, 1416/1995.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Ulüv li’l-aliyyi’l-ğaffâr, thk. Muhammed Nasıruddin el-Elbânî. (Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1981.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaut-Muhammed Nuaym-Ekrem el-Bûşî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1404/1984.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Târihu’l-İslâm, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1989.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.