İbn Kemal’in Vakıflarla İlgili Fetvaları Üzerinden Dönemin Sosyal Hayatına Bakış

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 355 - 373, 30.09.2023

Selçuk Kırtepe

https://doi.org/10.32711/tiad.1274759

Öz

Bireyler toplumu oluşturur. Toplumda bireyi ve toplumu ilgilendiren bazı sorunlar yaşanılması kaçınılmazdır. Sorunların bazısı kişisel bazıları da toplumsal olabilir. Bu sorunlar için üretilen çözümler o toplumun siyasi, hukukî, sosyal ve iktisadi yaşantısı hakkında bilgi sahibi olmaya imkân verir. Bu çerçevede Osmanlı Devleti asırlarında derlenen fetva mecmuaları o dönemin toplumsal yapısına ait veriler sunar. Çünkü fetvalar bireyin dini ve hukuki sorularına yönelik yetkili kişi (Şeyhülislam/Müftü) tarafından verilen cevaptır. Bu soru ve cevaplar o dönemin sosyal yaşantısına, sosyal ilişkilerine ve sosyal işleyişine dair veriler içerir. Betimsel yaklaşım kullanılan bu araştırmada 16. asırda yaşamış Şeyhülislam İbn Kemal’in vakıflarla ilgili fetvaları bağlamında dönemin sosyal şartları incelenmesi hedeflenmiştir. Zira bu fetvalar o dönemdeki toplumsal yapı ve sosyal yaşantıya ait verilere sahiptir. Bu veriler çözümlenerek bireylerin konumunun ve sosyal ilişkilerinin anlaşılmasına katkıda bulunulabilir. Nitekim insanın bireysel ve toplumsal özellikleri kısmi değişikliklerle mevcudiyetini devam ettirmektedir. Bu sorunların insanın zaafları çerçevesinde; şekil, zaman ve şahıslar değişse bile sorunların değişmediği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Toplumsal Yapı, Sosyal Yaşantı, Vakıf, Fetva

An Overview of the Social Life of the Period through Ibn Kemal's Fatwas on Foundations

Öz

Individuals make up society. It is inevitable to experience some problems in society that concern the individual and society. Some of the problems may be personal and some may be social. The solutions produced for these problems allow us to have information about that society's political, legal, social, and economic life. In this context, fatwa journals compiled during the Ottoman Empire centuries provide data on the social structure of that period. Because fatwas are the answers given by the authorized person (Sheikh al-Islam/Mufti) to the religious and legal questions of the individual. These questions and answers contain data about that period's social life, social relations, and social functioning. This research, which uses a descriptive approach, is aimed to examine the social conditions of the period in the context of the fatwas of Sheikh al-Islam İbn Kemal who lived in the 16th century. Because these fatwas have data on that period's social structure and social life. Analyzing these data can contribute to the understanding of the position and social relations of individuals. The individual and social characteristics of human beings continue their existence with partial changes. These problems are within the framework of human weaknesses; it can be said that the problems do not change even if the shape, time, and persons change.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Social Structure, Social Life, Foundation, Fatwa

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Sipahi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/256-238. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Akipek, Şebnem ve Altaş, Hüseyin. “Vakıflarda Evladiye Davaları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
• 47/1 (1998), 145-151. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000647
• Aktan, Hamza. “Evlât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/526-527. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Akyıldız, Yasin – Abay, Ali Rıza. “Vakıf Müessesesinin Gelişimi ve Mahiyeti Tarihsel Bir Değerlendirme”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 7/15, (Aralık 2017), 141-157. https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.372776
• Akyılmaz, S. Gül. “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/1 (Haziran 2007), 471-502.
• Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Cin, Halil – Akgündüz, Ahmet. Türk-İslâm Hukuk Tarihi. c. II. İstanbul: Timaş Yayınları, 1990.
• Çelik, Celalettin “Sosyal Bütünleşme ve Din”. Din Sosyolojisi. ed. Mehmet Bayyiğit. Konya: Palet Yayınları, 2. Baskı, 2014.
• Çoştu, Yakup. “Toplumsallaşma ve Din”. Din Sosyolojisi. ed. İhsan Çapcıoğlu ve Niyazi Akyüz. 369-385. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi’nin Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Şûle Yayınları, 1998.
• Ez-zerka, Mustafa Ahmed. Çağdaş Yaklaşımla İslam Hukuku çev. Servet Armağan. 3. Cilt. İstanbul: Timaş Yayınları, 1993.
• Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/476-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 6. Baskı, 2003.
• Günay, Ünver. Eğitim Sosyolojisi Dersleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, 1995.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 09 Eylül 2023. https://sozluk.gov.tr/
• Güngör, Özcan. “Amerika’daki Türk Gençleri için Cami ve Dini Sosyalleşme (New Jersey Örneği)”, Diyanet İlmi Dergi 48/4, (2012), 117-136.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İbn Haldûn, Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. I. Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 1990.
• İnalcık, Halil. “Vakıf Medeniyeti”. Vakıflar Dergisi, Vakıflar Dergisi 80. Yıl Özel Sayısı (2019) 246-247. https://doi.org/10.16971/vakiflar.586914
• İnanır, Ahmet. “İbn Kemal’in “Risâle Fî Duhûli Veledi’l-Bint Fi’l-Mevkûf Ala Evlâdi’l-Evlâd” Adlı Risalesi Bağlamında Osmanlı Zürrî (Evlatlık-Evladiye) Vakıf Uygulamasında “Evlâd’ül-Evlâd” Meselesi” Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 7/2 (2012), 44-62.
• İnanır, Ahmet. İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslâm Hukuku. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
• İnanır, Ahmet. İslam Hukuk Düşüncesinde İctihad, İttiba ve Taklid Tartışmaları. Antalya: Otorite Kitap, 2016.
• İnanır, Ahmet. Şeyhülislam İbn Kemal'in Fetvaları Işığında Kanûnî Devrinde Osmanlı’da Hukuki Hayat: Mes’eleler ve Çözümleri (Fetâvâ-yı İbn Kemal). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2011.
• İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: Nesil Yayınları, 1989.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 11. baskı, 2002.
• Kâtip Çelebi, Bozuklukların Düzeltilmesinde Tutulacak Yollar (Düsturu’l-amel li ıslahi’l-halel). Haz. Ali Can. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı, 1982.
• Kirman, Mehmet Ali. Yeni Dini Hareketler Sosyolojisi. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2010.
• Korkmazer, Sıddık. “Osmanlı Kıbrıs’ında Gayrimüslim ve Kilise Vakıfları”. ATEBE 5 (Haziran 2021), 35-57. https://doi.org/10.51575/atebe.910572
• Kur’ân Yolu. Erişim 16 Ocak 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/
• Kurt, Abdurrahman. İslam Çalışma Ahlakı. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Özen, Şükrü. “Kemalpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/240-242. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Öztürk, Nazif. “Mütevelli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/217-220. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Saraç, Yekta. Şeyhülislâm Kemal Paşazâde. İstanbul: Risale Yayınları, 1995.
• TMK, Türk Medeni Kanunu (Kanun No. 4721). Resmî Gazete 24607 (8 Aralık 2001). Erişim 13 Ocak 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf
• Turan, Şerafettin. “Kemalpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/238-240. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Uğur, Ahmet. Kemalpaşa-zâde İbn-Kemal. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• YÖK, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı. “Ulusal Tez Merkezi”. Erişim 10 Şubat 2023.
• Zuhayli, Vehbe. İslam Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe vd., İstanbul: Risale Basın Yayın, 2. Baskı, 1992.