Kazzâz el-Kayrevânî’ye Kadar Arap Şiirinde Kafiye Kusurları

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 440 - 463, 30.09.2024

Harun Apaydın , Aladdin Gültekin

https://doi.org/10.32711/tiad.1507171

Öz

Arap dili ve edebiyatında şiirler büyük önem arz etmektedir. Gerek gramer ilmi yönünden gerekse belagat ilmi yönünden hemen hemen her konuda istişhat olarak kullanılmaktadır. Her dilde olduğu gibi Arap dilinde ve Arap şiirinde kendilerine has özellikleri bulunan anlatım üslubu ve metotları oluşmuştur. Şairler şiirlerini kaleme alırken zaman zaman kalıplaşan kuralların dışına çıkmışlardır. İşte bu kural dışı kusurlardan birisi de kafiye kusurlarıdır. Arap şiirinde kafiye kusurlarının gelişiminin müstakil bir çalışmada kaleme alınmamış olması ve yaptığımız araştırmalarda lokal çalışmaların bulunması bizi bu başlık altında böyle bir çalışmaya sevk etmiştir. Çalışmamızda “kafiyenin kusurları” şeklinde isimlendirilen beş terim, bu makalede kronolojik olarak daha özgün ve daha kapsamlı olarak Kazzâz el-Kayrevânî’ye kadar incelenip değerlendirilmekte, örnek şiirler üzerinde açıklanmaktadır. Arap dili ve edebiyatı eserlerinin hicri 4. Yüzyıla kadar tamamının taranması suretiyle kafiyenin kusurları ile ilgili kurallar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kuralların etimolojisinden hareketle Arapça dil çalışmalarının yapılmaya başlandığı ilk dönemlerden itibaren kaynaklarda geçen kafiye kusurları son döneme kadar tespit edilmeye çalışılmıştır. Kafiye kusurları ilk dönemden itibaren farklılık göstermiş, bazı dil bilginleri kafiye kusurlarını dört ana başlıkta incelerken bazıları ise bu başlığı bizim de ele alacağımız üzere beşe çıkartmıştır. Kimi dil bilginleri ise bazı terimlerin aynı işlev gördüğü ve aralarında fark olmadığı üzerine ittifak etmişlerdir. Kayrevânî’ye kadar bazı dil bilginlerinin terimlerin anlamı üzerinde ittifak ettikleri, bir kısmının ise ihtilaf ettikleri görülmektedir. Bu ihtilafın hareke değişikliğinden ve harflerden kaynaklandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Kafiye, Kafiye Kusurları, Şiir, İkfâ.

Rhyme Defects in Arabic Poetry Until Kazzâz al-Kayrawani

Öz

Poems are of great importance in Arabic language and literature. It is used as a reference in almost every subject, both in terms of grammar and rhetoric. As in every language, the Arabic language and Arabic poetry have their own expression styles and methods. Poets sometimes went beyond the established rules while writing their poems. One of these irregular flaws is rhyme flaws. The fact that the development of rhyme defects in Arabic poetry has not been written in a separate study and the fact that there are local studies in our research has led us to such a study under this title. In our study, five terms called "defects of rhyme" are examined and evaluated chronologically, in a more original and comprehensive manner, up to Kazzâz el-Kayrevânî, and explained on sample poems. By scanning all the works of Arabic language and literature until the 4th century Hijri, the rules regarding the flaws of rhyme were tried to be determined. Based on the etymology of these rules, rhyme defects in the sources have been tried to be detected since the early periods when Arabic language studies started to be carried out until the recent period. Rhyme defects have varied since the first period, while some linguists examine rhyme defects under four main headings, some have increased this heading to five, as we will discuss. Some language scholars agree that some terms have the same function and that there is no difference between them. It is seen that until Kayrawani, some linguists agreed on the meaning of the terms, while others disagreed. It has been determined that this conflict arises from the change in vowels and letters.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Kafiye, Kafiye Kusurları, Şiir, İkfâ.

