Mecca Wells in History until the Third Century Hijri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 599 - 624, 30.09.2024

Yusuf Kabakcı , Nazife Avcı

https://doi.org/10.32711/tiad.1476795

Öz

Water is the source of life, Mecca stands as a city uninterruptedly settled since the time of Prophet Abraham and it is renowned as the birthplace of Prophet Muhammad and the home of the Kaaba. But Mecca is an arid and barren region with no surface water resources. The start of settled life in this region can be attributed to the precious Zamzam water. It remained inaccessible for centuries after the Jurhumeans sealed it upon their departure from the city. During this period, the Huza’als dug numerous wells across the city, both within its core and on its outskirts, to fulfill their own and their guests’ water requirements. However, not all of these wells were potable. This study aims to provide an overview of the wells drilled in Mecca from the emergence of Zamzam until the third century AHİCRÎ First discussion on the city’s geographical structure and climate and the distinctives of Zamzam water. Subsequently, discussion is directed towards the wells utilized during the period of Zamzam’s closure, identifying a total of twenty-six such wells. Following this, seven wells from the pre-Islamic Jāhiliyyah period and twenty-nine wells from the first two Islamic centuries are given. The study concludes in an evaluative summary.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Mecca, Water, Zamzam, Wells.

Proje Numarası

-

Hicrî Üçüncü Asra Kadar Tarihte Mekke Kuyuları

Öz

Su hayatın kaynağı Mekke ise Hz. İbrahim’den itibaren yerleşimin kesintisiz devam ettiği, Kâbe’ye ev sahipliği yapan ve son peygamber Hz. Muhammed’in doğduğu ve peygamber olduğu şehirdir. Ancak Mekke yerüstü su kaynaklarının hiç olmadığı, kurak ve çorak bir bölgedir. Burada yerleşik hayatın başlamasının temel sebebi zemzem suyudur. Ancak Cürhümlüler şehri terk ederken Zemzem Kuyusunu iyice kapattıklarından asırlarca kullanılamamıştır. İşte özellikle bu dönemde Huza‘alılar tarafından kendilerinin ve misafirlerin su ihtiyacını karşılamak için pek çok kuyu açılmıştır ama hepsi içilebilir mahiyette değildir. Bu çalışmada Zemzemin ilk çıkışından hicrî üçüncü asra kadar Mekke’de açılan kuyuların bir panoramasını ortaya konmaya çalışılmıştır. Önce şehrin coğrafî yapısı ve iklimi, sonra zemzemden bahsedilmiştir. Devamında Zemzem Kuyusunun kapalı olduğu dönemde kullanılan kuyular anlatılmıştır ki bu dönemde toplam yirmi altı kuyunun varlığı tespit edilmiştir. Daha sonra câhiliye döneminde zemzemin bulunmasından sonra açılan yedi kuyu ve hicrî ilk iki asırda açılan yirmi dokuz kuyu hakkında bilgi verilmiştir. Çalışma sonuç bölümüyle bitmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Mekke, Su, Zemzem, Kuyular.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmedb. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavût - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Bebel, August. Hz. Muhammed ve Arap İslâm Kültürü Dönemi. çev. Veysel Atayman. İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları, 2003.
• Belâzürî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbîr b. Dâvûd el-. Ensâbu’l-Eşrâf. 4 Cilt. Beyrut, 1996.
• Belâzürî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbîr b. Dâvûd el-. Fütûhu’l-Büldân. Beyrut, 1987.
• Bilik, Mehmet Safi. “Zemzem”. Diyanet Aylık Dergi 363 (Mart 2021), 29-31.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/555-563. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Dımeşk-Beyrut: Yemâme- Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Büyükcoşkun, Kudret. “Arabistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/248-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Cengiz, Ercan. “Cahiliye Döneminden Emevîlerin Sonuna Kadar Mekke’de Sel Baskınları”. Turcology Research 75 (2022), 485-491.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-’Arabi kable’l-İslâm. 10 Cilt. Beyrut, 2. Basım, 1993.
• Duman, Muhamed Fatih. Kureyş Kabilesi-İslâm Öncesi Etnik, Siyasî ve Ekonomik Yapı. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Ebû Yusuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb. Kitâbu’l-haraç. Y.y.: Dâru’l-Ma’rife, 1979.
• Eyüp Sabri Paşa. Mi’râtü’l-Haremeyn Mi’rât-ı Mekke. ed. Göker İnan. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1., 2018.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed el-. Ahbâru Mekke ve mâ câ’e fîhâ mine’l-âşâr. nşr. Neşreden: F. Wüstenfeld. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1859.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed el-. Ahbâru Mekke ve mâ câ’e fîhâ mine’l-âşâr. thk. Rüşdî es-Sâlih Melhasan. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1983.
• Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshak b. Abbâs. Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik b. Abdillah b. Dehiş. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadar, 1994.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. el-Kāmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillah el-. Mu’cemü’l-Büldân ve Mu’cemü’l-Üdebâ’. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Hasan, İbrahim Hasan. Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi. çev. Sadreddin Gümüş - İsmail Yiğit. 12 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1996.
• Hawtıng, G. R. “Zemzem’in ve Kâbe’nin Kuyusu’nun Kaybolması ve Yeniden Bulunması”. Çev. Kevser Özdoğan. Kisbu İlahiyat Dergisi, 153-172.
• Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi (Başlangıçtan Dört Halife Devri Sonuna Kadar). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed et-Tancî. İbn Battûta Seyahatnâmesi. çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 13. 2023.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Cemheretü’l-Lüğa. thk. Remzi Münir Ba’lebek. Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1987.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es- Sekâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1955.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshak b. Yesâr el-Medenî. Sîretu İbn İshak. thk. Süheyl Zükkâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1978. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen-i İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 2 Cilt. Kahire: Matba’atü Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-’Arabiyye, ts.
• İbn Rüste, Ebû Ali Ahmed b. Ömer. Â’lâku’n-Nefîse: Dünya Coğrafyası. çev. Ali Fuat Eker. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. 2017.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî el- Hâşimî. Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer.11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• Kayapınar, Hüseyin. “Kuyular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/510-513. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. “Abdüddâr (Benî Abdüddâr)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/177. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Köksal, M. Asım. Hz. Muhammed ve İslâmiyet. 2 Cilt. İzmir: Işık Yayınları, 2. Basım, 2008.
• Köksal, Mustafa Asım. İslâm Tarihi Hz. Muhammed ve İslâmiyet Mekke Devri. Ankara: Öğretmenler Matabaası, 1966.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. Cahiliye’den Emevîlerin Sonuna Kadar Haremeyn. İstanbul: İsâr Vakfı Yayınları, 2003.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Sehm (Benî Sehm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/323-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Zemzem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/242-246. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri - Acar, Kerim Han. “Zemzem: Türk-İslâm Kültüründe Algılanışı”. Su Medeniyeti Sempozyumu. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi, KOSKİ, 2. 2013.
• Lings, Martin. Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Me’âdîni’l-Cevher. nşr. Neşreden Muhammed Muhyiddîn. thk. Kemal Hasan Mer’î. 4 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Oğuzay, Fatih. Hz. Peygamber Döneminde Tarım Kültürü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, 2008.
• Ömerî, Abdülazîz b. İbrâhim el-. el-Hiref ve’s-sınâʿât fi’l-Hicâz fî ʿasri’r-Resûl. Riyad: Dâru İşbiliya, 2000.
• Özer, Kemal. Hangi Suyu İçmeli? İstanbul: Hayykitap Yayınları, 2014.
• San’ânî, Ebû Bekir Abdurrazzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîburrahman el-A’zamî. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, 1983.
• Sincârî, Ali b. Tâceddin es-. Menâ’ihu’l-kerem fî ahbâri Mekke ve’l-Beyt ve vülâti’l-Harem. nşr. Neşreden Cemîl Abdullah M. el-Mısrî ve dğr. thk. Cemîl Abdullah Muhammed el-Mısrî. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1998.
• Şen, Zekai. Manevi ve Bilimsel Açılardan Zemzem Suyu. İstanbul: Su Vakfı Yayınları, 2006.
• Şenyayla, Gencal. “Ş’ib Kavramı Işığında Ş’ibu Ebî Tâlib’in Mekânsal Tespiti”. Universal Journal of Theology 6/1 (Haziran 2021), 292-323.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Kahire, 2001.
• Ünal, Sadettin. “Kâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/14-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.