Cahiliye Dönemi Arap Şiirinde Rahmân

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 86 - 108, 30.06.2022

Ertuğrul Döner Yusuf Özcan

https://doi.org/10.32711/tiad.1108117

Öz

Edebiyat, bir milletin kültürel mirası, maddi-manevî değerlerin aktarıcısı ve toplumun hafızasıdır. Kendi döneminin edebiyatının bir parçası olan Cahiliye şiiri, Arap belağatının kaynağı ve İslam öncesi dönemde Cahliye Araplarının bir nevi aynasıdır. Bu sebeple çalışmada, İslam öncesi dönemde Raḥmān kavramının Araplar tarafından bilinip bilinmediği, şayet biliniyorsa hangi anlam(lar)da kullanıldığı ve bu anlam(lar)ın Kur’ân’la uygunluğu hususunu tespit etme hedefinden hareketle Cahiliye Dönemi Arap şiirinde Raḥmān kavramı ele alınmış ve incelenmiştir. Bu amaçla farklı inançlara mensup Cahiliye şairlerinin divanları taranmış ve içerisinde Raḥmān sözcüğü geçen çok sayıda beyit örneğine ulaşılmıştır. Başlangıçta Pagan kültürüne ait kitâbelerde ve daha sonraki dönemde Yahudi-Hıristiyan kitâbelerinde kullanımına rastlanan Raḥmān kavramının, kendisine özellikle Yemen’de varlık alanı bulmuş tevhîd inancının da etkisiyle Cahiliye Dönemi şairlerinin şiirlerinde, kısmen Kur’ân’daki anlamından farklı olarak daha kapsamlı bir şekilde mutlak bir yaratıcıyı ifade etme maksadıyla kullanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, tefsir, şiir, cahiliye şiiri, rahmân

Rahmân in Arabic Poetry of the Period of Jahiliyyah

Öz

Literature is the cultural heritage of a nation, a conveyor of material-spiritual values and the memory of society. The Jahiliyyah poetry, which is part of the literature of its period, is the source of Arabic literature and is a kind of mirror of the Arabs of Jahiliyyah in the pre-Islamic period. For this reason, the concept of Raḥmān is discussed and examined in the Arab poetry of the Period of Jahiliyyah based on the aim of determining whether the concept of Raḥmān is known to Arabs in the pre-Islamic period, what meaning(s) it is used in if it is known, and the conformity of this meaning(s) with the Qur’an. For this purpose, the divans of Jahiliyyah poets of different faiths are scanned and numerous examples of couplets with the word Raḥmān are found. It is observed that the concept of Raḥmān, which is initially used in Pagan culture epigraphs and later in Jewish-Christian epigraphs, with the influence by the belief of tawhid, which found itself especially in Yemen; partly different from its meaning in the Qur’an, with the aim of expressing an absolute creator in a more comprehensive way, is used in the poems of the poets of the Period of Jahiliyyah.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Tafsir, Poetry, Jahiliyyah poetry, Rahmân

