Kur’ân’da Sesin Mânaya Delâleti: Kıyamet Âyetleri Örneği

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 849 - 871

Sümeyye Bahça

https://doi.org/10.32711/tiad.1564267

Öz

Kur’ân-ı Kerim’in benzersiz üslûbunu canlı ve etkileyici kılan en belirgin özelliklerden birinin, anlam yapısıyla yakaladığı uyum ve âhenk olduğu söylenebilir. Bu bütünlüğü ortaya çıkaran faktörlerin başında ise Kur’an’ın harf, kelime ve cümlelerinin telaffuzu esnasında çıkan sesin, anlatmak istediği manaya işaret etmesidir. Bu makalede, söz konusu insicamın oluşmasında önemli bir yeri olan ses ile anlam arasındaki ilişki incelenecektir. Çalışmanın zeminini oluşturan Arap fonetiği ve özellikleri ele alınarak sesin delâleti konusuna temas edilecek, klasik ve modern dönem âlimlerinin yorumları ışığında Kur’an’da sesin mânaya delâleti ve bu delâletin üslûp üzerindeki etkisi tespit edilmeye çalışılacaktır. En nihayetinde ses ve anlam ilişkisinin kıyamet âyetlerine yansıması ele alınarak; özellikle kıyamet, cennet ve cehennem tasvirleri üzerinden bu ilişki analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Semantik, Fonetik, Üslûp, Âhenk, Delâlet, Kıyamet.

Sounds Signifying Meaning in The Qur’an: The Judgement Day Verses

Öz

It can be said that one of the most distinctive features that makes the unique style of the Qur'an vivid and impactful is the harmony and coherence it achieves with its structure of meaning. Among the primary factors contributing to this unity is the way in which the sounds produced during the recitation of the Qur'an's letters, words, and sentences indicate the meaning intended to be conveyed. This article will examine the relationship between sound and meaning, which plays a significant role in creating this coherence. By addressing the phonetics of Arabic and its characteristics, the subject of sound's indication of meaning will be explored. Additionally, the study will attempt to identify how sound signifies meaning in the Qur'an and its influence on the Qur'anic style, based on the interpretations of classical and modern scholars. Ultimately, the reflection of the relationship between sound and meaning in the verses concerning the Day of Judgment will be analyzed, focusing particularly on this relationship through depictions of the Resurrection, Paradise, and Hell.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur, Semantics, Phonetics, Style, Harmony, Signification, Day of Judgment.

