“Er-Riâye li-Hukûkillâh” Bağlamında Bir Mütekebbir Âlim Portresi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 79 - 97, 30.03.2023

Mahmut Ulu

https://doi.org/10.32711/tiad.1246826

Cited By: 1

Öz

Allah, ilim sahiplerini övmüş, onları kendisiyle ve meleklerle birlikte kendi ilahlığına şahitlik etmek gibi yüce bir makama koymuştur. İlim sahiplerinden bir kısmı bu büyük ikram karşısında şükür ile minnet duyarken bir kısmı kendisine ikram edilen bu lütfu nefsinden bilerek kibirlenmiştir. Böylece ilmiyle kibirlenen âlim tekebbüre kapılarak mütekebbirlerden olmuştur. Bundan kaynaklı olarak içinde bulunduğu şartlar ve imkânlar neticesinde kimi zaman perdelenmek suretiyle hikmetten nasipsiz bırakılmak, kimi zaman da nefsine uyup azgınlaşmak suretiyle hakikati görmekten mahrum kalabilmiştir. İnsanın kendisini biricik ve eşsiz görmesi kibir kavramıyla ifade edilmiş, bir kimsenin kibirlenmesine tekebbür, kibirlenen kimselere de mütekebbir denmiştir. Kibir tasavvufun en önemli konularından biri olan nefsin temel hususiyetlerinden biri sayıldığı için sûfîlerin dikkatini çekmiş, müellif sûfîlerin bir kısmı teliflerinde kibir ve türevlerini ele almıştır. Bunlardan biri Hâris el-Muhâsibî’dir. Bu çalışmada Muhâsibî’nin er-Riâye adlı eseri temel alınmak kaydıyla kısmen diğer tasavvuf teorisyenlerinin düşüncelerinden de istifade edilerek ilmiyle kibirlenen kimseyi ifade eden mütekebbir âlim prototipi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Kibir, Mütekebbir, Muhâsibî, er-Riâye., Sufizm, Arrogance, Arrogant, al-Muhasibi, ar-Riāya

Portrait of a Mutakabbir Scholar in the Context of “ar-Riāye li-Hukūkillāh”

Öz

Allah has praised the people of knowledge and placed them in a lofty position to testify to His divinity with Himself and with the angels. While some of the scholars were grateful and grateful for this great treat, some of them were arrogant and self-knowledge of this grace offered to them. Thus, the scholar, who was arrogant with his knowledge, became one of the arrogants by falling into oblivion. Because of this, as a result of the conditions and possibilities he was in, he was deprived of seeing the truth, sometimes by being veiled and being left without wisdom, and sometimes by obeying his nafs and becoming angry. Seeing oneself as unique and unique is expressed with the concept of arrogance, arrogance of a person is called takabbur, and those who are arrogant are called mutakabbir. Since arrogance is considered one of the main characteristics of the soul, which is one of the most important issues of sufism, it has attracted the attention of the sufis, and some of the author sufis have discussed arrogance and its derivatives in their writings. One of them is Haris al-Muhasibi. In this study, on the basis of al-Muhasibi’s work ar-Riāya, the prototype of the arrogant scholar, who expresses a person who is arrogant with his knowledge, has been focused on by partially benefiting from the thoughts of other sufi theorists.

Anahtar Kelimeler

Sufizm, Arrogance, Arrogant, al-Muhasibi, ar-Riāya

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf - İslam’da Manevî Devrim. çev. H. İbrahim Kaçar - Murat Sülün. İstanbul: Risale Basın-Yayın, 1996.
• Amil, Mecit. Kur’an’da Küfür Kavramı ve Boyutları. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2019.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi (Makasıd-ı Aliyye fi Şerhi’t-Taiyye). çev. Mehmet Demirci. İstanbul: Vefa Yayınları, 2007.
• Aydın, Hüseyin. Muhâsibî’nin Tasavvuf Felsefesi. Ankara: Pars Matbaacılık, 1976.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Cevziyye, İbn Kayyım el-. Medâricu’s-sâlikîn (Kur’anî Tasavvufun Esasları). çev. Ali Ataç vd. 3 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1990.
• Çağrıcı, Mustafa. “Kibir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/561-562. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Gül, Melike. Tasavvuf Düşüncesinde Manevî Gelişimi Engelleyen Kibir ve Hased. Karabük: Karabük Üniversitesi, 2021.
• Hucvirî, Ali B. Osman Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. thk. İsâd Abdulhadi Kandîlî. 2 Cilt. İskenderiye: Mektebetü İskenderiye, 1394.
• Hucvirî, Ali B. Osman Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi). çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2020.
• İbn Mace, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. çev. Muhammed Fuad Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim b. Ali Ensârî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr-ı Sâdır, 1994.
• İmam Gazzâlî. İhyâu’ Ulûmid-dîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1989.
• İsfahanî, Rağıb el-. Müfredât (Kur’an Kavramları Sözlüğü). çev. Abdülbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Kâşânî, İzzeddîn. Misbâhu’l-hidâye ve miftâhu’l-kifâye (Tasavvufun Ana Esasları). ed. Ersan Güngör. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2010.
• Kaya, Ali. “Kur’an’da İstiğnâ”. İHYA 3/2 (2017), 1-25.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. er-Risâle (Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi). çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2014.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhalim Mahmud - Mahmud Şerîf. Kahire: Müessetü Daru’ş-Şağbi, 1409.
• Licâlî, Abdurrahman b. Yusuf el-. Kutbü’l-ârifîn fi’l-akaidi ve’t-tasavvuf. çev. Adem Çatak. Ankara: İlâhiyât, 2022.
• Mekkî, Ebû Tâlib el-. Kûtü’l-kulûb (Kalplerin Azığı). çev. Muharrem Tan. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Muhâsibî, Hâris. er-Riâye. çev. Hülya Küçük - Şahin Filiz. İstanbul: İnsan Yayınları, 6. Basım, 2020.
• Muhâsibî, Hâris. er-Riâye li Hukûkillâh. thk. Abdulkâdir Ahmed Ata. Beyrut: Li-dâri’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Basım, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Özkan, Hakan. “Şeytanı Nankörlüğe Götüren Tavır Olarak Kibir - İtaat İlişkisi”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 12/2 (2022), 813-828.
• Polater, Kadir. “Kur’an Açısından Kibir Sorunu ve Sonuçları”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2012), 335-360.
• Sâmi, Şemseddîn. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2021.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman. Tabakâtu’s-sûfiyye. thk. Mustafa Abdulkâdir Ata. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2. Basım, 1424.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman. Tabakâtu’s-sûfiyye (İlk Zâhid ve Sûfîler). çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Bursa Akademi, 2018.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman. Tasavvufta Fütüvvet. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Şentürk, Mustafa. “Hz. Musa Ve Hızır (As) Kıssası: İsrâîliyyât Rivâyetlerine Karşı Eleştirel Bir Yaklaşım”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2015), 173-208.
• Topaloğlu, Bekir. “Mütekebbir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/189-190. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Turan, Kenan. “Narsistik Kişilik Bozukluğu ve Psikodinamik Alt Tipleri”. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi 5/9 (2022), 1-9.