Kaynakça

• ‘Āmirī, Ḫıdāş b. Zuheyr. Şi‘ru Ḫıdāş b. Zuheyr el-‘Āmirī. haz. Yahya el-Cebūrī. Şam: y.y., 1986.
• Abdulbākī, Muhammed Fuād. el-Mu‘cemu’l-müfehres li-elfāẓi’l-Ḳur’āni’l-Kerīm. Kahire: Dāru’l-Hadīs, 1996.
• Ali, Cevād. el-Mufaṣṣal fī tārīḫi’l-‘Arab ḳable’l-İslām. Beyrut: Dāru’l-‘Ilm li’l-Melāyīn, 1980.
• Ālūsī, Mahmud Şükrī. Bulūġu’l-ereb fī ma‘rifeti aḥvāli’l-‘Arab. tsh. Muhammed Behcet el-Eserī. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 1971.
• Bağdādī, Abdulkadir b. Ömer. Ḫızānetu’l-edeb. thk. Abdüsselam Muhammed Hārūn. Kahire: Mektebetu’l-Hāncī, 1997.
• Bağdādī, Muhammed b. Habīb. el-Munemmaḳ fī aḫbāri Ḳurayş. thk. Hurşīd Ahmed Fāruk. Beyrut: ‘Ālemu’l-Kütub, 1985.
• Beeston, Alfred Felix Landon. “Notes On The Mureighan Inscription”. Bulletin of The School of Oriental and African Studies 16 (1954), 389-392.
• Beyhakī, İbrahim b. Muhammed. el-Meḥāsin ve’l-mesāvī. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dāru’l-Ma‘ārif, 1991.
• Bulut, Ali. “Cahiliye Şiirinde Bazı Dini Motifler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/19 (2005), 213-235.
• Cevherī, İsmail b. Hammād. Tācu’l-luġa ve ṣıḥāhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulġafūr ‘Âttār. Beyrut: Dāru’l-‘İlm li’l-Melāyīn, 1990.
• Çağırıcı, Mustafa. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/316-321. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Çiçek, Yuliyos Yeşu. Ahikar’ın Öğütleri. çev. Yuhanun Gülten-Abgar Gülten. İstanbul: Gerçeğe Doğru Kitapları, 2004.
• Ebū Tālib, Abdümenāf b. Abdilmuttalib. Dīvānu ebī Ṭālib. nşr. Muhammed et-Tuncī. Beyrut: Dāru’l-Kitābi’l-‘Arabī, 1994.
• Erul, Bünyamin. “Varaka b. Nevfel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/517-518. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ezdī, Ali b. Zāfir. Bedā’i‘u’l-bedā’eh. thk. Mustafa Abdulkadir ‘Atā. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 2007.
• Ezherī, Ebū Mansūr Muhammed b. Ahmed. Tehẕību’l-luġa. thk. Muhammed Avad Mir‘ad. Beyrut: Dāru İhyāi’t-Turāsi’l-‘Arabī, 2001.
• Fārisī, Ebū Ali. Mevsū‘atu’l-mesā’il. thk. Ömer Ahmed er-Rāvī. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 1971.
• Ferāhīdī, Halīl b. Ahmed. Kitābu’l-‘ayn. thk. Abdulhamīd Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 2003.
• Ferrūh, Ömer. Tārīḫu’l-edebi’l-‘Arabī. Beyrut: Dāru’l-‘Ilm li’l-Melāyīn, 1981.
• Fīrūzābādī, Muhammed b. Yakub. el-Ḳāmūsu’l-muḥīṭ. thk. Muhammed Naīm el-‘Arksūsī. Beyrut: Müessesetu’r-Risāle, 2005.
• Greenfield, Jonas C. & Shaffer, Aaron. “Notes on the Akkadian-Aramaic Bilingual Statue from Tell Fekherye”. Iraq 45/1 (1983), 109-116.
• Hüseyin, Taha. fi’ş-şi‘ri’l-Cāhilī. thk. Aldulmun‘im Tuleyme. Kahire: Mektebetu’l-İskenderiyye, 2007.
• Izutsu, Toshıhıko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• İbn ‘Abbād, Ebu’l-Kāsım İsmail. el-Muḥīt fi’l-luġa. thk. Muhammed Hasan. Beyrut: ‘Ālemu’l-Kütub, 1994.
• İbn Ca‘fer, Ahmed b. Ebī Ya‘kūb. Tārīḫu’l-Ya‘ḳūbī. Necef: Matba‘atu’l-Ġurā,1937.
• İbn Cendel, Selāme. Dīvānu Selāme b. Cendel. thk. Fahreddin Kabāve. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 1987.
• İbn Dureyd, Ebū Bekr Muhammed. Cemheratu’l-luġa. thk. Remzi Münīr. Beyrut: Dāru’l-‘İlm li’l-Melāyīn, 1987.
• İbn Fāris, Ahmed. Mu‘cemu Makāyīsi’l-Luġa. thk. Abdusselām Muhammed Hārūn. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesīr, Ebu’l-Fidā İsmail b. Ömer. el-Bidāye ve’n-nihāye. thk. Ali Şīrī. b.y.: Dāru İhyā’i Turāsi’l-‘Arabī, 1988.