Kaynakça

• Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl. Kitabu’l ayn. nşr. Mehdî el-Mahzûmî–İbrahim es-Semerrâî. 8 cilt. Beyrut: 1408/1988.
• Akcan, Resul. Mushaf İmlâsının İrfânî Yorumu: Merrâkuşî Örneği. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2022.
• Akdağ, Soner. Kur’ân Dilinin Fonetik Yapısı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Akgül, Muhittin. “Mukattaa Harfleri ve Kur’ân İ’c’âzındaki Yeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 49-65.
• Akkâd, Abbas Mahmud. Lugatü’ş-şâire. Kahire: y.y., 1995.
• Âkûb, Îsâ. “Cemâliyetu’l-Müfredetü’l-Kur’âniyye inde Ziyâiddin İbn Esîr”. Mecelletü’t-türâsi’l-Arabi. 44 (1412/1991).
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. 3 Cilt. Ankara: TDK Yay., 2000.
• Aksan, Doğan. Anlambilim. Ankara: Engin Yayınları, 2006.
• Alûsî, Ebu’l-Fadl Şihabuddîn el-Bağdadî. Ruhu’l-meani fi tefsiri’l-Kur’âni’l-azim ve’s-sebi’l-mesani. 30 Cilt. Daru’l-Fikr, ts.
• Aydın, Hayati. “Kur’ân’ın İ’caz (Taklit edilemezlik) Olgusu”. Van Yüzüncü yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 41 (2018), 277-308.
• Ayyıldız, Erol. “Râfiî’nin İ’câzu’l-Kur’ân’ı ve Arap Edebiyatı Tarihi’nin Son Cildinin Tetkiki”. UÜİFD 3/3 (1991), 141- 149.
• Bâkıllânî, Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib el-Basri. İ’câzu’l Kur’ân. nşr. M. Şerif Sükker. Beyrut: 1411/1990.
• Beşîr, Kâmilî. es-Savt ve’d-delale fi’l-Kur’ân. Cezayir: Oran Üniversitesi Sosyal Bilimler ve İslam Medeniyeti Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Bişr, Kemâl. İlmu’l-esvât. Kahire: Daru’l-Ğarîb, 2000.
• Bolay, M. Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). 9/119-122. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Boullata, İsa. “Kur’ân’ın Retorik Yorumu: İ’caz ve İlgili Konuları”, çev. Hayati Aydın, İslami Araştırmalar Dergisi 18/3 (2005), 325-334.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh, nşr. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Cürcânî, Abdülkâhir Ebu Bekr b. Abdirrahman b. Muhammed. Esraru’l-belağa. nşr. Hellmut Ritter. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1954.
• Cürcânî, Abdülkâhir Ebu Bekr b. Abdirrahman b. Muhammed. Delailu’l-i’caz, nşr. Mahmud Muhammed Şâkir, Kahire: 1404/1984.
• Çağıl, Necdet. Kur’ân Belâgati ve Fonetiği Yönünden Kıraatler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Çetin, Metin. Kur’ân Bütünlüğünde A’râf Sûresinin Konulu Tefsiri (Ehl-İ Sünnet ve Şia Arasında Karşılaştırmalı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Çiftçi, Ali. “Hicri İlk Dört Asrın Önde Gelen Arap Dilbilimcileri Perspektifinden Harflerin Mahreçleri ve Sıfatlarının Değerlendirilmesi”. Bilimname, 31 (2016), 131-177.
• Dânî, Ebu Amr. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvid, nşr. Ganim Kaddurî el-Hamed. Bağdat: 1407/1988.
• Dartma, Bahattin. “Kur’ân’ın Ses-Söz -Anlam Uygunluğu”. Marife 4/1 (2004), 65-79.
• Dıraz. M. Abdullah. En Mühim Mesaj Kur’ân, çev. Suat Yıldırım. Ankara: Akçağ Yayınları, 1985.
• Divlekci, Celalettin. “Ali b. İsa er-Rummânî’nin (ö. 384/994) İ’câz Anlayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2016), 7-54.
• Divlekci, Celalettin. “Hattâbî’nin (ö. 388) İ‘câz Anlayışı ve Kur’ân’ın İfade Biçimine Yönelik Tenkitlere Yaklaşımı”, EKEV Akademi Dergisi, 18/60 (2014), 97-124.
• Divlekci, Celalettin. “Bâkıllânî’nin (ö. 403/1013) İ‘câz Anlayışı”, EKEV Akademi Dergisi 80 (26 Aralık 2019), 73-94.
• Erdem, Mehmet – Deliçay, Tahsin. “Mantık, Belâgat ve Usûl-ü Fıkıh İlimleri Arasında Ortak Bir Kavram Olarak Delâlet”. Marife 2/1 (2002).
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzibu’l-luğa. nşr. Abdüsselâm M. Hârûn- M. Ali en-Neccâr. Kahire: 1384- 87/1964-67.
• Gazzâlî, Muhammed b. Ahmed et-Tûsi. Mi’yaru’l-ilm fi’l mantık. çev. Ali Durusoy ve Hasan Hacak, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Ganim Kaddûrî, el‐Hamed. ed‐Dirâsâtü’s‐savtiyye ınde ulemai’t‐tecvîd. Bağdat: Matbaatü’l‐Hulûd, 1986.
• Hattâbî, Ebu Süleyman Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. Beyânü iʿcâzi’l-Kurʾân. Mısır: Daru’l-Mearif, ts.