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen el-Mücâşiî, Kitâbü’l-Ḳavâfî, y.y. trh.
• Alî el-Kâlî, İsmâîl b. el-Kāsım, el-Maḳṣûr ve’l-memdûd, thk. Ahmed Abdülmecîd Herîdî, Kahire: Mektebetu’l- Hanci, Baskı 1, y.y.1999.
• Cumahî, Muhammed b. Sellâm b. Ubeydullah, Ṭabaḳātu fuḥûli’ş-şuʿarâʾ, thk. Mahmed Muhammed Şakir Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, eṣ-Ṣıḥâḥ Tâcü’l-luġa Ṣıḥâḥu’l-arabiyye, thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr, Beyrut: Dârul’-ilmil-Melâyîn, Baskı 4, y.y. 1987.
• Ezdî, Ali b. Hasan el-Hunêi, el-Munteḫab min ġarîbi kelâmil-ʿAra’b, thk. Muhammed b. Ahmed el-Umrî, Mekke: Câmi’atu Ummu’l-Kurâ, 1989.
• Ezdî, Ali b. Hasan el-Hunêi, Müncid Fil’l-luga, thk. Ahmet Muhtar Ömer- Dahi Abdulbaki, Kahire: Alemu’l- kütüb, Baskı 3, y.y. 1988.
• Ezheri, Muhammed b. Ahmed Ebu Mansûr, Tehzîbu’l-luga, thk. Muhammed Ivaz Mur’ib, Beyrut: Dâru İhya’it- Turâsi’l-Arabi, Baskı 1, .y.y. 2011.
• Ferâhîdî, Ebu Abdurrahman Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-ʿayn, thk. Mehdî Mahzûmî- İbrahim es-Sâmiâî, Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Fârisî, Hasan b. Ahmed b. el-Gaffâr Ebû Ali, el-Ḥücce li’l-ḳurrâʾi’s-sebʿa (el-Ḥücce fî ʿileli’l-ḳırâʾati’s-sebʿ) thk. Bedreddin Kahvecî-Beşîr Cüveycâtî, Dımeşk: Dâru’l Me’mûn, Baskı 2, y.y. 1993.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebü’t-Tâhir Muhammed b. Ya‘kūb, el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ, thk. Mektebu’t-tahkîki’t-turâs fî Müesseseti’r-risâle, Muhammed Naîm el-Araksûsî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t- Tevzî, Baskı 8, y.y. 2005.
• Hârizmî, Muhammed b. Ahmed b. Yusuf, Mefâtîḥu’l-ʿulûm, thk. İbrahim el-Ebyârî, Beyrut: Daru’l-Kitâbu’l- Arabî, ts.
• İbn Abdirabbih, Ebû Umer Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Habîb el-Kurtubî el-Endelusî, el-ʿİḳdu’l- Ferîd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî, el-Ḫaṣâʾiṣ, Mısır: Heyetul-Mısriyye el-'âmmetu lil-Kitab, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Muslim ed-Dîneverî, Teʾvîlu muşkili’l-Ḳurʾân, thk. İbrahim Şemseddin, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l el-İlmiyye, y.y.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, el-Cerâs̱îm, thk. Muhammed Câsim el- Humyedi, Dımeşk: nşr Vuzâretu’s-Sekâfe, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, Kahire: Dâru’l-Hadîs, h. 1423.
• İbnu’s-Sirâc, Ebu bekr Muhammed b. Sehl, el-Uṣûl fi’n-naḥv, thk. Abdulhuseyin el-Fetlî, Beyrut: Muessesetu’r- Risâle, ts.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ er-Râzî el-Kazvînî Ebü’l-Hüseyn, Meḳāyîsi’l-luġa, Abdüsselâm Muhammed Harun, nşr, Dâru’l-Fikr, y.y. 1979.
• İbn Reşîḳ el-Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen el-Ezdî el-Mesîlî, el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, nşr, Dâru’l-Cîl, Baskı 5, y.y. 1981.
• İbn Düreyd, Ebu Bekr Muhammed b. Hasan b. Ezdî, Cemheretül-Luga, thk. Remzi Münir, Beyrut: Dâru’l-İlm, Baskı 1, y.y. 1987.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail İbn Sîde el-Mürsî, el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam, thk. Abdulhamid Hindâvi, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l el-İlmiyye, Baskı I, y.y. 2000.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Ali Ebû Fadl Cemaleddin, Lisânü’l-ʿArab, Beyrût, Baskı 3, y.y. 1414.
• Kudâme b. Ca‘fer, b. Kudâme b. Ziyâd el-Bağdâdî Ebü’l-Ferec, Naḳdü’ş-şiʿr, nşr, Kostantiniyye: Matbaat’ul- Cevâib, Baskı 1, y.y. 1302.
• Kayrevânî, Muhammed b. Cafer el-Kazzâz, Mâ yecûzu li’ş-şâʿir fi’ḍ-ḍarûre, thk. Ramazân Abduttevvâb- Salahaddîn el-Hâdî, Kuveyt: Dâru’l-Urûbe, ts.
• Merzubânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Mûsâ b. el-Merzubânî, el-Muveşşaḥ fi meâḫiẕil’-ulemâi ala- ş-şuʿarâʾ, thk. Heyet, y.y., n.y., ts.
• Ömer, Ahmed Muhtâr Abdulhamîd, Mu‘cemu’l-Lugati’l-Arabiyye el-Mu‘âsıra, Beyrut: Alemu’l Kutub, Baskı 1, y.y. 2008.
• Sîbeveyh, Amr b. Usmân b. Kanber Sîbeveyh, el-Kitâb, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: Mektebetu’l-Hancî, Baskı, 3 y.y. 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd es-Sîrâfî el-Hasan b. Abdullah b. el-Merzubân, Şerḥu Kitâbi Sîbeveyh, thk. Ahmed Hasan Medhelî-Ali Seyyid Ali Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Baskı, 1, y.y. 2008.
• Sa‘leb, Ahmed b. Yahyâ b. Zeyd b. Yesâr (Seyyâr) eş-Şeybânî Ebu’l-Abbâs, Ḳavâʿidu’ş-şiʿr, thk. Ramazan Abduttevvâb, Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1995.
• Tenûhî, Ebû Alî el-Muhassin b. Alî b. Muhammed el-Kâdî, el-ḳavâfî, thk. Avni Abdurrauf, Mısır: Mektebetu’l- Hancî, y.y. 1978.
• Zeccâcî, Abdurrahman b. İshâk Ebu Kasım Kitâbu’l-emâlî, thk. Abdusselam Harun, Beyrut: Dâru’l-Cîl, y.y. 1987.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî, Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳāmûs, nşr. Mustafa Hicâzî, Kuveyt: y.y. 1998.