• İbn Kuteybe, Ebū Muhammed Abdullāh b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arā’. thk. Ahmed Muhammed Şākir. Kahire: Dāru’l-Ma‘ārif, 1958.
• İbn Kuteybe, Ebū Muhammed Abdullah b. Müslim. Ġarību’l-Ḳur’ān. thk. Ahmed Sakar. Mısır: y.y., 1978.
• İbn Manzūr, Ebu’l-Fazl Cemāluddīn Muhammed b. Mükerrem. Lisānu’l-‘Arab. thk. Abdullah el-Kebīr vd. Kahire: Dāru’l-Ma‘ārif, ts.
• İbn Revāha, Abdullah. Dīvānu ʿAbdillāh b. Revâḥa ve dirāse fī sīretihī ve şiʿrihī. haz. Velīd Kassāb. Riyad: Dāru’l-‘Ulūm, 1982.
• İbn Sīde, el-Mursī. el-Muḥkem ve’l-muḥīṭu’l-a‘zam. thk. Abdulhamid Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• İbn Ya‘fer, Esved. Dīvānu’l-Esved b. Ya‘fer. thk. Nūrī el-Kaysī. Bağdat: Vizāratu’s-Sekāfe ve’l-I‘lām, 1970.
• İbnu’l-Kelbī, Hişām b. Muhammed. Kitābu’l-eṣnām. thk. Ahmed Zeki Paşa. b.y.: Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, 1995.
• İsfahānī, Rāġıb. el-Mufredāt fī ġarībi’l-Ḳur’ān. thk. Muhammed Seyyid Kīlānī. Beyrut: Dāru’l-Ma‘rife, 2008.
• Kayrevānī, İbn Reşīk. el-‘Umde fī ṣınā‘ati’ş-şi‘ri ve naḳdih. thk. en-Nebevī Şa‘lān. Beyrut: Mektebetu’l-Hāncī, 1990.
• Merzubānī, Ebū ‘Ubeydillāh Muhammed b. ‘İmrān. Mu‘cemu’ş-şu‘arā’. thk. F. Krinkū. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 1982.
• Meydānī, Ahmed b. Muhammed. Mecma‘u’l-emsāl. thk. Muhammed Abdulhamīd. Beyrut: Dāru’l-Ma‘rife, 2009.
• Meymūn b. Ḳays. Dīvānu’l-A‘şā el-Kebīr. tsh. Muhammed Huseyn. b.y.: Mektebetu’l-Ādāb, 1964.
• Musakkib el-‘Abdī. Dīvānu’l-Musaḳḳib el-‘Abdī. thk. Hasan Kamil. b.y.: Cāmi‘atu’d-Duveli’l-‘Arabiyye, 1971.
• Ömer, Ahmed Muhtār. Mu‘cemu’l-luġati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘āṣıra. Kahire: ‘Ālemu’l-Kütub, 2008.
• Özcan, Zeki. Teolojik Hermenötik. İstanbul: Alfa Yayınları, 2000.
• Ryckmans, Gonzague. “Inscription sud-arabes (dixiéme série)”. Le Muséon 66 (1953), 267-317.
• Ryckmans, Javier. “The Old South Arabian Religion”. Yemen: 3000 Years of Art and Civilisation in Arabia Felix. ed. W. Daum. Innsbruck: Umschau-Verlag, 1988.
• Taberī, Muhammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-beyān ‘an te’vīli ‘āyi’l-Ḳurʾān. thk. Abdullāh b. Abdulmuhsin et-Turkī. Kahire: Dāru Hecr, 2001.
• Tāī, Hātim b. Abdillāh. Dīvānu Hātim b. Abdillāh et-Tāī. thk. Adil Süleyman Cemal. Kahire: Matbaatu’l-Mudnā, ts.
• Teixidor, Javier. Inventaire des ınscriptions de Palmyre XI. Beyrut: Institut Français d’archéologie de Beyrouth, 1965.
• Topaloğlu, Bekir. “Allah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/471-498. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Topaloğlu, Bekir. “Rahmān”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/415-417. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Umeyye b. Ebi’s-Salt. Dīvānu Umeyye b. Ebi’ṣ-Ṣalt. haz. Seyfuddin el-Kātib- Ahmed ‘Isām el-Kātib. Beyrut: Dāru Mektebeti’l-Hayāt, ts.
• Watt, W. Montgomery. Kur’an’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Yalar, Mehmet. “Cahiliye Şiirinin Tarihsel Gerçekliği Problemi”. Uludağ Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 95-120.
• Zāmin, Hātim Sālih. ‘Aşratu şu‘arā’ muḳillūn. Bağdat: Cāmi‘atu Bağdād, 1990.
• Zebīdī, Muhammed Murtazā. Tācu’l-‘arūs. thk. Ahmed Ferrāc. Kuveyt: et-Turāsu’l-‘Arabī, 1965.
• Ziriklī, Hayreddin b. Muhammed. el-‘Alām. Beyrut: Dārul-‘Ilm li’l-Melāyīn, 2002.