• Isfahânî, Râgıb el-. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. M. Seyyid Kilânî, Beyrut: Dâru'l-Marife, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâ’is. 3 Cilt. nşr. Muhammed Ali en-Neccar, Kahire: 1371-76/1952-56.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. Sırru sınâ’ati’l-i’râb. 2 Cilt. thk. Hasan Hendâvî, Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1985.
• İbn Düreyd, Ebu Bekr. el-Cemhere. nşr. Remzi Münir el-Ba’lebekkî, Beyrut: Daru’l-İlm, 1987.
• İbn Fâris, es-Sâhîbî, nşr. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: 1977.
• İbn Hişam, en-Nahvî. Katrü’n-Neda. nşr. M. Muhyiddin Abdülhamid, Kahire: ts.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed. el-Meselü’s-sâir fi edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. 4 Cilt. nşr. Ahmed el-Hûfî - Bedevî Tâbâne, Kahire: Daru Nehdati, 1973.
• İbnu’l-Esir, Ebu’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed. el-Cami’ul-kebir fi sına’ati’l-manzumi mine’l- kelami ve’l mensur. nşr. M. Cevad - Cemil Said, Bağdat: y.y., 1375/19561.
• İbn Manzûr, Mükerrem el-Ensarî. Lisânu’l-Arab. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’ Sâdır, 1410/1990.
• İnce, Nazife Nihal. Hicri İlk Dört Asırda Arap Dili Sesbilim Çalışmaları. Konya: Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• İsmail Karaçam, Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1980.
• Kaya, Murat. “Kur’ân Üslûbu ve Başlıca Hususiyetleri”. Bişkek, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmi Dergisi 1-2 (2006), 289-311.
• Kaya, Mustafa. Arap Dili Fonetiği Ses-Anlam İlgisi. Erzurum: Eser yayınları, 2011.
• Keleş, Mehmet. “Kur’ân Tilavetinde Ses ve Mana İlişkisi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (Aralık 2023), 177-198.
• Kınar, Kadir. “Abdulkahir Cücani’de Nazım Teorisi”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2006), 65-101.
• Kur’ân Yolu. Hayreddin Karaman vd. Ankara: DİB Yayınları, 2023.
• Kutub, Seyyid. fî Zîlâli’l-Kur’ân. 7 Cilt. Beyrut: Daru’ş-Şurûk, 9. basım, 1402/1982.
• Kutub, Seyyid. et-Tasviru’l- fenni fi’l-Kur’ân, çev. Ömer Aydın-Ertuğrul Özalp, İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Kutub, Seyyid. Kur’ân’da Kıyamet Sahneleri, İstanbul: Beka Yayıncılık, 2016.
• Mâcid, en-Neccâr. ed-Delâletü’s-Savtiyye fi’l-Kur’ân-ı Kerîm. PDF: y.y., 2007. http://www.aqaedalshia.com/books/najjaryan/
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed el-Kaysî. er-Riâye li-tecvîdi’l-kıra’e ve tahkiki lafzı’t-tilâve, nşr. Ahmed Hasan Ferhat, Dımaşk: 1393/ 1973. Mekki, Muhammed. Nihâyetü’l-kavli’l-müfid fi ilmi’t-tecvid. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Muhammed Bişr, Kemal. İlmu’l esvat. Kahire: Daru Garîb, 2000. Mübarek, Muhammed. Fıkhu’l-luğa ve hasâisu’l-Arabiyye. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1960.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Kur’ân-ı Kerîm Üslub ve Kırâatı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Râfî, Mustafa Sadık. İ’cazü’l-Kur’ân ve’l-belağatu’n-nebeviyye. nşr. M. Said el-Uryan, Kahire: 1952.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. Tefsîr-i Kebîr: Mefâtîhu’l-Gayb. 23 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Rummânî, Ebu’l-Hasen Ali b. Îsâ b. Alî. en-Nüket fî iʿcâzi’l-Kurʾân, nşr. Muhammed Halefullah – M. Zağlûl Sellâm, Kahire: Dârü’l-Maârif, 2005.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr. el-Kitap. 4 Cilt. nşr. Abdusselâm M. Hârûn, Kahire: 1988. Celaleddin Abdurrahman es-Süyûtî. el-İtkan fi ulumi'l-Kur’ân. Kahire: y.y., 1394/1974.
• Şimşek, M. Ali. “Delâlet Kavramı Çerçevesinde Lafız-Mâna ilişkileri”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (2001), 80-111.
• Tayyan, Muhammed Hasan. “Araplarda Fonetik”. çev. Ahmet Yüksel. OMÜİFD 17 (2004), 301-319.
• Tetik, Necati. “Ses ve Anlam İlişkisi Bakımından Kur’ân ve Kıraat”. Kur’ân ve Dil-Dilbilim ve Hermenötik- Sempozyumu (17-18 Mayıs 2001), 297-312.
• Tuğral, Rahim. Ana Hatlarıyla Kur’ân Tecvîdî. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Kitabevi, 1971.
• Yıldırım, Seyit. Sibeveyh ve Kıraatler. Ankara: Sonçağ Yayınları 2024.
• Yüksel, Ahmet. “İlk Dönem Arap Dilcilerinde Fonetik Çalışmalar: el-Halil b. Ahmed el-Ferâhidî Örneği”. OMÜİFD 24-25 (2007), 133-149.